Hesia
(Hessen)
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hesia esas Germana stato, jacanta sude de la lando. Ol esas vicino di Rhenlando-Palatenio, Bavaria, Turingia, Nordrheno-Vestfalia, Badenia-Wurtemberg e Infra-Saxonia.
Bazala fakti pri Hesse.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]La regiono di Hesia ja habitesis de Paleolitiko. Danko a favorebla klimato, populi ja vivis ibe cirkum 50,000 yari ante num, dum lasta glacial epoko.
Segun funera restaji trovita en Glauberg, Kelti vivis en la regiono cirkum 500 yari aK. Romani havis militala bazo en Dorlar, ed en Wetzlar existis Romana urbeto. Probable Romani abandonis l'urbeto cirkum la yaro 9, pos devastanta batalio en la foresto di Teutoburg.
Dum mezepoko, la regiono apartenis a la Franki, qui havis un Gau (provinco) en la regiono. En la 12ma yarcento la regiono apartenis a Turingia. Pos milito pri sucedo en Turingia (1247-1264) Hesia divenis nedependanta, kom landgravo di Santa Romana Imperio.
Sub regno da Philipp la 1ma di Hesia, un ek la chefi di Germana protestantismo, la regiono divenis importanta. Pos sua morto en 1567, la regiono subdividesis en 4 princii: Hesia-Kassel, Hesia-Darmstadt, Hesia-Rheinfels e Hesia-Marburg. Pos ke la heredo-lineo di la lasta du extingesis (en 1583 e 1605, rispektive), Hesia-Kassel e Hesia-Darmstadt divenis la precipua stati en l'olima teritorio di Hesia. Dum la fino di la 16ma yarcento, Kassel adoptis kalvinismo.
En 1789 komencis Franca revoluciono, ed en 1794 Franca republiko okupis l'estala rivo di Rheno. En 1801, per tale nomizita "paco di Lunéville", Franciskus la 2ma, imperiestro di Santa Romana imperio, agnoskis l'anexo di la regiono. Segun decido konocata kom Reichsdeputationshauptschluss, qua aprobesis en 1803, la strukturo politikala e geografiala di la regiono modifikesis, e diversa exklavi di Mainz desaparis. En 1806, Hesia-Darmstadt, princio Isenburg (olim dukio) ed altra teritorii divenis fondinta membri di Rhenana kunfederuro, kreita da Napoléon Bonaparte. Hesia-Darmstadt expansis ed enkorpigis diversa mikra teritorii e pose transformesis da Napoléon en grandadukio (grandadukio Hesia). En agosto 1806, Santa Romana imperio dissolvesis, e l'elektala privileji di Hesia-Kassel perdis signifiko.
En 1866, dum la milito Austria-Prusia, Hesia e vicina stati federis kun Austria-Hungaria, e vinkesis dum la kampanio di Main. Pos vinkir la milito, Prusia anexis Elekterala Hesia, Frankfurt, Hesia-Homburg, Nassau e mikra parti di Bavaria e grandaduko Hesia, qui unionesis por formacar provinco Hesia-Nassau. Grandadukio Hesia restis partale autonoma, tamen la cetera teritorio enkorpigesis a la Norda-Germana kunfederuro. En 1871, pos la Milito Franca-Prusiana la tota grandadukio unionesis a Germana imperio.
Proxim la komenco dil 20ma yarcento, Darmstadt esis un ek la centri di artala movado Jugendstil. Pos ke Germana imperio vinkesis en l'unesma mondomilito la lando transformis su en republiko e kreesis Popula Stato Hesia.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
La stato havas diversa montoza regioni, exemple Rhön, Taunus, Upland Vogelsberg, e Hoher Meißner. La maxim alta monto dil stato esas Wasserkuppe, kun 950 matri di altitudo, en Rhön-monti.
La maxim importanta aquoflui la regiono esas Fulda ed Eder norde, Lahn centre del stato, e Main e Rheno sude. Dum 107 kilometri, Rheno formacas naturala frontiero kun Rhenlando-Palatenio. Rivero Neckar formacas naturala frontiero kun Badenia-Wurtemberg, kontre ke riveri Werra e Weser formacas estala frontiero. En Hesia existas poka naturala lagi. La maxim importanta artificala lago esas Edersee, kun 11,8 km², kreita per la konstrukto de 1908 til 1914 di aquobarilo alonge rivero Eder, por produktar elektro.
La maxim multa habitanti di Hesia vivas sude de la regiono. Lua maxim gand urbi esas Frankfurt am Main, Wiesbaden, Kassel, Darmstadt, Offenbach, Hanau, Gießen, Wetzlar e Limburg an der Lahn, che metropolala regiono Frankfurt-Rheno, Fulda este, e Kassel e Marburg an la nordo.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]
Hesia havas un ek la maxim granda e maxim richa ekonomii de Germania. Hesia, se nedependanta, havus la 38ma maxim granda ekonomio del mondo. Kemiala e farmaciala industrii, exemple Sanofi-Aventis, Merck KGaA, Heraeus, Messer Griesheim e Degussa, esas la precipua de la stato. En la mekanika sektoro remarkesas la fabrikerio di Opel en Rüsselsheim.
Frankfurt am Main esas importanta financala centro. La sideyi di Europana Centrala Banko e di Deutsche Bundesbank jacas ibe.
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]En 2013 67% de la habitantaro di Hesia esis kristani, di qui 40% esis protestanta e 25% katolika. Sen religio esis 26%, e 4% esis mohamedani.
