Çmimi Nobel për Letërsi

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Medaljoni i Çmimit për Letërsi
Fituesi i fundit Kazuo Ishiguro
Viti 2016
Çmime të ndara 113 (1901-2016)
Vite Shpërblim 108 (1901-2016)
Vite Jo shpërblim 7 (1901-2015)
Fituesi i parë Sully Prudhomme
Viti 1901
Kombi
Me më shumë çmime
 Franca - 15

Çmimi Nobel për Letërsi është çmimi më i lartë për arritjet më të mëdha letrare nga një (ose disa) autorë brenda një viti.

Për herë të parë me këtë çmim u laureua shkrimtari francez Sully Prudhomme në vitin 1901, ndërsa i fundit në vitin 2016 Çmimin Nobel për Letërsi e fitoi shkrimtari amerikan Bob Dylan. Shkrimtari i parë shqiptar që u emërua për këtë çmim ishte poeti kombëtar Gjergj Fishta, ndërsa në vitet ’90 disa herë u emërua prozatori i shquar Ismail Kadare, por fatkeqësisht ai ende nuk është laureuar me këtë Çmim.

Historiku[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shkencëtari suedez Alfred Nobel, në testamentin e tij të vitit 1895, ndër pesë çmimet që duhet të jepen, përcaktoi një çmim për letërsinë, për personin që në fushën e letërsisë krijon “veprën më të mirë në një drejtim ideal”. Laureati (fituesi i çmimit) duhej të përcaktohej nga “Akademia e Stokholmit”, që më vonë sipas statutit të Fondacionit Nobel u saktësua se është Akademia Suedeze. Sipas këtij statuti, përkufizohet belles-lettres, “jo vetëm letërsia, por edhe shkrimet e tjera, që për nga cilësia e formës dhe stilit kanë vlerë letrare”. Po ashtu u zbut qëndrimi që çmimi tu jepej veprave të botuara “në vitin paraprak” duke u zgjeruar edhe në “veprat e vjetra”, nëse “rëndësia e tyre nuk ishte bërë e qartë deri në atë kohë ”. Kandidatët, sipas statutit, duhet të emërohen me shkrim nga ata që mund ta bëjnë këtë deri më 1 shkurt të çdo viti. Sipas rregullores, të drejtën për të emëruar e ka Akademia Suedeze si dhe akademitë e tjera, institucionet dhe shoqatat e ngjashme me të në bazë të themelimit dhe të qëllimit. Gjithashtu këtë të drejtë e kanë edhe mësimdhënësit universitarë të estetikës, letërsisë dhe historisë. Një amandament i vitit 1949 qartëson kategorinë e mësimdhënësve: “profesorët e letërsisë dhe fillologjisë në universitete dhe kolegje universitare”. E drejta për të emëruar në atë kohë iu dha edhe fituesve të mëparshëm të Çmimit Nobel dhe “kryetarëve të shoqatave të autorëve që janë përfaqësues të krijimit letrar në vendet e tyre”. Statuti, po ashtu, përcakton themelimin e Komitetit të Nobelit “për të dhënë qëndrimin e tyre në lidhje me dhënien e çmimeve” si dhe të Institutit të Nobelit me një bibliotekë që duhej të mblidhte një koleksion substancial të letërsisë moderne. Fituesi i Çmimit Nobel për letërsi shpallet çdo vit më 10 tetor.

Medaljoni i Nobelit për Letërsi [1][Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Medaljoni i Nobelit për letërsi ©® Nobel Foundation

Medalja e Akademisë Suedeze paraqet një djalë të ri që rri ulur nën një dru dafine, që i dëgjon dhe shkruan këngën e Muzës. Në medalje shkruan:

Inventas vitam juvat excoluisse per artes

që në përkthim të fjalëpërfjalshëm do të thotë:

krijimet përmirësojnë jetën që është e zbukuruar përmes artit.

Këto janë vargje nga Eneida e Virgjilit, kënga VI, vargu 663.

Emri i lauratëve gdhendet poshtë figurave, ndërsa teksti “ACAD. SUEC.” Do të thotë Akademia Suedeze.
Medalja e Çmimit Nobel për Letërsi është dizajnuar nga Erik Lindberg.

Lista e fituesve të çmimit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Fituesit e çmimit janë të radhitur në kolona sipas viteve që janë ndarë në dekada.

Viti Figura
Emri
Shteti
Gjuha/ët
1901
Sully Prudhomme
 Franca
frëngjisht
1902
Theodor Mommsen
Gjermania Gjermania
gjermanisht
1903
Bjørnstjerne Bjørnson
Norvegjia Norvegjia
norvegjisht
1904
Frédéric Mistral
 Franca
oksitanezisht

José Echegaray y Eizaguirre
Spanja Spanja
spanjisht
1905
Henryk Sienkiewicz
Polonia Polonia
polonisht
1906
Giosuè Carducci
Italia Italia
italisht
1907
Rudyard Kipling
Britania e Madhe Britania e Madhe
anglisht
1908
Rudolf Eucken
Gjermania Gjermania
gjermanisht
1909
Selma Lagerlöf
Suedia Suedia
suedisht
1910
Paul von Heyse
Gjermania Gjermania
gjermanisht
1911
Maurice Maeterlinck
Belgjika Belgjika
frëngjisht
1912
Gerhart Hauptmann
Gjermania Gjermania
gjermanisht
1913
Rabindranath Tagore
India India
bengalisht
1914 çmimi nuk është dhënë
1915
Romain Rolland
 Franca
frëngjisht
1916
Verner von Heidenstam
Suedia Suedia
suedisht
1917
Karl Adolph Gjellerup
Danimarka Danimarka
danisht

Henrik Pontoppidan
Danimarka Danimarka
danisht
1918 çmimi nuk është dhënë
1919
Carl Spitteler
Zvicra Zvicra
gjermanisht
1920
Knut Hamsun
Norvegjia Norvegjia
norvegjisht
1921
Anatole France
 Franca
frëngjisht
1922
Jacinto Benavente
Spanja Spanja
spanjisht
1923
William Butler Yeats
Irlanda Irlanda
anglisht
1924
Władysław Reymont
Polonia Polonia
polonisht
1925
George Bernard Shaw
Irlanda Irlanda
anglisht
1926
Grazia Deledda
Italia Italia
italisht
1927
Henri Bergson
 Franca
frëngjisht
1928
Sigrid Undset
Norvegjia Norvegjia
norvegjisht
1929
Thomas Mann
Gjermania Gjermania
gjermanisht
1930
Sinclair Lewis
SHBA
anglisht
1931
Erik Axel Karlfeldt
Suedia Suedia
suedisht
1932
John Galsworthy
Britania e Madhe Britania e Madhe
anglisht
1933
Ivan Aleksejeviç Bunjin
Rusia Rusia
(në ekzil)
rusisht
1934
Luigi Pirandello
Italia Italia
italisht
1935 Çmimi nuk u dha.
1936
Eugene O'Neill
SHBA
anglisht
1937
Roger Martin du Gard
 Franca
frëngjisht
1938
Pearl S. Buck
SHBA
anglisht
1939
Frans Eemil Sillanpää
Finlanda Finlanda
finlandisht
1940
1943
çmimi nuk është dhënë
1944
Johannes Vilhelm Jensen
Danimarka Danimarka
danisht
1945
Gabriela Mistral
Kili Kili
spanjisht
1946
Hermann Hesse
Gjermania Gjermaniaa
Zvicra Zvicra
gjermanisht
1947
André Gide
 Franca
frëngjisht
1948
Thomas Stearns Eliot
SHBA
Britania e Madhe Britania e Madhe
anglisht
1949
William Faulkner
SHBA
anglisht
1950
Bertrand Russell
Britania e Madhe Britania e Madhe
anglisht
1951
Pär Lagerkvist
Suedia Suedia
suedisht
1952
François Mauriac
 Franca
frëngjisht
1953
Winston Churchill
Britania e Madhe Britania e Madhe
anglisht
1954
Ernest Hemingway
SHBA
anglisht
1955
Halldór Laxness
Islanda Islanda
islandeze
1956
Juan Ramón Jiménez
Spanja Spanja
spanjisht
1957
Albert Camus
 Franca
frëngjisht
1958
Boris Pasternak
(e rrefuzoi çmimin)
Rusia Rusia
rusisht
1959
Salvatore Quasimodo
Italia Italia
italisht
1960
Saint-John Perse
 Franca
frëngjisht
-align="center"
Viti Figura
Emri
Shteti
Gjuha/ët
1961
Ivo Andrić
Stampa:Country data SFR Yugoslavia Jugosllavia
serbokroatisht
1962
John Steinbeck
SHBA
anglisht
1963
Giorgos Seferis
Greqia Greqia
greqisht
1964
Jean-Paul Sartre
(rrefuzoi çmimin)
 Franca
frëngjisht
1965
Mihail Šolohov
Rusia Rusia
rusisht
1966
Shmuel Yosef Agnon
Izraeli Izraeli
hebraisht

Nelly Sachs
Gjermania Gjermania
Suedia Suedia
gjermanisht
1967
Miguel Ángel Asturias
Guatemala Guatemala
spanjisht
1968
Jasunari Kavabata
Japonia Japonia
japonisht
1969
Samuel Beckett
Irlanda Irlanda
anglisht/frëngjisht
1970
Aleksandar Solženjicin
Rusia Rusia
rusisht
1971
Pablo Neruda
Kili Kili
spanjisht
1972
Heinrich Böll
Gjermania Gjermania
gjermanisht
1973
Patrick White
Australia Australia
anglisht
1974
Eyvind Johnson
Suedia Suedia
suedisht

Harry Martinson
Suedia Suedia
suedisht
1975
Eugenio Montale
Italia Italia
italisht
1976
Saul Bellow
Kanadaja Kanadaja
SHBA
anglisht
1977
Vicente Aleixandre
Spanja Spanja
spanjisht
1978
Isaac Bashevis Singer
Polonia Polonia
SHBA
hebraisht
1979
Odiseas Elitis
Greqia Greqia
greqisht
1980
Czesław Miłosz
Polonia Polonia

SHBA
polonisht
1981
Elias Canetti
Bullgaria Bullgaria
Austria Austria
gjermanisht
1982
Gabriel García Márquez
Kolumbia Kolumbia
spanjisht
1983
William Golding
Britania e Madhe Britania e Madhe
anglisht
1984
Jaroslav Seifert
Republika Çeke Republika Çeke
çekisht
1985
Claude Simon
 Franca
frëngjisht
1986
Wole Soyinka
Nigeria
anglisht
1987
Joseph Brodsky
Rusia Rusia
SHBA
ruse/anglisht
1988
Naguib Mahfouz
Egjipti Egjipti
arabisht
1989
Camilo José Cela
Spanja Spanja
spanjisht
1990
Octavio Paz
 Meksika
spanjisht
1991
Nadine Gordimer
flamuri Republika Jugafrikane
anglisht
1992
Derek Walcott
Britania e Madhe Britania e Madhe
anglisht
1993
Toni Morrison
SHBA
anglisht
1994
Kenzaburō Ōe
Japonia Japonia
japonisht
1995
Seamus Heaney
Irlanda Irlanda
anglisht
1996
Wisława Szymborska
Polonia Polonia
polonisht
1997
Dario Fo
Italia Italia
italisht
1998
José Saramago
Portugalia Portugalia
portugalisht
1999
Günter Grass
Gjermania Gjermania
gjermanisht
2000
Gao Xingjian
Kina Kina
 Franca
kinezçe
2001
Vidiadhar Surajprasad Naipaul
Trinidad and Tobago Trinidadi dhe Tobago
Britania e Madhe Britania e Madhe
anglisht
2002
Imre Kertész
Hungaria Hungaria
hungarisht
2003
J. M. Coetzee
flamuri Republika Jugafrikane
Australia Australia
anglisht
2004
Elfriede Jelinek
Austria Austria
gjermanisht
2005
Harold Pinter
Britania e Madhe Britania e Madhe
anglisht
2006
Orhan Pamuk
Turqia Turqia
turqisht
2007
Doris Lessing
Britania e Madhe Britania e Madhe
anglisht
2008
Jean-Marie Gustave Le Clézio
 Franca
frëngjisht
2009
Herta Müller
Gjermania Gjermania
gjermanisht
2010
Mario Vargas Llosa
Peru
spanjisht
2011
Tomas Tranströmer
Suedia Suedia
suedisht
2012
Mo Yan
Kina Kina
kinezishtisht
2013
Alice Munro
Kanadaja Kanadaja
anglisht
2014
Patrick Modiano
 Franca
frëngjisht
2015
Svetlana Alexievich
 Belarus
rusisht
2016
Bob Dylan
 USA
anglisht
2017
Kazuo Ishiguro
 UK
anglisht
2018
Olga Tokarczuk
Polonia Polonia
polonisht
2019
Peter Handke
Austria Austria
gjermanisht
2020
Louise Glück
SHBA
anglisht
2021
Abdulrazak Gurnah
Britania e Madhe Britania e Madhe
anglisht

Radhitja e shteteve fituese[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Radhitja e gjuhëve[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shiko dhe këtë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Lidhje të jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]