Marokoar arabiera

Marokoar arabiera
	الداريجة
	eta
Datu orokorrak
Hiztunak	ama-hizkuntza: 27.500.000 (2019)
Hizkuntza sailkapena
	giza hizkuntza; afroasiar hizkuntzak; Hizkuntza semitikoak; arabiera; Maghrebi Arabic (en)
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	subjektu aditza objektua eta hizkuntza fusionatzailea
Alfabetoa	arabiar alfabetoa eta Arabic script (en)
Hizkuntza kodeak
ISO 639-3	ary
Ethnologue	ary
Glottolog	moro1292
Wikipedia	ary
IETF	ary

Marokoar arabiera (arabieraz: لهجة مغربية‎, láhŷa maghribiya), magrebiera edo marokoar darija (دارجة) arabiera dialektaleko aldaeren multzotik datorren hizkuntza bat da, Marokon eta inguruko herrialdeetan mintzatzen dena.^[1] Ezaugarri komun ugari ditu Aljerian, Tunisian eta Libiako zenbait tokitan hitz egindako hizkerekin. Elkarrekiko ulergarritasuna duten arabierazko dialekto multzo ugari dira, Libiako mendebaldetik Mendebaldeko Sahararaino hedatuak.

Diglosia egoera larria dago ahozko komunikazioan, batetik publizitatean eta komunikabide informaletan (Internet, sare sozialak eta mugikorreko mezularitza) ahozko aldaeraren eta, bestetik, idatzizko komunikabide formaletan (prentsa, administrazioa edo literatura) arabiera estandar moderno nagusiaren artean. Bi hizkuntzak ulergaitzak dira, eta aldeak hizkuntza erromanikoen eta latinaren artean daudenen antzekoak dira.

Fonetika

Bokalak

Hona hemen marokoar arabierazko bokalen taula:^[2]


	Labur			Luze
	Aitzineko	Erdiko	Atzeko	Aitzineko	Atzeko
Itxi	ə		u	iː	uː
Erdiitxi
Ireki				aː

Kontsonanteak

Hona hemen marokoar arabierazko kontsonanteen taula:^[2]


		Ezpainkari		Hortzartekari		Sabaikari	Belar	Ubular	Faringari	Glotal
		Arrunt	Enfatiko	Arrunt	Enfatiko	Sabaikari	Belar	Ubular	Faringari	Glotal
Sudurkari		m	mˤ	n
Leherkari	Ahoskabe	(p)		t	tˤ		k	q		ʔ
Leherkari	Ahostun	b	bˤ	d	dˤ		ɡ
Igurzkari	Ahoskabe	f	(fˤ)	s	sˤ	ʃ		χ	ħ	h
Igurzkari	Ahostun	(v)		z	zˤ	ʒ		ʁ	ʕ
Dardarkari bakun				ɾ	ɾˤ
Dardarraniztun				r	rˤ
Hurbilkari				l	lˤ	j	w

Idazkera

Bere historiaren zati handienean, marokoar arabierak ez zuen idatzizko formarik izan; beraz, ez du ortografia-sistema arauturik edo normalizaturik. Marokoko musulman alfabetatu gehienek arabiera estandarrean idazten dute, marokoar arabiera lehen hizkuntza izan arren.^[3] Hala ere, Interneten esparruan, sare sozialek eta mugikorren mezularitzak latinezko alfabetoa darabilte, zenbait zenbaki edo letra-konbinazio erabiliz, soinu bereizgarri batzuk transkribatzeko, hala nola:

â - 3 = ﻉ "ʿayn", ʔˤ
gh = ﻍ "ġayn", ɣ
kh - 5 = ﺥ "ḫā", x
h - 7 = ﺡ "ḥā", ħ
q - 9 = ﻕ "qāf", q
sh - ch = ش "šīn", ʃ

Dena dela, literatur hizkuntza da: ospe handiko hainbat idazlan ditu, hala nola Kenza El Ghalirenak eta Youssef Amine Alamirenak^[4], eta itzulpen ugari ere daude, besteak beste Printze txikia edo Amir saghir.

Lexikoa

Marokoar arabierak amazigeraren eta latinaren substratuaren eragin handia du ezaugarri.^[5] Lexikoa semitikoa da gehienbat, arabiera klasikotik eratorria.^[6] Amazigerazko, frantsesezko eta gaztelaniazko hainbat mailegu ere baditu.

Arabiera klasikotik eratorritako hitzen adibide batzuk

kəlb: txakurra (kalb كلب)
qəṭ: katua (qiṭṭ قط)
qərd: tximinoa (qird قرد)
bħar: itsasoa (baħr بحر)
šəmš: eguzkia (šams شمس)
bab: atea (bab باب)
ħiṭ: horma (ħā'iṭ حائط)
bagra/baqra: behia (baqarah بقرة)
koul: jan (akala أكل)
fikra: ideia (fikrah فكرة)
ħub: maitasuna (ħubb حب)
dhab: urrea (dhahab ذهب)
ħdid: metala (ħadid حديد)
ržəl: oina (rijl رجل)
ras: burua (ra's رأس)
wžəh: aurpegia (wažh وجه)
bit: gela (bayt بيت)
xiṭ: alanbrea (khayṭ خيط)
bənti: nire alaba (ibnati ابنتي)
wəldi: nire semea (waladi ولدي)
rajəl: gizona (rajul رجل)
mra: emakumea (imra'ah امرأة)

Amazigerazko maileguen adibide batzuk

muš: katua
xizzu edo žaada: azenarioak
tekšita: Marokoko jantzi tipikoa
lalla: andrea
mesus: zaporegabea
tburiš: oilo-ipurdia
fazeg: bustia
zezon: gorra
henna: amona
dšar edo tšar: eskualdea
mezlot: txiroa
sebniya: burukoa
šlaɣem: bibotea
awriz: takoia
sifet edo sarred: bidali
sarut: giltza
baxuš: intsektua
kermos: pikuak
zgel: aldera begira egon
fakron: dortoka
bra: gutuna
dmir: lan gogorra

Frantsesezko maileguen adibide batzuk

forshita/forsheta: sardexka (fourchette)
tonobil/tomobil: autoa (automobile)
telfaza: telebista (télévision)
radio: irratia (radio)
bartma: apartamentua (appartement)
rompa: biribilgunea (rondpoint)
tobis: autobusa (autobus)
kamera: kamera (caméra)
portable: mugikorra (portable)
tilifūn: telefonoa (téléphone)
briki: pizgailua (briquet)
parisiana: baguette (baguette parisienne)
disk: abestia (disque)
tran: trena (train)
serbita: ahozapia (serviette)
tabla: mahaia (table)
ordinatūr/pc: ordenagailua (ordinateur / pc)
boulis: polizia (police)

Gaztelaniazko maileguen adibide batzuk

rwida: gurpila (rueda)
kuzina: sukaldea (cocina)
simana: astea (semana)
manta: burusia (manta)
rial: erreala (dirua) (real)
fundo: hondoa (fondo)
karrossa: zalgurdia (carroza)
kama: ohea (cama)
blassa: plaza (plaza)
komir: Parisko ogia (comer)
elmaryo: armairua (el armario)
karratera: errepidea (carretera)

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) Kees Versteegh, et al.. (2006). Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. BRILL.
↑ ^a ^b (Ingelesez) Caubet, Dominique. (2007). «Moroccan Arabic» Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. 3 Brill, 3 (276) or. (kontsulta data: 2025-02-15).
↑ (Ingelesez) Gottreich, Emily. (2020). Jewish Morocco: A History from Pre-Islamic to Postcolonial Times. London: I.B. Tauris, 59 or. ISBN 978-1-78076-849-6. (kontsulta data: 2025-02-18).
↑ (Frantsesez) Ferrara, Valentina. (2017). À propos du darija. , 4 or. (kontsulta data: 2025-02-18).
↑ (Ingelesez) Haspelmath, Martin; Tadmor, Uri. (2009). Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook. Walter de Gruyter, 195 or. ISBN 978-3-11-021844-2. (kontsulta data: 2025-02-18).
↑ (Frantsesez) Elimam, Abdou. (2009). «Du Punique au Maghribi : Trajectoires d'une langue sémito-méditerranéenne» Synergies Tunisie 1: 25-38. (kontsulta data: 2025-02-18).

Kanpo estekak

Datuak: Q56426
Multimedia: Moroccan Arabic dialect / Q56426

[1] (Ingelesez) Kees Versteegh, et al.. (2006). Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. BRILL.

[:0-2] (Ingelesez) Caubet, Dominique. (2007). «Moroccan Arabic» Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics. 3 Brill, 3 (276) or. (kontsulta data: 2025-02-15).

[3] (Ingelesez) Gottreich, Emily. (2020). Jewish Morocco: A History from Pre-Islamic to Postcolonial Times. London: I.B. Tauris, 59 or. ISBN 978-1-78076-849-6. (kontsulta data: 2025-02-18).

[4] (Frantsesez) Ferrara, Valentina. (2017). À propos du darija. , 4 or. (kontsulta data: 2025-02-18).

[5] (Ingelesez) Haspelmath, Martin; Tadmor, Uri. (2009). Loanwords in the World's Languages: A Comparative Handbook. Walter de Gruyter, 195 or. ISBN 978-3-11-021844-2. (kontsulta data: 2025-02-18).

[6] (Frantsesez) Elimam, Abdou. (2009). «Du Punique au Maghribi : Trajectoires d'une langue sémito-méditerranéenne» Synergies Tunisie 1: 25-38. (kontsulta data: 2025-02-18).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]