Tacsanomaíocht (ginearálta)

Bosca Tacsa : Sampla

Is éard is tacsanomaíocht (ón nGréigis Ársa:τάξις taxis "socrú" agus νομία nomia "modh") ann ná an eolaíocht a bhaineann le haithint agus le hainmniú speiceas, agus le hiad a shocrú in aicmiú faoi leith.

Baineann réimse na tacsanomaíochta, uaireanta dá ngairtear "tacsanomaíocht na bitheolaíochta", le cur síos agus úsáid na n-aonad tacsanomaíoch, ar a dtugtar 'tacsóin' (uatha:tacsón). Bíonn tacsanomaíocht ar leith mar thoradh ar an phróiseas ("an tacsanomaíocht de ..."), eagraithe i struchtúr ordlathach nó scéim rangúcháin.

Histoire naturelle des animaux sans vertèbres of Jean-Baptiste Lamarck (1815)

Próiseas

Cuirtear síos ar orgánaigh bheo, a n-ainmnítear is a rangaítear iad, de réir a gcosúlachtaí is a n-éagsúlachtaí, a gcarachtar deilbheolaíoch is a ngaolta éabhlóideacha.

• Tosaítear le 5 phríomhroinn nó ríocht de gach orgánach beo: monera (baictéir is a leithéidí), pratista (orgánaigh aoncheallacha le núicléis, mar aiméibí), fungi (beacáin is coincleacha), plantae (plandaí ilcheallacha), agus animalia (ainmhithe ilcheallacha).
• Roinntear gach príomhroinn ina ranganna (mar shampla, rang i measc na n-animalia is ea an mamach).
• Ansin roinntear gach rang ina oird (sampla de seo is ea na feoilitigh i measc na mamach).
• An chéad chéim thacsanamaíoch eile is ea roinnt na n-ord ina gclanna (na hainmhithe conda i measc na bhfeoiliteach seo, mar shampla).
• Roinntear gach clann ansin ina haicmí (cuir i gcás, an madra i measc na n-ainmhithe conda).
• Ina dhiaidh sin roinntear gach aicme ina gnéithe ar féidir leo idirphórú go rathúil (sampla den rangú seo i measc na madraí is ea an madra baile). Ar deireadh roinntear gach gné ina speiceas (na brocairí i measc na madraí baile, abair).

Eagraíocht

Is sampla de rangú nua-aimseartha an ceann a foilsíodh sa bhliain 2009 ag an nGrúpa Fhíligineacht Angaispeirmeach do gach beo-theaghlach de phlandaí bláthanna (an córas APG III).

Féach freisin

• Carl von Linné