Adam Stanisław Sapieha

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Adam Stanisław Sapieha
Ilustracja
Herb
Lis
Rodzina

Sapiehowie herbu Lis

Data i miejsce urodzenia

4 grudnia 1828
Warszawa

Data i miejsce śmierci

21 lipca 1903
Bad Reichenhall

Ojciec

Leon Ludwik Sapieha

Matka

Jadwiga Klementyna z Zamoyskich

Żona

Jadwiga z Sanguszków

Dzieci

Władysław Leon
Maria Jadwiga
Leon Paweł Adam
Helena Maria Jadwiga
Paweł Jan Piotr Leon
Jan Piotr
kard. Adam Stefan nieślubna córka

Odznaczenia
Order Złotego Runa (Austria)

Adam Stanisław Sapieha książę herbu Lis (ur. 4 grudnia 1828 w Warszawie, zm. 21 lipca 1903 w Bad Reichenhall) – polski działacz społeczny i polityk, w latach 1861, 1868–1872 i 1883–1895 poseł na Sejm Krajowy, w latach 1875–1899 prezes Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego; kawaler Orderu Złotego Runa.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Był synem arystokratów Leona i Jadwigi z Zamoyskich (córki Stanisława Kostki). Wczesne dzieciństwo spędził z matką w Paryżu. Od 1832 mieszkał w Galicji. W 1847 ukończył gimnazjum we Lwowie. Rozpoczął studia w Londynie, ale przerwał je wraz z wybuchem Wiosny Ludów, podczas której wrócił do ojca. Po wygaśnięciu rewolucji osiadł w Krasiczynie. W 1852 ożenił się z Jadwigą z Sanguszków, z którą miał dziewięcioro dzieci. Jednocześnie przez wiele lat miał romans z siostrą żony, Heleną Sanguszkówną.

Był członkiem pierwszej rady nadzorczej Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń w Krakowie od 1860 do 1864[1].

Zaangażował się w uwieńczone sukcesem starania o autonomię Galicji. W 1861 został wybrany do Sejmu Krajowego z kurii wielkiej własności. W 1863 stał na czele Komitetu Obywatelskiego Galicji Wschodniej i odegrał poważną rolę w zmontowaniu wyprawy Antoniego Jeziorańskiego w Lubelskie. Podczas powstania styczniowego zaangażował się w propagowanie sprawy polskiej na Zachodzie. W tym czasie został naczelnikiem obwodów przemyskiego i sanockiego wobec braku odpowiednich kandydatów[2]. Aresztowany przez Austriaków, zbiegł wkrótce z więzienia we Lwowie za granicę, gdzie w 1864 r. pełnił funkcję Komisarza Rządu Narodowego na Francję i Anglię.

W 1865 uzyskał amnestię od cesarza Franciszka Józefa i mógł wrócić do rodzinnego majątku. W 1868 ponownie wszedł do Sejmu Krajowego podczas wyborów uzupełniających. Prezentował program niepodległościowy w opozycji do ugodowego programu federacyjnego. W 1870 po raz kolejny odnowił swój mandat poselski. W 1872 wycofał się na pięć lat z czynnej polityki, na rzecz pracy organicznej. W latach 1877–1878 wystąpił jeszcze raz w sprawach konspiracji niepodległościowej związanej z wojną rosyjsko-turecką, w ramach Konfederacji Narodu Polskiego i tzw. Rządu Narodowego.

Po śmierci ojca w 1879 odziedziczył jego miejsce w Izbie Panów w Wiedniu. W 1883 wrócił także do Sejmu Krajowego. Wśród ziemian miał opinię „radykała”, a dla demokratów pozostawał „magnatem”.

W 1890 był właścicielem części dóbr tabularnych Borszczów[3].

Był członkiem i działaczem Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, członkiem jego Komitetu (6 lutego 1860 – 24 czerwca 1874) jego wiceprezesem (20 czerwca 1874 – 18 czerwca 1875) oraz prezesem (18 czerwca 1875 – 30 czerwca 1900)[4][5]. Był naczelnikiem rady zawiadowczej Krajowego Związku Ochotniczych Straży Pożarnych w Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim[6]. W 1880 stanął na czele spółki obywatelskiej, która wykupiła z rąk żydowskich Truskawiec „z zamiarem podniesienia upadającego zdrojowiska i zapewnienia mu pomyślnego rozwoju”[7]. Do końca życia był prezesem lwowskiego Towarzystwa uczestników powstania 1863[8].

Otrzymał honorowe obywatelstwa miast: Lwowa (4 października 1894), Przemyśla (11 października 1894), Gorlice (25 października 1894)[9], Sanoka (29 listopada 1894, „za zasługi, trudy, zabiegi i pracę dla kraju i ojczyzny”)[10][11], Brodów, Gródka (1894)[12], Jarosławia (29 listopada 1894, „w uznaniu zasług położonych dla kraju, a szczególnie przez urządzenie wystawy krajowej”)[13][14], Dobromila (ok. 1895)[15], Jasła[16], Buczacza, Kołomyi, Rzeszowa, Tarnopola, Trembowli, Czortkowa, Brzeżan (oba w 1894[17]) i in.[18]

Zmarł 21 lipca 1903 w Bad Reichenhall w Bawarii.

Twarz księcia Adama Stanisława nosi książę Witold na obrazie Jana Matejki Bitwa pod Grunwaldem

22 kwietnia 1852 poślubił księżniczkę Jadwigę Klementynę Sanguszko-Kowelską (1830–1918). Ich dziećmi byli:

Utrzymywał wieloletni romans ze swoją szwagierką, Heleną Sanguszkówną, w wyniku którego urodziło się dwoje dzieci: córkę oddano na wychowanie nieznanej rodzinie we Francji, syna (Jana Piotra ur. 1865)[19] uznała za swojego i wychowywała jego żona Jadwiga.

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. 50-lecie Krakowskiego „Tow. Wzaj. Ubezpieczeń”. Pierwszy Zarząd. „Kurier Kolejowy i Asekuracyjny”, s. 3, nr 11 (568) z 1 czerwca 1911. 
  2. Jan Stella-Sawicki: Galicya w powstaniu styczniowem. Lwów: 1913, s. 16.
  3. Dodatek do Skorowidza dóbr tabularnych wydanego przez Tadeusza Pilata. Lwów, 1890, s. [36].
  4. Tadeusz Łopuszański, Pamiętnik c. k. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego 1845-1894, Lwów 1894, s. 84.
  5. Handbuch des Lemberger Sttathalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1860, s. 269; 1861, s. 401; 1862, s. 413; 1863, s. 423; 1864, s. 432; 1865, s. 446; 1866, s. 461; Galizisches Provinzial-Hanbuch für das Jahr 1867, s. 804; 1868, s. 806; 1869, s. 530; Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870, s. 567; 1871, s. 502; 1872, s. 500; 1873, s. 516; 1874, s. 561; 1875, s. 564; 1876, s. 574; 1877, s. 549; 1878, s. 537; 1879, s. 533; 1880, s. 541; 1881, s. 557; 1882, s. 559; 1883, s. 559; 1884, s. 543; 1885, s. 543; 1886, s. 543; 1887, s. 544; 1888, s. 545; 1889, s. 636; 1890, s. 636; 1891, s. 636; 1892, s. 637; 1893, s. 637; 1894, s. 637; 1895, s. 637; 1896, s. 638; 1897, s. 638; 1898, s. 735; 1899, s. 735; 1900, s. 735.
  6. Krajowy Związek Ochotniczych Straży Pożarnych w Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem 1875–1900. Lwów: 1900, s. 135.
  7. Hasło „Truskawiec” w: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII, Warszawa 1892, s. 521.
  8. 41 rocznica powstania. „Słowo Polskie”. Nr 37, s. 2, 23 stycznia 1904. 
  9. Hołd Gorlic ks. Sapieże. „Kurjer Lwowski”. Nr 116, s. 1, 4 marca 1916. 
  10. Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 333, s. 4, 1 grudnia 1894. 
  11. Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 55–56. ISBN 83-909787-8-4.
  12. Kronika. „Gazeta Narodowa”. Nr 276, s. 2, 2 listopada 1894. 
  13. Kronika. „Kuryer Rzeszowski”, s. 2, nr 10 z 9 grudnia 1894. 
  14. Kronika. „Nowa Reforma”, s. 2, nr 276 z 4 grudnia 1894. 
  15. Kronika. Uznanie obywatelskie. „Kurjer Lwowski”. Nr 150, s. 4, 31 maja 1895. 
  16. Honorowi Obywatele Miasta. jaslo.pl, 2014-07-04. [dostęp 2016-07-10].
  17. Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 302, s. 2, 31 października 1894. 
  18. Jerzy Hr. Dunin Borkowski: Almanach błękitny: genealogia żyjących rodów polskich. Lwów, s. 882.
  19. J. Marszalska, A. Sypek, Sanguszkowie, [w:] Tarnów. Wielki przewodnik, t. 17: Gumniska, Tarnów 2008, s. 192, 193.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]