Bruce Lee

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bruce Lee
Ilustracja
Bruce Lee podczas premiery filmu Wielki szef (1971)
Imię i nazwisko

Lee Jun-fan

Data i miejsce urodzenia

27 listopada 1940
San Francisco

Data i miejsce śmierci

20 lipca 1973
Hongkong

Zawód

aktor

Współmałżonek

Linda Lee Cadwell
(1964-1973; jego śmierć)

Lata aktywności

1941–1973

podpis
Strona internetowa
Bruce Lee
Nazwisko chińskie
Pismo uproszczone

李小龙

Pismo tradycyjne

李小龍

Hanyu pinyin

Lǐ Xiǎolóng

Wade-Giles

Li Hsiao-lung

Bruce Lee (李小龍 pinyin Lǐ Xiăolóng; urodz. Lee Jun-fan (李振藩 pinyin Lǐ Zhènfān); ur. 27 listopada 1940 w San Francisco, zm. 20 lipca 1973 w Hongkongu[1]) – amerykańsko-hongkoński aktor, reżyser, mistrz i instruktor sztuk walk, filozof pochodzenia chińskiego[2]. Był założycielem Jeet Kune Do, hybrydowej filozofii sztuk walki czerpiącej z różnych dyscyplin walki, której często przypisuje się utorowanie drogi dla współczesnych mieszanych sztuk walki (MMA). Lee jest uważany przez komentatorów, krytyków, media i innych twórców sztuk walki za najbardziej wpływowego mistrza sztuk walki wszech czasów i ikonę popkultury XX wieku, która wypełniła lukę między Wschodem a Zachodem. Przypisuje mu się pomoc w zmianie sposobu przedstawiania Azjatów w amerykańskich filmach[3].

W 1984 roku wydano grę wideo Bruce Lee[4].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Rodzina[edytuj | edytuj kod]

Urodził się jako Lee Yuen Kam 27 listopada 1940 w San Francisco[1][5][6]. Był synem Grace Ho (何愛瑜; 1907–1996), śpiewaczki, i Lee Hoi-chuena, solisty opery kantońskiej[7][5]. Angielskie imię Bruce wymyśliła dla niego niańka, a pseudonim „Mały smok”, pod którym jest znany w Azji, nadała mu siostra. Miał dwie siostry – Anges i Phoebe oraz dwóch braci – starszego Petera (1939–2008)[8] i młodszego Roberta (ur. 1948)[9]. Jego ojciec był Chińczykiem Han, a matka miała pochodzenie chińsko-europejskie[1]. Kiedy Lee miał trzy miesiące, wraz z rodzicami przeprowadził się do Koulun w Hongkongu[10].

Początki kariery[edytuj | edytuj kod]

Miał około pół roku, kiedy po raz pierwszy pojawił się na ekranie, w dramacie Kobieta ze złotej bramy (Golden Gate Girl, 1941)[5]. Następnie, pod pseudonimem Li Hsiao Lung, zagrał porzuconego chłopca w filmie The Beginning of the Boy (1944)[5]. Wystąpił także w dramatach: Narodziny ludzkości (The Birth of Mankind, 1946) i Fu gui fu yun (1948).

W 1952 rozpoczął naukę w La Salle College, katolickiej szkole im. Jana Chrzciciela de la Salle w Hongkongu, gdzie zajęcia prowadzili chińscy nauczyciele[11]. W wieku 13 lat został pobity przez uliczny gang[12] i od tego czasu, w latach 1957–1958 trenował kung-fu pod kierunkiem sifu Yipa Mana[13] i Wong Shun-leung (1957-1958)[13]. Z powodu bójek, w roku szkolnym 1955/1956 został usunięty ze szkoły i naukę kontynuował w szkole jezuickiej dla chłopców im. Franciszka Ksawerego – St. Francis Xavier’s College[14]. Rozpoczął też treningi bokserskie i zdobywał medale na turniejach sportowych[15]. W 1958 został mistrzem Hongkongu w cha-cha[16].

Kiedy miał 18 lat, wstąpił do gangu ulicznego o nazwie „8 Tygrysów Junction Street” i często popadał w konflikty z policją, więc rodzice zasugerowali mu wyemigrowanie do Stanów Zjednoczonych.

Powrót do Stanów Zjednoczonych[edytuj | edytuj kod]

Po przeprowadzce zamieszkał w chińskiej dzielnicy San Francisco, gdzie pracował jako kelner w kawiarni oraz instruktor kung-fu i karate[17]. Następnie wyjechał do Seattle, gdzie w grudniu 1960 ukończył James A. Garfield High School[18] i uczęszczał do Edison Technical School. Później studiował filozofię na University of Washington[14][17].

W 1963 opublikował swoją pierwszą książkę, przedstawiającą chińskie kung-fu. W 1964 przeniósł się wraz ze swoją szkołą do Oakland, gdzie prowadził kursy kung-fu pod nazwą Jun Fan Gung-Fu Institute. Wkrótce opracował własny styl Jeet Kune Do. Współpracował z wieloma znanymi w USA mistrzami sztuk walk, jak np. Edem Parkerem, ekspertem kenpō karate, oraz Jhoonem Rhee – mistrzem taekwondo. Lee ponownie otworzył w chińskiej dzielnicy Los Angeles swoją szkołę kung-fu, do której uczęszczali m.in. James Coburn[17] i Steve McQueen[19]. Trenował też gwiazdy filmu i sportu, takie jak m.in. Lee Marvin, Kareem Abdul-Jabbar, Roman Polański i James Garner.

Kariera ekranowa[edytuj | edytuj kod]

W 1964 na Międzynarodowych Mistrzostwach Karate w Long Beach poznał stylistę Jaya Sebringa, który przedstawił go swojemu przyjacielowi, producentowi telewizyjnemu Williamowi „Billowi” Dozierowi[17]. W 1965 wygrał casting na rolę Kato, skośnookiego pomocnika superbohatera w serialu ABC Zielony Szerszeń (The Green Hornet, 1966–1967)[17][20], gdzie jego ekranowym partnerem był Van Williams. Telewidzów zachwyciło jego kung-fu, dostawał od nich więcej listów niż odtwórca tytułowej roli. Serial trwał zaledwie jeden sezon i po wyemitowanych 30 odcinków nie był kontynuowany, a Lee jako Kato gościł w trzech odcinkach serialu ABC Batman (1966-1967). Pod koniec lat 60. serial Zielony szerszeń został zakupiony przez telewizję z Hongkongu, gdzie był wyświetlany pod nazwą The Cato Show odniósł duży sukces, a Lee stał się gwiazdą. W dramacie kryminalnym Marlowe (1969) zagrał epizodyczną rolę Winslowa Wonga, demolującego biuro detektywa Philipa Marlowe’a (James Garner). Następnie wystąpił kilka razy jako instruktor sztuk walk w serialu telewizyjnym ABC Longstreet (1971)[21].

Na początku lat 70. XX wieku, rozczarowany brakiem propozycji filmowych, powrócił do Hongkongu, gdzie Raymond Chow, producent filmowy z wytwórni Golden Harvest, zaangażował go do głównych ról w swoich filmach: kinowym hicie Wielki szef (Tang shan da xiong, 1971)[17] i Wściekłych pięściach (1971), a za rolę ucznia szkoły kung-fu w kolonialnym Szanghaju, który broni chińskiego honoru przed japońskimi karatekami, w drugiej z wymienionych produkcji został uhonorowany nagrodą specjalną jury na festiwalu na Tajwanie[22]. W słynnej scenie rozbił kopniakiem tabliczkę przed wejściem do miejskiego parku, na której napisano „Chińczykom i psom wstęp wzbroniony”. Następnie założył własną wytwórnię filmową Concorde Film Production, a jej pierwszym wyprodukowanym filmem była Droga smoka (1972), gdzie toczył pojedynek z białym bandytą (Chuck Norris) w rzymskim Koloseum – była to rozprawa z kolonialnym stereotypem dzikiego Azjaty. W filmie gościnnie wystąpił też Ing-Sik Whang – ekspert hapkido i legenda karate – Robert Wall. Sukcesem Lee zainteresowała się duża wytwórnia z HollywoodWarner Bros.

Najsłynniejszy film Lee Wejście smoka wszedł na ekrany już po jego nagłej śmierci 20 lipca 1973. Lee stał się symbolem zwycięstwa słabych i wykluczonych nad możnymi tego świata. Był kasowym aktorem i chińskim wcieleniem amerykańskiego snu o sukcesie. Trafił na okładki wielu czasopism młodzieżowych, w tym niemieckiego dwutygodnika „Bravo” (1975)[23]. W 2004 Wejście smoka zostało wpisane na listę filmów tworzących dziedzictwo kulturalne Stanów Zjednoczonych i przechowywanych w Bibliotece Kongresu[24].

Śmierć[edytuj | edytuj kod]

Groby Bruce’a i Brandona Lee

Według biografii autorstwa Matthew Polly(inne języki) „Bruce Lee – Życie”[25], poważne problemy ze zdrowiem Bruce’a miały miejsce w końcowych etapach kręcenia filmu Wejście smoka. W trakcie produkcji, w przeciągu dwóch miesięcy schudł 10 kg. Lee od dziecka miał problemy z intensywną potliwością.

10 maja 1973 miał umówione podłożenie dialogu do filmu w studio Golden Harvest. Na zewnątrz temperatura przekraczała 26 stopni, a wilgotność powietrza aż 93%, dlatego w celu wyeliminowania ewentualnych zakłóceń na ścieżce dźwiękowej w studiu wyłączono klimatyzację. Po 30 minutach aktorowi zaczęło być duszno i dostał ataku migreny. Podejrzewa się, że przyjął wtedy woreczek nepalskiego haszyszu. Po chwili upadł twarzą na podłogę, z której jeden z pracowników studia pomógł mu wstać. Po powrocie do studia nagraniowego dostał napadu padaczki, pocił się, miał trudności z oddychaniem i zwymiotował lunch. Został zabrany do szpitala i przebadany przez czterech lekarzy. Dr Peter Wu, neurochirurg, zdiagnozował obrzęk mózgu (przy cięższych przypadkach ataku udaru cieplnego może on nastąpić) i podał mu lek Mannitol.

Drugiego ataku dostał 20 lipca 1973, w okresie pracy nad filmem Śmiertelna gra[26]. Był to jeden z najcieplejszych dni w tamtym miesiącu: temperatura powietrza tego dnia wynosiła 32 stopnie, a wilgotność – 84%. Po pobycie i graniu w Golden Harvest Lee spotkał się z Raymondem Chow(inne języki) w domu aktorki Betty Ting Pei, a wieczorem miał wrócić do studia. Wspomniał wcześniej Chow, że źle się czuje, był odwodniony, a następnie w posiadłości Ting Pei zrobiło mu się słabo i dostał ataku migreny. Po godz. 19:30 przyjął tabletkę equagesicu (otrzymaną od aktorki), a następnie zasnął[26]. Po godz. 21:30 próbowano go wybudzić, lecz już wtedy nie reagował[26]. Pół godziny później przyjechała karetka z dwoma sanitariuszami, którzy próbowali reanimować już martwe ciało gwiazdy. Lee został przetransportowany do szpitala Queen Elizabeth Hospital, gdzie aparat EKG rejestrował dalej brak impulsów pracy serca.

Pomnik aktora w Hongkongu

Brak oficjalnego komunikatu dotyczącego śmierci Bruce’a Lee spowodował, że reporterzy rozpowszechniali plotki dotyczące przyczyny zgonu gwiazdy.

23 lipca 1973 brat Bruce’a – Peter zidentyfikował ciało w kostnicy, a następnie doktor R.R. Lycette dokonał pełnej sekcji zwłok, w której można przeczytać: „Ciało należy do dobrze zbudowanego chińskiego mężczyzny w wieku około 30 lat, ma 172 cm długości [...] Na owłosionej skórze głowy nie stwierdzono stłuczeń, a czaszka nie nosi śladów pęknięcia czy zranienia, ani świeżych, ani dawnych. Nie ma żadnych świeżych ani dawnych śladów nakłuć [...] Mózg jest bardzo naprężony pod oponą twardą. Mózg waży 1575 g. Normalny mózg waży do 1400 g [...]. Bezpośrednią przyczyną śmierci były zatory oraz obrzęk mózgu (tj. nadmierne nagromadzenie płynów). Zator w płucach i innych organach wyraźnie wskazuje na to, że obrzęk mózgu doprowadził najpierw do zatrzymania funkcji oddechowych, podczas gdy serce nadal tłoczyło krew do tętnic, które rozszerzały się z powodu braku tlenu. Obrzęk ostatecznie spowodował niewydolność ośrodków sercowych w mózgu i zatrzymanie akcji serca”.

Oficjalnie ustalono, że śmierć Bruce’a Lee nastąpiła na skutek obrzęku mózgu spowodowanego przez pomieszanie środków przeciwbólowych ze środkami odurzającymi. Istnieje jednak wiele popularnych hipotez i legend miejskich o przyczynach jego śmierci, m.in. taka, że wszystkiemu winne są triady lub mnisi z klasztoru Shaolin, którzy to mieli zabić go „ciosem wibrującej pięści” za ujawnienie tajemnic kung-fu.

Lee został pochowany na cmentarzu Lake View w Seattle.

Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 1961 poznał na uniwersytecie Lindę Emery, z którą się ożenił 17 sierpnia 1964. Mieli syna Brandona (ur. 1 lutego 1965, zm. 31 marca 1993) i córkę Shannon Emery (ur. 19 kwietnia 1969). Jego syn, Brandon Lee, grający podobnie jak ojciec w filmach akcji, zginął w 1993 podczas kręcenia zdjęć do filmu Kruk (The Crow, 1994)[27].

W 1970 doznał poważnej kontuzji pleców podczas treningu. Mimo złych rokowań lekarzy po długiej rehabilitacji znów zaczął ćwiczyć sztuki walki. Podczas leczenia kontuzji napisał książkę Tao of Jeet Kune Do, która została wydana dopiero po jego śmierci.

Bruce Lee był ateistą[28].

Wybrana filmografia[edytuj | edytuj kod]

Gwiazda Bruce’a Lee w Hongkongu
Rok Tytuł polski Tytuł chiński Tytuł angielski Inne tytuły (gł. w USA)
1941 Kobieta ze złotej bramy 金門女 Golden Gate Girl
1946 Narodziny ludzkości The Birth of Mankind
1948 富貴浮雲 Wealth is Like a Dream
1949 夢裡西施 Sai See in the Dream
1950 Dzieciak Czen 細路祥 Kid Cheung My Son, Ah Chung
1951 Dziecko The Kid
1951 人之初 Infancy
1953 Wina ojca 父之過 Blame it on Father Father’s Fault
1953 苦海明燈 The Guiding Light
1953 Łzy matki 慈母淚 A Mother’s Tears
1953 W obliczu zburzenia 危樓春曉 In the Face of Demolition
1953 Niezliczone domy Myriad Homes
1955 An Orphan’s Tragedy
1955 Orphan’s Song
1955 The Faithful Wife
1955 Miłość Love
1955 Jesteśmy winni to naszym dzieciom 兒女債 We Owe It to Our Children
1956 Wise Guys Fool Around
1956 Za późno na rozwód Too Late for Divorce
1957 Burza z piorunami 雷雨 The Thunderstorm
1957 Kochana kobieta Darling Girl
1960 人海孤鴻 The Orphan
1966-1967 Zielony szerszeń odc. 1–26 Green Hornet
1966-1967 Batman odc. 41, 42, 85, 86
1967 Ironside (epizod)
1968 Kung Fu Style:Bruce Lee
1969 Marlowe (epizod)
1971 Longstreet (epizod)
1971 Wielki szef 唐山大兄 The Big Boss Fists of Fury
1972 Wściekłe pięści lub Chiński łącznik 精武門 Fist of Fury The Chinese Connection
1972 Droga smoka lub Powrót smoka 猛龍過江 Way of the Dragon Return of the Dragon
1973 Qi lin zhang
1973 Wejście smoka 龍爭虎鬥 Enter the Dragon lub Operation Dragon
1978 Gra śmierci 死亡遊戲 Game of Death
1981 Gra śmierci 2 死亡塔 Game of death 2 lub Tower of death

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c Bruce Lee What Nationality Ancestry Race. Ethnicity of Celebs. [dostęp 2022-06-29]. (ang.).
  2. Jun Fan Jeet Kune Do. Bruce Lee Fundation. [dostęp 2020-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-13)]. (ang.).
  3. Joel Stein (1999-06-14): Heroes & Icons: Bruce Lee. „Time”. [dostęp 2020-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-13)]. (hiszp.).
  4. Bruce Lee [online], Lemon64 [dostęp 2023-02-11] (ang.).
  5. a b c d Beresford 1991 ↓, s. 164.
  6. Personalidade: Bruce Lee (EUA). InterFilmes.com. [dostęp 2019-08-27]. (port.).
  7. Bruce Lee Biography (1940-1973). Film Reference. [dostęp 2019-08-27]. (ang.).
  8. Peter Lee (1939–2008). Find A Grave. [dostęp 2018-08-12]. (ang.).
  9. Steve Rubenstein: In The Shadow Of A Legend – Robert Lee Remembers Bruce Lee. Ukonline. [dostęp 2018-08-12]. (ang.).
  10. Bruce Lee. Listal. [dostęp 2018-08-12]. (ang.).
  11. Bartłomiej Mysłek: Bruce Lee – Najsławniejszy szermierz na świecie?. Aramis.pl. [dostęp 2020-08-13]. (pol.).
  12. Wspomnienia: Bruce Lee Jun Fan Lee. „Gazeta Wyborcza”. [dostęp 2020-08-13]. (pol.).
  13. a b Bruce Lee Trivia. FamousFix. [dostęp 2020-08-13]. (ang.).
  14. a b Hal Erickson: Bruce Lee Biography. AllMovie. [dostęp 2020-08-12]. (ang.).
  15. Bruce Lee (1940-1973). Find A Grave Memorial. [dostęp 2018-08-12]. (ang.).
  16. Norbert Zaskórski (2019-10-31): Bruce Lee – droga smoka wojownika, od kung-fu do popkulturowej legendy. naEKRANIE.pl. [dostęp 2020-08-11]. (ang.).
  17. a b c d e f Beresford 1991 ↓, s. 165.
  18. Bruce Lee Pictures. FanPix.Net. [dostęp 2020-08-12]. (ang.).
  19. Matthew Polly (2018-08-06): How Steve McQueen Scared the Crap Out of Bruce Lee Driving on Mulholland. „The Hollywood Reporter”. [dostęp 2020-08-13]. (ang.).
  20. Bruce Lee, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-08-13] (ang.).
  21. Bruce Lee. Rotten Tomatoes. [dostęp 2020-08-12]. (ang.).
  22. Bruce Lee Awards. FamousFix. [dostęp 2020-08-13]. (ang.).
  23. Bruce Lee Magazines. FamousFix. [dostęp 2020-08-13]. (ang.).
  24. Piotr Żelazny: Dziesięć milionów i wewnętrzna harmonia. 45. rocznica śmierci Bruce’a Lee. „Przekrój”. [dostęp 2020-08-13]. (pol.).
  25. Matthew Polly, Bruce Lee. Życie, Otwarte, 30 października 2019, ISBN 978-83-240-7153-1 [dostęp 2020-04-26] (pol.).
  26. a b c Beresford 1991 ↓, s. 166.
  27. Brandon Lee (1965-1993). Find A Grave. [dostęp 2018-08-12]. (ang.).
  28. John Little: The Warrior Within: The Philosophies of Bruce Lee. s. 128–129. Cytat: „When asked by journalist Alex Ben Block in the summer of 1972 what his religious affiliation was, Lee answered: ‘None whatsoever.’ Block then pressed him further, asking him if he then believed in God: ‘To be perfectly frank, I really do not.’” (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Peter Beresford: Hollywood. Romanse i skandale. Ring, 1991. OCLC 830999173. (pol.).
  • Portrety na Życzenie. Bruce Lee. „Film”. nr 26/1773 (1983–06–26). Warszawa: RSW „Prasa-Książka- Ruch”. ISSN 0137-463X. 
  • John Little: Walcząc z myślami. Aforyzmy Bruce’a Lee w życiu codziennym. Onepress, 2000. ISBN 978-83-246-1812-5.
  • John Little: Bruce Lee. Słowa Smoka. Wywiady z lat 1958–1973. Budo-Sport, 2001. ISBN 978-83-901658-5-1.
  • John Littleford: Bruce Lee. Sztuka kształtowania ciała (The Art of Expressing the Human Bo). Bauer-Weltbild Media, 2005. ISBN 83-917655-6-3.
  • Matthew Polly: Bruce Lee. Życie (Bruce Lee: A Life). Znak, 2019. ISBN 978-83-240-7153-1.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]