Caravaggio

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Caravaggio
Ilustracja
Portret Caravaggia, dzieło Ottavia Leoniego (ok. 1621)
Data i miejsce urodzenia

29 września 1571
w Mediolanie

Data i miejsce śmierci

18 lipca 1610
w Porto Ercole, blisko Grosseto w Toskanii

Faksymile

Michelangelo Merisi da Caravaggio (ur. 29 września 1571 w Mediolanie, zm. 18 lipca 1610 w Porto Ercole koło Monte Argentario) – włoski malarz działający w latach 1593–1610 w Rzymie, Neapolu, na Malcie i Sycylii. Był reformatorem malarstwa europejskiego na przełomie XVI i XVII wieku. W swoich obrazach wyrzekł się piękna ludzkiego ciała, idealizowanego przez malarzy renesansowych. W celu ukazania realizmu wprowadził do swych dzieł ostry światłocień. Malowidła Caravaggia cechuje połączenie fizycznej formy i psychologicznej treści. Jego styl stał się wzorem dla malarzy epoki baroku. Caravaggio był zapomniany w wiekach XVIII i XIX, został na nowo odkryty w XX stuleciu; obecnie jest uznawany za wielkiego artystę barokowego.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wczesne lata (1571–1592)[edytuj | edytuj kod]

Caravaggio urodził się w Mediolanie[a] 29 września 1571 roku w rodzinie Ferma Merisiego – byłego zarządcy i architekta-dekoratora domu Francesca Sforzy, księcia Mediolanu, i Lucii Aratori, pochodzącej z bogatej mediolańskiej rodziny. W 1576 rodzina przeniosła się do miejscowości Caravaggio, uciekając przed szalejącą w Mediolanie zarazą. Fermo Merisi, ojciec malarza, zmarł w 1577 roku. Przypuszcza się, że artysta dorastał w Caravaggio, ale jego rodzina nadal utrzymywała kontakt ze Sforzami oraz z ich krewniakami Colonnami, którzy w przyszłości wywarli duży wpływ na życie artysty[1].

W latach 1584–1588 Caravaggio odbywał praktykę u malarza Simona Peterzana z Mediolanu, ucznia Tycjana[b]. Po odbyciu praktyk artysta miał pozostać w Mediolanie. Przypuszcza się, że krótko po ukończeniu nauki młody malarz odbył podróż do Wenecji, gdzie zapoznał się z dziełami Giorgionego. Mógłby świadczyć o tym fakt, że w późniejszych latach zarzucano mu zbytnie wzorowanie się na weneckim malarzu. Caravaggio zapoznał się także z dziełami sztuki, znajdującymi się w Mediolanie, w tym z obrazem Ostatnia Wieczerza Leonarda da Vinci, oraz regionalną sztuką Lombardii, która ceniła „prostotę i zwracanie uwagi na detale”[2]. Sztuka Lombardii wywarła wpływ na malarstwo Caravaggia. Jego styl bardziej zbliżony był do naturalizmu niemieckiego, niż do stylizowanej formalności rzymskiego manieryzmu.

Chłopiec z koszem owoców (ok. 1593). Olej na płótnie, 67×53 cm. Galeria Borghese, Rzym

Rzym (1592–1600)[edytuj | edytuj kod]

W połowie 1592 roku Caravaggio przybył do Rzymu.

Nagi i w potrzebie... bez adresu i środków do życia... bez pieniędzy[3].

Kilka miesięcy po przyjeździe do Rzymu malarz najął się za rzemieślnika u odnoszącego sukcesy Giuseppego Cesariego, malarza papieża Klemensa VIII. W tym okresie Caravaggio malował w swoim warsztacie kwiaty i owoce[4]. Znane są obrazy z tego okresu: Chłopiec obierający owoc, Chłopiec z koszem owoców, Chory Bachus. To trzecie dzieło, według znawców sztuki Caravaggia, jest autoportretem, wykonanym w czasie choroby malarza. Wszystkie trzy wymienione obrazy prezentują jeden z aspektów jego realizmu – fizyczną szczegółowość, z której Caravaggio zasłynie w późniejszych latach: kosz z owocami, trzymany przez chłopca, został zanalizowany przez profesora ogrodnictwa, który był w stanie zidentyfikować pojedyncze owoce aż do dużego liścia figowego z plamami grzybowymi, przypominającymi antkanozę (Glomerella cingulata)[5]. Po powrocie do zdrowia Caravaggio zrezygnował z pracy u Cesariego.

Malarz opuścił Cesariego w styczniu 1594 roku. Nie wiodło mu się dobrze. Udało mu się zawiązać kilka ważnych przyjaźni: z malarzem Prosperem Orsim, który przedstawił go wpływowym kolekcjonerom dzieł sztuki, architektem Onoriem Longhim, który wprowadził go w świat rzymskich bójek ulicznych, oraz z szesnastoletnim artystą sycylijskim – Mariem Mittinim, który pozował dla Caravaggia, a w przyszłości był pomocny w zdobywaniu zleceń na Sycylii[6]. Obraz Wróżenie z ręki, pierwsza kompozycja Caravaggia z więcej niż jedną postacią, pokazuje Maria, oszukiwanego przez Cygankę. Temat ten był nowy w Rzymie i stał się popularny w następnych stuleciach. Caravaggio sprzedał obraz za bezcen. Następne dzieło – Grający w karty – przedstawia chłopca, padającego ofiarą szulerów. Obraz jest skomplikowany psychologicznie, uważa się go za pierwsze arcydzieło Caravaggia. Tak jak i w przypadku obrazu Wróżenie z ręki motyw szulerów stał się popularny, zachowało się ponad pięćdziesiąt kopii dzieła innych artystów. Obraz zaowocował patronatem kardynała Francesca Marii Bourbona del Montego, jednego z czołowych rzymskich koneserów sztuki. Dla del Montego i jego bogatego i kochającego sztukę kręgu Caravaggio wykonał szereg intymnych dzieł: Muzycy, Grający na lutni, Bachus z podchmielonym bogiem, Chłopiec gryziony przez jaszczurkę, dzieło zarazem alegoryczne, jak i realistyczne. Do tych obrazów pozował między innymi Minniti[7]. Atmosfera homoseksualnego erotyzmu tych obrazów stała się punktem sporów między naukowcami i biografami Caravaggia, odkąd po raz pierwszy temat ten został poruszony w drugiej połowie XX wieku[8].

Realizm w dziełach Caravaggia powrócił wraz z pierwszymi religijnymi obrazami, pełnymi głębokiej duchowości. Pierwszym z tych obrazów było dzieło Maria Magdalena pokutująca, ukazujące świętą w momencie, gdy porzuca życie jako kurtyzana i siedzi na podłodze, płacząc, pośród rozrzuconych dookoła klejnotów.

Nie wydawał się to być w ogóle obraz religijny... dziewczyna siedząca na niskim stołku i susząca włosy... Gdzie był żal... cierpienie... obietnica zbawienia?[9]

Dzieło jest niedopowiedziane, w stylu lombardzkim, a nie rzymskim, emocjonalnym i dosadnym. Obraz poprzedził kolejne w tej samej manierze: Święta Katarzyna, Nawrócenie Marii Magdaleny, Judyta odcinająca głowę Holofernesowi, Poświęcenie Izaaka, Ekstaza św. Franciszka z Asyżu, Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu. Dzieła te miały dosyć wąskie grono odbiorców, uczyniły jednak Caravaggia znanym wśród koneserów sztuki i artystów. Prawdziwą sławę malarz zdobył po wykonaniu zleceń dla Kościoła, które mogła obejrzeć szeroka publika.

Powołanie świętego Mateusza (1599–1600). Olej na płótnie, 322×340 cm. Kaplica Contarellich, San Luigi dei Francesi, Rzym. Wpadająca z prawej strony wiązka światła wyraża nawrócenie św. Mateusza bez aniołów, rozstępujących się chmur czy innych artefaktów

„Najsłynniejszy malarz Rzymu” (1600–1606)[edytuj | edytuj kod]

W 1599 roku, dzięki wpływom del Montego, Caravaggio uzyskał zlecenie na dekoracje kaplicy Contarellich w kościele św. Ludwika Króla Francji. Dwa dzieła, ukończone w 1600 roku, Męczeństwo św. Mateusza i Powołanie św. Mateusza wywołały sensację. Tenebryzm, pogłębione chiaroscuro, Caravaggia nadał obrazom dramatyzmu, podczas gdy przenikliwy realizm dodał intensywności emocjonalnej. Opinie współczesnych Caravaggiowi artystów były podzielone. Niektórzy potępiali go za szereg niedociągnięć, a w szczególności za malowanie bez rysunków. Dla większości artysta był jednak zbawcą sztuki:

Malarzy w ówczesnym Rzymie zafascynowało nowe podejście Caravaggia, szczególnie młodzi zbierali się wokół niego i wychwalali go jako wyjątkowego naśladowcę natury, a dzieła jego uważali za cuda, przebijali się w kopiowaniu go, rozbierali modeli i podnosili oświetlenie; zamiast studiować i słuchać instrukcji mistrzów, wychodzili na ulice i place Rzymu w poszukiwaniu nowych mistrzów i modeli kopiowania natury[4]

Po publicznej prezentacji obrazów Caravaggio uzyskał szereg prestiżowych zleceń na dzieła o tematyce religijnej, w tym na brutalne walki, groteskowe dekapitacje, tortury i śmierć. Zdecydowana większość dzieł przynosiła mu większą sławę, aczkolwiek kilka malowideł zostało odrzuconych przez zleceniodawców, przynajmniej w oryginalnej formie – musiały być przemalowane bądź znaleźć nowego nabywcę. Problem tkwił w tym, że o ile dramatyczna intensywność była doceniana, o tyle realizm przez niektórych był uznawany za wulgarny i tym samym nie do zaakceptowania[10]. Dotyczyło to między innymi obrazu Święty Mateusz i anioł, który przedstawiał świętego jako łysego chłopa o brudnych nogach w towarzystwie skąpo odzianego chłopca-anioła. Pierwsza wersja dzieła została odrzucona i musiała być przemalowana, w miejsce jej powstał obraz Inspiracja świętego Mateusza. Podobny los spotkał dzieło Nawrócenie świętego Pawła. Inna wersja tego samego motywu, Nawrócenie w drodze do Damaszku, została zaakceptowana. Na odrzuconym dziele koński zad przykuwał uwagę bardziej niż sam święty, co sprowokowało następującą wymianę zdań między artystą a zleceniodawcą z Santa Maria del Popolo:

Śmierć Marii (fragment) (1601–1606). Olej na płótnie, 396×245cm. Luwr, Paryż

– Czemu umieściłeś konia na środku, a św. Pawła na ziemi?

– Bo tak!

– Czy koń jest Bogiem?

– Nie, ale stoi w bożym świetle![11]

W okresie rzymskim Caravaggio namalował także takie obrazy, jak: Złożenie do grobu, Madonna pielgrzymów, znany również pod nazwą Madonna di Loreto, Madonna i dzieciątko ze świętą Anną oraz Śmierć Marii. Historia ostatnich dwóch dzieł dobrze oddaje przyjęcie, jakie spotykało dzieła Caravaggia w jego czasach. Obraz Madonna i dzieciątko ze świętą Anną, namalowany do małego ołtarza w bazylice św. Piotra pozostał tam tylko przez dwa dni, po czym został zdjęty. Sekretarz kardynała, sprawującego pieczę nad bazyliką, uzasadniał przyczynę niezaakceptowania dzieła:

Obraz ten przedstawia tylko wulgarność, profanację, bezbożność i odrazę… Można rzec, że to dzieło artysty, który potrafi malować, ale takiego o ciemnej duszy, który długi czas żył z dala od Boga, jego adoracji i jakiejkolwiek dobrej myśli…

Dzieło Śmierć Marii, zlecone przez bogatego sędziego do jego prywatnej kaplicy w nowym karmelickim kościele Santa Maria della Scala, zostało odrzucone przez karmelitów bosych w 1606 roku. Współczesny Caravaggia, jego biograf – Giulio Mancini – pisał o przyczynie niechęci duchownych do obrazu:

Tym samym można zrozumieć, jak źle niektórzy nowocześni artyści malują, jak na przykład ci, którzy chcąc sportretować Najświętszą Pannę, przedstawiają jakąś brudną prostytutkę z Ortaccio, tak jak uczynił to Michelangelo da Caravaggio na obrazie Śmierć Marii do Madonna Della Scala, który z tego właśnie powodu dobrzy ojcowie odrzucili, a może i dlatego ten biedny człowiek napotkał w życiu tyle problemów.

Amor Zwycięski (1602–1603). Olej na płótnie. 156×113 cm. Gemäldegalerie, Berlin

Giovanni Baglione, inny współczesny Caravaggia, twierdzi, że obraz odrzucono z powodu odsłoniętych nóg Marii:

Dla kościoła Madonna della Scala na Zatybrzu namalował śmierć Madonny, ale ponieważ przedstawił ją nie zachowując decorum, opuchniętą i z odsłoniętymi nogami, obraz został zdjęty i książę Mantui kupił go i umieścił w swojej najszacowniejszej galerii[12].

Ołtarz, zamówiony w zastępstwie, został wykonany przez jednego z naśladowców Caravaggia – Carlo Saraceni. Nie ukazywał leżącej zmarłej dziewicy, ale konającą siedzącą. I nawet to dzieło zostało odrzucone i zastąpione takim, które ukazywało Marię, wstępującą do nieba, otoczoną chórem aniołów.

Brak akceptacji niektórych dzieł Caravaggia przez klientów nie oznaczał ujmy na sławie mistrza. Obraz Śmierć Marii, od razu po zdjęciu ze ścian kościoła, znalazł nabywcę w osobie księcia Mantui, który kupił go za namową Rubensa. Malowidło kilkakrotnie zmieniało właściciela. Następnym posiadaczem płótna został Karol I Stuart, król Anglii, a po jego śmierci paryski bankier Jabach. Ostatecznie w 1671 roku obraz znalazł się w kolekcji króla Francji Ludwika XIV.

W 1602 roku Caravaggio ukończył obraz Amor Zwycięski, jedyne dzieło o tematyce świeckiej z okresu rzymskiego. Obraz był zamówiony przez Vincenza Giustianianiego, członka kręgu del Montego. Modelem, według wspomnień z początku XVII wieku, był niejaki Cecco, którego obecnie identyfikuje się z Francescem Bonerim, znanym w latach 1610–1625 jako Cecco Caravaggia[13]. Na obrazie Cecco został przedstawiony z łukiem i strzałą, depczący symbole wojny, pokojowych sztuk oraz nauki. Jest skąpo odziany i ciężko dopatrzyć się w śmiejącym się urwisie rzymskiego boga Amora, tak samo jak trudno uznać na wpół odzianych młodzieńców Caravaggia za anioły na innych płótnach. Najważniejszą cechą obrazu jest jego ambiwalentna rzeczywistość: to jednocześnie Amor i Cecco, tak jak Matka Boska Caravaggia była jednocześnie Najświętszą Panienką i rzymską prostytutką, która pozowała do obrazów.

Zaparcie się Piotra (ok. 1610). Olej na płótnie, 94×125 cm. Metropolitan Museum of Art, New York. W chiaroscuro kobieta kieruje dwa palce na Piotra, podczas gdy żołnierz kieruje trzeci. Za pomocą tych symboli Caravaggio opowiada historię Piotra, który trzykrotnie wyparł się Chrystusa

Wygnanie i śmierć (1606–1610)[edytuj | edytuj kod]

Caravaggio wiódł życie burzliwe i awanturnicze nawet jak na czasy, w których tego typu zachowanie było na porządku dziennym. Policyjne i sądowe akta na jego temat liczą wiele stron. 29 maja 1606 roku Caravaggio zabił, prawdopodobnie nieumyślnie, młodego Ranuccia Tomassoniego[14]. Wcześniej jego wysoko postawieni patroni chronili go przed konsekwencjami jego eskapad, ale tym razem nie mogli zrobić nic. Caravaggio, wyjęty spod prawa, uciekł do Neapolu. Tam, poza rzymską jurysdykcją, chroniony przez rodzinę Colonnów, najsłynniejszy malarz Rzymu stał się najsławniejszym malarzem Neapolu. Powiązania z rodziną Colonnów zapewniły mu szereg zleceń kościelnych. W czasie jego pobytu w Neapolu powstały obrazy Matka Boska Różańcowa i Siedem aktów miłosierdzia.

Po paru miesiącach spędzonych w Neapolu, Caravaggio wyjechał na Maltę, gdzie siedzibę główną mieli joannici. Liczył na to, że patronat Alofa de Wignacourt, Wielkiego Mistrza zakonu, pomoże mu zdobyć uniewinnienie w związku ze śmiercią Tomassiego. Na Malcie Caravaggio został nadwornym malarzem zakonu, a Wignacourt uczynił go rycerzem zakonu, co, według Belloriego, bardzo go uradowało. Główne dzieła z okresu maltańskiego to między innymi Ścięcie św. Jana Chrzciciela, jedyny obraz podpisany przez Caravaggia, oraz Portret Alofa de Wignacourta, a także portrety innych czołowych rycerzy.

Pod koniec sierpnia 1608 roku Caravaggio został aresztowany i osadzony w więzieniu. Przez długi czas spekulowano na temat okoliczności, otaczających nagłą zmianę losu malarza, aż udowodniono, że Caravaggio brał udział w pobiciu jednego z rycerzy zakonu[15]. W grudniu Caravaggio został wydalony z zakonu „jako wstrętny i zgniły członek”[c].

Wskrzeszenie Łazarza (1609), Museo Regionale di Messina, Mesyna

Przed ogłoszeniem ekstradycji Caravaggio uciekł na Sycylię w towarzystwie swojego dawnego kompana Maria Minnitiego, który był już żonaty i mieszkał w Syrakuzach. Ich wędrówka wiodła przez Syrakuzy do Mesyny i dalej do stolicy wyspy, Palermo. W każdym z tych miast Caravaggio, przy pomocy Minnitiego, zdobywał prestiżowe i dobrze płatne zlecenia. Do najważniejszych dzieł z tego okresu zaliczane są między innymi Pogrzeb świętej Lucyny, Wskrzeszenie Łazarza oraz Pokłon pasterzy. Styl Caravaggia nadal ewoluował. Obrazy ukazywały fryzy postaci na dużym, pustym tle.

Jego wspaniałe sycylijskie ołtarze izolują zacienione, żałośnie biedne postacie w rozległych połaciach czerni; sugerują desperacki strach i słabość człowieka, a zarazem przekazują, z nową, aczkolwiek dołującą czułością, piękno upokorzenia miałkich, którzy odziedziczą świat[16].

Biografowie malarza twierdzą, że w okresie wygnania malarz zdziwaczał: spał z bronią i w ubraniu, niszczył płótna przy najdrobniejszej krytyce, szydził z lokalnych malarzy[17].

Po zaledwie dziewięciu miesiącach na Sycylii Caravaggio powrócił do Neapolu. Według jednego z biografów, był on goniony przez wrogów na Sycylii i uznał, że do czasu uzyskania ułaskawienia od papieża Pawła V najbezpieczniej będzie schronić się pod dachem rodziny Colonnów. Ułaskawienie umożliwiłoby mu powrót do Rzymu[18]. W Neapolu Caravaggio namalował obrazy Zaparcie się świętego Piotra, ostateczną wersję obrazu Jan Chrzciciela na pustyni i Męczeństwo świętej Urszuli. Męczennica uchwycona została w najbardziej dramatycznym momencie: wystrzelona przez króla Hunów strzała przeszywa jej pierś.

W Neapolu Caravaggio przeżył zamach na swoje życie z rąk nieustalonego sprawcy. Pierwsze doniesienia do Rzymu podają, że malarz został zabity, późniejsze jednak informują, że żyje, ale ma mocno zdeformowaną twarz. Po zamachu Caravaggio namalował Salome z głową Jana Chrzciciela. W rysach głowy świętego na tacy można się dopatrzyć autoportretu malarza. Obraz został wysłany do Wignacourta z prośbą o wybaczenie. W tym samym czasie powstało też dzieło Dawid z głową Goliata. Obraz przedstawia młodego zasmuconego Dawida, patrzącego na poranioną głowę giganta. Malarz przedstawił siebie jako Goliata. Ten obraz został wysłany do kardynała Scipiona Borghese, konesera sztuki, ale pozbawionego skrupułów, który miał moc wydawania uniewinnień lub ich wstrzymywania[19].

Latem 1610 roku nadeszło ułaskawienie z Rzymu i Caravaggio wyruszył łodzią z Neapolu do Rzymu. Ze sobą miał ostatnie trzy obrazy, prezenty dla kardynała Borghese[d]. Z niejasnych powodów nie dotarł do celu, zmarł po drodze. Istnieje wiele hipotez na temat śmierci malarza. 28 lipca 1610 roku anonimowy list z Rzymu do książęcego dworu Urbino donosi o śmierci Caravaggia. Trzy dni później kolejny list mówi, że zmarł on na skutek gorączki. To były najwcześniejsze, lakoniczne, doniesienia o jego śmierci, po których pojawiły się inne, bardziej szczegółowe. Ciała nie znaleziono[20]. Caravaggio zmarł 18 lipca 1610 roku, w szpitalu w Porto Ercole blisko Grosseto w Toskanii[21].

Caravaggio artysta[edytuj | edytuj kod]

Pocałunek Judasza (1602). National Gallery of Ireland, Dublin. Zastosowanie przez Caravaggia techniki chiaroscuro widać na twarzach i zbroi, oświetlonych mimo braku widocznego źródła światła

Narodziny baroku[edytuj | edytuj kod]

Według Lamberta nowatorstwo malarstwa Caravaggia polegało na zamianie oscuro (cieni) na chiaroscuro (światłocienie)[22]. Chiaroscuro było w użyciu długo przed jego wejściem na scenę, ale to właśnie Caravaggio zastosował tę technikę tak zdecydowanie, zaciemniając cienie i łapiąc obiekty w oślepiające światło. Za tym szła przenikliwa obserwacja zarówno obiektów fizycznych, jak i psychologicznej rzeczywistości, co czyniło go z jednej strony niewiarygodnie popularnym, a z drugiej prowadziło do problemów ze zleceniami o tematyce religijnej. Malował obrazy przy pomocy szybkiego pociągnięcia pędzla, a wstępne linie kreślił końcówką trzonka. Dla ówczesnych artystów takie podejście było skandaliczne, potępiali oni brak szkiców oraz idealizowanie postaci. Do obrazów pozowali żywi modele, którzy dla Caravaggia byli podstawą realizmu jego obrazów. Niektóre postacie udało się zidentyfikować, w tym Maria Minnitiego i Francesca Boneriego. Mario pozował do wczesnych dzieł o tematyce świeckiej, młody Francesco pozował do obrazów, przedstawiających anioły, Jana Chrzciciela i Dawida. Wśród modelek zidentyfikowano Fillidę Melandroni z obrazu Portret kurtyzany, Annę Bianchini z dzieła Marta i Maria Magdalena, oraz Magdalenę Antognetii, kochankę artysty, figurującą w dokumentach sądowych dotyczących tzw. sprawy karczocha[e]. Wszystkie modelki Caravaggia, pozujące do obrazów o tematyce religijnej, były zawodowymi kurtyzanami. Malarz umieścił także własną podobiznę w kilku dziełach. Ostatni jego wizerunek to jeden ze świadków zabójstwa świętej w obrazie Męczeństwo świętej Urszuli[f].

Wieczerza w Emaus, (1601). Olej na płótnie, 139×195 cm. National Gallery, Londyn

Caravaggio posiadał wyjątkową umiejętność ukazywania doniosłości przełomowej chwili w życiu. Obraz Wieczerza w Emaus przedstawia uznanie Chrystusa przez jego uczniów w momencie przełamania chleba. Uczniowie opłakują śmierć Mesjasza, by za chwilę cieszyć się jego zmartwychwstaniem. Sytuacja jest obserwowana przez właściciela tawerny. Na obrazie Powołanie świętego Mateusza ręka świętego wskazuje na niego samego. Gest ręki oznacza pytanie: „Kto? Ja?”, podczas gdy jego wzrok, wpatrzony w Chrystusa, już dał odpowiedź: „Tak, pójdę za Tobą”. W obrazie Wskrzeszenie Łazarza Caravaggio posunął się jeszcze dalej, pokazując fizyczny proces powstawania z martwych. Ciało Łazarza nadal jest w rękach śmierci, ale jego dłoń zwrócona w stronę Chrystusa, jest już żywa.

Judyta odcinająca głowę Holofernesowi (1598–1599). Galleria Nazionale d’Arte Antica, Rzym

Caravaggioniści[edytuj | edytuj kod]

Umieszczenie obrazu św. Mateusza w kaplicy Contarellich miało natychmiastowy wpływ na młodych artystów Rzymu. Styl dzieł Caravaggia wytyczył drogę dla nowego pokolenia malarzy barokowych. Powstał nurt, zwany caravaggionizmem. Pierwsi caravaggioniści to Giovanni Baglione, którego okres fascynacji Caravaggiem był jednak krótki, oraz Orazio Gentileschi, który upowszechnił styl Caravaggia w Anglii na dworze Karola I. Córka Gentileschiego, Artemisia, była uznawana za najzdolniejszą artystkę ruchu caravaggionistów. W następnym pokoleniu do caravaggionistów należeli przede wszystkim Carlo Saraceni, Bartolomeo Manfredi i Orazio Borgianni. W Rzymie jednak, niedługo po śmierci Caravaggia, jego innowacyjność w malarstwie została zapomniana. Koneserzy sztuki woleli połączenie późnego renesansu i lombardzkiego realizmu, które reprezentował malarz Annibale Carracci.

Krótki pobyt Caravaggia w Neapolu spowodował powstanie szkoły neapolitańskich caravaggionistów. Do czołowych postaci tego nurtu w Neapolu zaliczane są Giovanni Battista Caracciolo i Carlo Sellitto. Caravaggionizm zakończył się tam wraz z wybuchem zarazy w 1656 roku. Za pośrednictwem Neapolu caravaggionizm dotarł na Półwysep Iberyjski.

Na północ Europy nurt dotarł za pośrednictwem grupy katolickich artystów z Utrechtu, zwanych później utrechckimi caravaggionistami. Na początku XVII wieku studenci z Holandii odbyli podróż do Rzymu i, jak opisuje Bellori, dzieła Caravaggia wywarły na nich duży wpływ. Po powrocie studentów na północ styl, zapożyczony od Caravaggia, kwitł jednak krótko, ale intensywnie w latach dwudziestych XVII wieku. Do holenderskich caravaggionistów zaliczani są Hendrick ter Brugghen, Gerrit van Honthorst, Andries Both i Dirck van Baburen.

Malarstwo miało wpływ na wiodących artystów Baroku: Rubensa, Vermeera, Rembrandta i Velazqueza. Rubens nabył obraz Caravaggia Złożenie do grobu i namalował jego kopię dla rodziny Gonzagów z Mantui. Velazquez mógł zapoznać się z dziełami Caravaggia podczas wielu krótkich pobytów w Italii.

Złożenie do grobu (1602–1603). Pinakoteka Watykańska

Śmierć, zapomnienie i odrodzenie się sławy[edytuj | edytuj kod]

Sława Caravaggia nie przetrwała jego śmierci. Wprowadzone przez niego innowacje inspirowały barok, ale artyści zapożyczyli dramatyzm chiaroscuro bez psychologicznego realizmu. Caravaggio miał bezpośredni wpływ na swoich rodaków – Orazio Gentileschi i jego córkę Artesmisię, na Francuzów – Georges’a de La Toura i Simona Voueta, oraz Hiszpana – Jusepe de Riberę. Po zaledwie paru dekadach jego dzieła zaczęto przypisywać mniej skandalicznym artystom lub po prostu o nich zapomniano. Barok, do rozwoju którego tak znacząco się przyczynił, poszedł naprzód, moda się zmieniła, a Caravaggio, w odróżnieniu od Caraccia, nigdy nie założył własnego warsztatu i tym samym nie rozwinęła się szkoła, która kontynuowałaby jego technikę. Nie pozostawił po sobie żadnej teorii na temat psychologicznego podejścia do sztuki. Takie podejście można jedynie wywnioskować z ocalałych dzieł. Zarówno awanturnicze życie, jak i twórczość Caravaggia podatna była na ataki krytyków. Brak piśmiennictwa po malarzu skrzętnie wykorzystał jego rywal, malarz Giovanni Baglione, szukający zemsty na Caravaggiu. Biografia malarza autorstwa Baglionego zasugerowała negatywny stosunek i pogardę do artysty późniejszym badaczom twórczości malarza, wpływowym XVII-wiecznym krytykom – Giovanniemu Belloriemu i Nicolasowi Poussinowi. Krytykował Caravaggia również mieszkający w Hiszpanii Vincenzo Carduci, który nazywa artystę antychrystem malarstwa z potwornymi umiejętnościami zwodzenia.

W latach dwudziestych XX wieku krytyk Roberto Longhi zwrócił uwagę publiczności na Caravaggia, którego wpisał do kanonu europejskiej tradycji malarstwa:

Ribera, Vermeer, La Tour i Rembrandt nigdy by bez niego nie istnieli. A sztuka Delacroix, Courbeta oraz Maneta byłaby zupełnie inna[23].

Krytyk Bernard Berenson zgodził się z Longhim:

Z wyjątkiem Michała Anioła, żaden inny włoski malarz nie wywarł tak wielkiego wpływu[24].

Ścięcie św. Jana Chrzciciela, (1608). Konkatedra świętego Jana, Valletta

Współczesna krytyka Caravaggia[edytuj | edytuj kod]

Za życia Caravaggio uznawany był za postać zarówno tajemniczą i fascynującą jak awanturniczą i niebezpieczną. Wkroczył na artystyczną scenę Rzymu w 1600 roku i nigdy nie doświadczył braku zleceń i gotowych go wspierać mecenasów. Spektakularne sukcesy przeplatał licznymi awanturami. Notatka z 1604 roku opisuje trzy wcześniejsze lata życia Caravaggia:

Po dwóch tygodniach pracy wyrusza pewnym krokiem na jeden lub dwa miesiące z mieczem u boku i służącym, podążającym z tyłu, od jednego dworu do następnego, zawsze gotów wdać się w bójkę lub kłótnię, co czyni obcowanie z nim niezręcznym[25].

W 1606 roku, podczas bójki zabił młodego mężczyznę i musiał uciekać z Rzymu. Za jego głowę wyznaczono cenę. W 1608 roku, na Malcie, ponownie wdał się w bijatykę. Następna poważna awantura miała miejsce w Neapolu w 1609 roku. Wtedy ledwie uszedł z życiem. Rok później, po nieco ponad dziesięcioletniej karierze, nie żył.

W Rzymie przełomu XVI i XVII stuleci budowano ogromne barokowe kościoły i pałace, które należało upiększyć. Kontrreformacja poszukiwała prawdziwie religijnej sztuki, którą odparłaby zagrożenie ze strony protestantyzmu. Rządzący prawie stulecie manieryzm był już nieskuteczny. Caravaggio wniósł do sztuki radykalny naturalizm, który łączył bliską obserwację świata fizycznego z dramatycznym, teatralnym użyciem gry światła i cienia.

Znany i niezwykle wpływowy za życia Caravaggio został prawie zupełnie zapomniany przez następne stulecia i dopiero w XX wieku jego znaczenie dla sztuki zostało na nowo odkryte. Mimo to jego wpływ na barok, rodzący się z ruin manieryzmu, był ogromny. Andre Berne-Joffroy, sekretarz Paula Valéryego, powiedział o nim:

Co zaczyna się w dziełach Caravaggia, to po prostu malarstwo nowoczesne[24].

W licznych muzeach sztuki na świecie, na przykład w Detroit czy Nowym Jorku, są sale, pełne dzieł posiadających cechy obrazów Caravaggia: nocne sceny, dramaturgia oświetlenia, zwykli ludzie w roli modeli, realistyczne przedstawienie natury. W czasach nowożytnych malarze, tacy jak Norweg Odd Nerdrum, czy Węgier Tibor Csernus podejmowali próby naśladowania Caravaggia, a współczesny artysta amerykański Doug Ohlson nie kryje, że barokowy malarz wywarł ogromny wpływ na jego sztukę. Reżyser Derek Jarman opowiedział legendę Caravaggia w filmie Caravaggio. Holenderski fałszerz obrazów Han van Meegeren używał oryginalnych dzieł malarza przy podrabianiu dzieł dawnych mistrzów.

Obraz Powołanie świętych Piotra i Andrzeja, zostało ostatnio zidentyfikowane jako dzieło Caravaggia i poddane renowacji. Obraz odkryto w magazynie w Hampton Court. Omyłkowo był oznakowany jako kopia. W ostatnim stuleciu co najmniej kilka dzieł zaginęło. Richard Francis Burton pisał o obrazie Święty Różaniec w muzeum Wielkiego Księcia Toskanii, ukazującym krąg trzydziestu mężczyzn turpiter ligati. Malowidło jest uważane za zaginione. Wiadomo również, że obraz Święty Mateusz i anioł został zniszczony w czasie bombardowania Drezna. Zachowały się natomiast czarno-białe fotografie dzieła.

Lista obrazów Caravaggia[edytuj | edytuj kod]

 Zobacz też kategorię: Obrazy Caravaggia.
Lp. Tytuł Rok Wymiary (cm) Miejsce przechowywania Ilustracja
1 Chłopiec obierający owoce 1592 75,5×64,4 Fundacja Roberto Longhi,
2 Chłopiec obierający owoce 1593 64,2 × 51,4 Hampton Court,
3 Chory Bachus 1593–1594 67×53 Galeria Borghese
4 Chłopiec gryziony przez jaszczurkę 1594 65,8×52,3 Fondazione dell’Arte Roberto Longhi, Florencja
5 Chłopiec gryziony przez jaszczurkę 1594 66×49,5 National Gallery w Londynie
6 Chłopiec z koszem owoców 1593–1594 70×67 Galeria Borghese
7 Maria Magdalena pokutująca 1593–1594 122,5×96,5 Galleria Doria Pamphili
8 Grający w karty 1594–1595 94,2×131,2 Kimbell Art Museum
9 Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu 1592–1594 130×160 Galleria Doria Pamphilj
10 Ekstaza św. Franciszka 1594–1595 92,5×128,4 Wadsworth Atheneum
11 Chłopiec z wazonem róż 1595 67,3×51,8 High Museum of Art[26]
12 Muzykanci 1595–1596 92×118,5 Metropolitan Museum of Art
13 Niewierny Tomasz 1595–1596 107×146,1 Galeria Malarstwa (Sanssouci)
14 Wróżenie z ręki 1594–1594 115 × 150 Muzea Kapitolińskie
14a Wróżenie z ręki 1596–1597 99×131 Luwr
15 Bachus 1596 95×85 Galeria Uffizi
16 Lutnista 1596 94×119 Ermitaż
17 Pluton, Neptun i Jowisz 1597 300×180 Casino di Villa Ludovisi
18 Marta i Maria Magdalena 1598 100×134,5 Detroit Institute of Arts
19 Narcyz 1598–1599 122×92 Galleria Nazionale d’Arte Antica di Palazzo Barberini, Rzym
20 Ofiarowanie Izaaka 1596 116×173 Kolekcja Barbary Piaseckiej Johnson, Princeton
21 Kosz z owocami 1597 31×41 Pinakoteka Ambrozjańska
22 Głowa Meduzy 1598 olej na płótnie śr. 55 cm Galeria Uffizi
23 Judyta odcinająca głowę Holofernesowi 1598 145×195 Galleria Nazionale d’Arte Antica
24 Portret Maffea Barberiniego 1598–1599 124×90 Kolekcja prywatna, Florencja
25 Powołanie św. Mateusza 1599–1600 322×340 Kościół św. Ludwika Króla Francji w Rzymie
26 Dawid i Goliat 1599–1600 110×91 Prado, Madryt
27 Męczeństwo św. Mateusza 1599–1600 323×343 Kościół św. Ludwika Króla Francji w Rzymie
28 Nawrócenie św. Pawła 1600 230×175 Bazylika Najświętszej Maryi Panny Wszystkich Ludzi
29 Ukrzyżowanie św. Piotra 1600 239×175 Bazylika Najświętszej Maryi Panny Wszystkich Ludzi
30 Wieczerza w Emaus 1601–1602 141×196,2 National Gallery w Londynie
31 Św. Jan Chrzciciel dziecięciem 1602 129×94 Muzea Kapitolińskie
32 Święty Mateusz i anioł (pierwsza wersja obrazu) 1598-1600 223×183 cm Muzeum Cesarza Fryderyka, obecnie Muzeum Bodego (obraz został zniszczony podczas II wojny światowej)
33 Święty Mateusz i anioł 1602 295×195 Kościół św. Ludwika Króla Francji w Rzymie
33 Pojmanie Chrystusa 1602 olej na płótnie, 133,5×169,5 cm National Gallery of Ireland
34 Złożenie do grobu 1602–1603 300×203 Pinakoteka Watykańska
35 Amor Zwycięski 1602–1603 154×110 Gemäldegalerie
36 Ofiarowanie Izaaka 1603 104×135 Galeria Uffizi
37 Ecce Homo 1605 128×103 Galleria Municipale, Genua
38 Św. Franciszek 1605 128x97 Galleria Nazionale d’Arte Antica
39 Madonna z Dzieciątkiem i św. Anną 1605-1606 292x211 Galeria Borghese
40 Św. Hieronim piszący 1606 112×157 Galeria Borghese
41 Wieczerza w Emmaus (1606) 1606 141×175 cm Pinakoteka Brera
42 Siedem uczynków miłosierdzia 1606 390×260 Kościół Pio Monte della Misericordia w Neapolu
43 Śmierć Marii 1606 369×245 Luwr
44 Madonna Różańcowa 1607 364,5×249,5 Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
45 Biczowanie Chrystusa 1607 – 1609 266×213 Museo di Capodimonte
46 Dawid z głową Goliata 1607 90,5×116 Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
47 Portret kawalera maltańskiego 1607 118,5×95,5 cm Pałac Pitti
48 Portret Alofa de Wignacourta 1608 195×134 cm Luwr
49 Śpiący Amor 1608 72×105 cm Pałac Pitti
50 Święty Hieronim 1608 117×157 Konkatedra świętego Jana w Valletcie, Malta
51 Ścięcie św. Jana Chrzciciela 1608 361×520 Konkatedra świętego Jana w Valletcie, Malta
52 Cierniem koronowanie 1607 127×165,5 Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
53 Pogrzeb św. Łucji 1608 408×300 Kościół Świętej Łucji alla Badia, Syrakuzy, Sycylia
54 Wskrzeszenie Łazarza 1609 380×275 Museo Regionale di Messina
55 Pokłon pasterzy 1609 314×211 Museo Regionale di Messina
56 Dawid z głową Goliata 1609–1610 125×121 Galeria Borghese
57 Zaparcie się świętego Piotra 1610 94×125 Metropolitan Museum of Art
59 Zwiastowanie ok. 1609 285×205 cm Musée des Beaux-Arts de Nancy

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Miejsce urodzenia potwierdza akt chrztu, znaleziony 26 lutego 2007 w mediolańskiej parafii św. Stefana w Brolo L’Unità.
  2. Nazwisko Tycjana figurowało w rekomendacji podczas podpisywania kontraktu o praktykę między Caravaggiem a Peterzanem.
  3. To formalne określenie używane było we wszelkich tego typu przypadkach. Starsi rycerze zakonu obradowali 1 grudnia 1608. Po tym, jak oskarżony nie stawił się mimo czterokrotnego wezwania, zagłosowali jednogłośnie za wydaleniem putridum et foetidum byłego brata. Caravaggio wydalony został nie za zbrodnię, jakiej się dopuścił, ale za opuszczenie Malty bez pozwolenia, czyli za ucieczkę.
  4. Biskup neapolitański Caserty informuje kardynała Scipiona Borghese w liście z dnia 29 lipca 1610 roku, że Caravaggio ma dwa obrazy przedstawiające św. Jana Chrzciciela oraz obraz św. Magdaleny dla Borghese. Była to prawdopodobnie cena za ułaskawienie malarza.
  5. Większość dokumentów obrazujących życie Caravaggia w Rzymie pochodzi z archiwów sądowych; sprawa karczocha odnosi się do sytuacji, gdy Caravaggio rzucił gorącymi karczochami w kelnera.
  6. Autoportrety Caravaggia zaczynają się od obrazu Chory Bachus a kończą się na głowie Goliata z obrazu Dawid z głową Goliata. Wcześniejsi artyści umieszczali własne portrety jako postacie obserwatorów akcji, dziejącej się na obrazie, innowacyjność Caravaggia polegała na umieszczaniu siebie w centrum wydarzeń.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. H. Langdon, Caravaggio. A Life, Boulder 1999, rozdz. 12, 15; P. Puglisi, Caravaggio, London 1998, s. 258; P. Robb, M, Sydney, 2003, s. 398 i nn, 459 i nn. Ród Colonnów był jednym z najpotężniejszych w Rzymie. Był częścią gęstej sieci koneksji, która wspierała artystę w najważniejszych momentach jego życia. W 1606 roku, w następstwie śmierci Tomassoniego, Caravaggio uciekł do posiadłości rodziny Colonnów na południe od Rzymu, następnie schronił się w pałacu Constanzy Colonny Sforzy, wdowy po Francesco Sforzy, w Neapolu. Brat Constanzy, Ascanio, był kardynałem-protektorem Królestwa Neapolu. Kolejny jej brat, Marzio, był doradcą wicekróla Hiszpanii. Jej siostra była wżeniona we wpływową neapolitańską rodzinę Carafów, którzy mogli być pomocni w załatwianiu zleceń dla Caravaggia w Neapolu. Syn Costanzy, Fabrizio Sforza Colonna, rycerz maltański i generał galery zakonnej, ułatwił podróż Caravaggia na Maltę w 1607 roku i ucieczkę z wyspy rok później. Po powrocie do Italii w 1609 roku malarz ponownie zatrzymał się w neapolitańskim pałacu Costanzy.
  2. R. Giorgi, Caravaggio. Master of light and dark – his life in paintings, London 1999, s. 12.
  3. Cyt. za: P. Robb, M, Sydney, 2003, s. 35. Autor w swoim opracowaniu wykorzystał dzieła Manciniego, Baglionego i Belloriego, którzy zgodnie przedstawiali wczesne lata rzymskie Caravaggia jako czas ekstremalnej biedy.
  4. a b G. P. Bellori, Le vite de’ pittori, scultori e architetti moderni, Torino 1976, s. 1672.
  5. J. Janick, Caravaggio’s Fruit: A Mirror on Baroque Horticulture.
  6. Por.: P. Puglisi, Caravaggio, London 1998, s. 258, s. 79 i P. Robb, M, Sydney, 2003, s. 341.
  7. R. Hughes, Master of the Gesture, s. [1]. Krytyk nazywa chłopców Caravaggia „przejrzałymi kąskami najstarszego zawodu świata, z pożądliwymi ustami i włosami niczym czarne lody.”.
  8. D. Posner, Caravaggio’s Early Homo-erotic Works, „Art Quarterly”, 24 (1971), s. 301–326. Artykuł zapoczątkował dyskusję na temat związku między seksualnością i sztuką Caravaggia. Gejowscy biografowie i komentatorzy zwykle uznają homoseksualny charakter dzieł artysty za pewnik. Sprawa jest jednak bardziej złożona: Calvesi utrzymuje, że wczesne dzieła odzwierciedlają gust del Montego, a nie Caravaggia.
  9. P. Robb, M, Sydney, 2003, s. 79. Autor powtarza za Bellorim, który wychwalał naturalne kolory, ale nie naturalizm Caravaggia: „Caravaggio zadowolił się wynalezieniem natury bez dalszego wykorzystania umysłu”.
  10. Por.: R. Giorgi, Caravaggio. Master of light and dark – his life in paintings, London 1999, s. 80; J. Gash, Caravaggio, London 2004, s. 8 i nn., 178–188.
  11. Cyt. za: G. Lambert, Caravaggio, Köln 2000, s. 66.
  12. Por.: M. Mancini, Considerazioni sulla pittura, T. 2, Commento Alle Opere Del Mancini Di Luigi Salerno, Roma 1956–, s. 1617–1621; G. Baglione, Le vite de’pittori scultori et architetti. Dal pontificato di Gregorio XIII del 1572 in fino a’ tempi di Papa Urbano Ottavo nel 1642, Roma 1935; J. Gash, Caravaggio, London 2004. Biografowie artysty poruszają kwesję decorum. Gash ponadto sugeruje, że dla karmelitów problem był nie tyle estetyczny, co teologiczny, ponieważ wersja Caravaggia nie wyrażała doktryny o wniebowzięciu Marii, według której Matka Boska nie zmarła, a wstąpiła do nieba.
  13. P. Robb, M, Sydney, 2003, s. 193–196.
  14. Por.: P. Robb, M, Sydney, 2003; H. Langdon, Caravaggio. A Life, Boulder 1999; C. Milner, Red-blooded Caravaggio killed love rival in bungled castration attempt, s. [2]. Według źródeł, dotyczących życiorysu Caravaggia, powodem bójki, w której zginął Tomassoni, były długi hazardowe. Historyk sztuki Andrew Graham-Dixona forsuje teorię, łącząca śmierć z renesansowym pojęciem honoru i symboliki ran.
  15. K. Sciberras, Frater Michael Angelus In tumultu. The cause of Caravaggio’s imprisonment in Malta, „The Burlington Magazine”, 145 (2002), s. 229–232; K. Sciberras, Riflessioni su Malta al tempo del Caravaggio, Paragone. Arte, 629 (2002), s. 3–20; K. Sciberras, A long-held mystery resolved. A nocturnal August brawl lands Caravaggio in prison, s. [3].
  16. H. Langdon, Caravaggio. A Life, Boulder 1999, s. 136.
  17. Por.: M. Mancini, Considerazioni sulla pittura, T. 2, Commento Alle Opere Del Mancini Di Luigi Salerno, Roma 1956–, s. 1617–1621; G. P. Bellori, Le vite de’ pittori, scultori e architetti moderni, Torino 1976; F. Susinno, Le vite de’pittori messinesi, Firenze 1960; Langdon H., Caravaggio. A Life, Boulder 1999; P. Robb, M, Sydney, 2003.
  18. G. Baglione, Le vite de’pittori scultori et architetti. Dal pontificato di Gregorio XIII del 1572 in fino a’ tempi di Papa Urbano Ottavo nel 1642, Roma 1935. Autor twierdzi, że w Neapolu Caravaggio stracił wszelką nadzieję na zemstę na anonimowym wrogu.
  19. Por.: G. P. Bellori, Le vite de’ pittori, scultori e architetti moderni, Torino 1976 i J. Gash, Caravaggio, London 2004, s. 125. Według Belloriego głowa Goliata to autoportret artysty, podczas gdy Dawid to il suo Caravaggio, „jego mały Caravaggio”. To zdanie było interpretowane na różne sposoby: według jednej wersji głowa Goliata jest autoportretem młodego artysty, według drugiej, bardziej popularnej, wyrażenie odnosi się do Cecca, modela z obrazu Amor zwycięski. Na ostrzu miecza widać skróconą inskrypcje, interpretowaną jako „Pokora zwycięża dumę”. Przez Belloriego obraz był datowany na lata późnego okresu rzymskiego malarza, Gash uważa, że jest z drugiego okresu neapolitańskiego.
  20. P. Robb, M, Sydney, 2003, s. 437 inn. Według raportów Caravaggio zmarł w Porto Ercole w drodze z Neapolu do Rzymu. List od biskupa Caserty do Scipione Borghese z 29 lipca 1610 roku, mówi, że Caravaggio zmarł nie w Procia, a w Porto Ercole. Dalej biskup zaprzecza wcześniejszym doniesieniom, jakoby Caravaggio zmarł w Procidzie, i mówi, że łódź Caravaggia zatrzymała się w Palo, gdzie malarza wtrącono do więzienia. Łódź wróciła do Neapolu, podczas gdy Caravaggio wykupił się i prawdopodobnie pieszo wyruszył do Porto Ercole, gdzie zmarł. Niewyjaśnionym pozostaje, dlaczego w listach figurują te miasta, skoro nie są one na trasie do Rzymu. Procia, to wyspa nieopodal Neapolu, w Palo był garnizon na bagnach, blisko ujścia Tybru, miejscowości miały kiepskie połączenie ze sobą i z Rzymem. Port Rzymu znajdował się w Civitavecchia, nieco dalej na północ, a Porto Ercole położone było sto kilometrów na północ od Rzymu.
  21. Puglisi 1998 ↓, s. 366.
  22. G. Lambert, Caravaggio, Köln 2000, s. 11.
  23. Cyt. za: G. Lambert, Caravaggio, Köln 2000, s. 15.
  24. a b Cyt. za: G. Lambert, Caravaggio, Köln 2000, s. 8.
  25. Cyt. za: J. Gash, Caravaggio, London 2004, s. 13; H. Hibbard, Caravaggio, New York 1983. Cytat pochodzi z dzieła Carla (vel Karela) van Mandera Heta Schilder-Boeka z 1604 roku. Por.: H. Waga, Vita nota e ignota dei virtuosi al Pantheon, T. 1, Roma 1992, s. 219 i nn.; S. Corradini, M. Marini, The earliest account of Caravaggio in Rome, „The Burlington Magazine”, 140 (1998), s. 11–22. Pierwsza wzmianka na temat Caravaggia pojawia się w dokumencie z Rzymu, opisującym pomocników do procesji ku czci św. Łukasza w 1594 roku. Imię malarza figuruje w nim obok Prospera Orsiego. Stenogram sądowy z 11 lipca 1597 roku wspomina Caravaggia i Orsiega jako świadków przestępstwa nieopodal San Luigi de’ Francesi.
  26. Obraz w High Miseum of Art.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Baglione G., Le vite de’pittori scultori et architetti. Dal pontificato di Gregorio XIII del 1572 in fino a’ tempi di Papa Urbano Ottavo nel 1642, Roma 1935.
  • Bellori G.P., Le vite de’ pittori, scultori e architetti moderni, Torino 1976.
  • Caravaggio death certificate „found”, s. [4].
  • Corradini S., Marini M., The earliest account of Caravaggio in Rome, „The Burlington Magazine”, 140 (1998), s. 11–22.
  • Gash J., Caravaggio, London 2004. ISBN 1-904449-22-0.
  • Catherine Puglisi: Caravaggio. New York: Phaidon, 1998.
  • Michelangelo Merisi da Caravaggio, Caravaggio. Master of light and dark – his life in paintings, Rosa Giorgi, London: D. Kindersley, 1999, ISBN 978-0-7894-4138-6, OCLC 42798413.
  • Howard Hibbard, Caravaggio, wyd. 1st ed, New York: Harper & Row, 1983, ISBN 978-0-06-433322-1, OCLC 7875716.
  • Peter Robb, M, Michelangelo Merisi da Caravaggio, wyd. [New] ed, Sydney: Duffy & Snellgrove, 2003, ISBN 978-1-876631-79-6, OCLC 155879750.
  • Hughes R., Master of the Gesture, s. [5].
  • Janick J., Caravaggio’s Fruit: A Mirror on Baroque Horticulture, s. [6].
  • Gilles Lambert, Caravaggio, Michelangelo Merisi da Caravaggio, Gilles Néret, Köln: Taschen, 2000, ISBN 978-3-8228-6305-3, OCLC 44016171.
  • Langdon H., Caravaggio. A Life, Boulder 1999. ISBN 0-374-11894-9, ISBN 0-8133-3794-1.
  • Mancini M., Considerazioni sulla pittura, T. 2, Commento Alle Opere Del Mancini Di Luigi Salerno, Roma 1956–, s. 1617–1621.
  • Milner C., Red-blooded Caravaggio killed love rival in bungled castration attempt, s. [7].
  • Posner D., Caravaggio’s Early Homo-erotic Works, „Art Quarterly”, 24 (1971), s. 301–326.
  • Puglisi P., Caravaggio, London 1998. ISBN 978-0-7148-3966-0.
  • Peter Robb, M, Michelangelo Merisi da Caravaggio, wyd. [New] ed, Sydney: Duffy & Snellgrove, 2003, ISBN 978-1-876631-79-6, OCLC 155879750.
  • Sciberras K., A long-held mystery resolved. A nocturnal August brawl lands Caravaggio in prison, s. [8].
  • Sciberras K., Frater Michael Angelus In tumultu. The cause of Caravaggio’s imprisonment in Malta, „The Burlington Magazine”, 145 (2002), s. 229–232.
  • Sciberras K., Riflessioni su Malta al tempo del Caravaggio, „Paragone. Arte”, 629 (2002), s. 3–20.
  • Susinno F., Le vite de’pittori messinesi, Firenze 1960.
  • Waga H., Vita nota e ignota dei virtuosi al Pantheon, T. 1, Roma 1992.
Opracowania polskie i obcojęzyczne dotyczące tematu
  • Calvesi M., Caravaggio. Art Dossier, Firenze 1986.
  • Friedlaender W., Caravaggio Studies, Princeton 1955.
  • Gilles L., Caravaggio. 1571–1610, Köln 2007. ISBN 83-89192-60-8.
  • Rosa Giorgi, Caravaggio, Hanna Cieśla (tłum.), Warszawa: Arkady, 1998, ISBN 83-213-4039-3, OCLC 749835015.
  • Giorgi R., Klasycy sztuki, T. 10, Caravaggio, Warszawa 2006. ISBN 978-83-60529-09-6, ISBN 83-60529-09-4.
  • Jonathan Harr, Zaginiony obraz. W poszukiwaniu arcydzieła Caravaggia, Barbara Kocowska (tłum.), Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2007, ISBN 978-83-7384-620-3, OCLC 169753899.
  • Helen Langdon, Caravaggio, Stanisław Kroszczyński (tłum.), Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2003, ISBN 83-7301-337-7, OCLC 749566470.
  • Macchi A., L’uomo Caravaggio – atto unico, Roma 1995, ISBN 88-85172-19-9.
  • Moir M., The Italian Followers of Caravaggio, London 1967.
  • Spike J., Spike M. K., Caravaggio, New York 2001. ISBN 978-0-7892-0639-8.
  • Steward D., Caravaggio. Awanturnik i geniusz, Wrocław 2003. ISBN 83-7384-008-7.
  • Wielcy malarze – ich życie, inspiracje i dzieło, Nr 65, Caravaggio, red. E. Dołowska, Siechnice 1999.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Biografia
Dzieła