Iwan Tyszkiewicz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Iwan Tyszkiewicz
Data i miejsce śmierci

16 listopada 1611
Warszawa

Przyczyna śmierci

ścięcie[1] lub spalenie[2]

Wyznanie

unitarianizm (bracia polscy)

Iwan Tyszkiewicz (także: Iwan Tyszkowic, Jan Tyszkiewicz, Jan Tyskiewicz, Jan Tyszkowicz) (zm. 1611) – członek wspólnoty braci polskich[3][4] z Bielska Podlaskiego[3][2][1]. Oskarżony o bluźnierstwo[5] i herezję[1] ponieważ odmówił złożenia przysięgi na Świętą Trójcę[6], został skazany na karę śmierci[3][4][2][1]. Od wyroku złożono apelację do króla, wyrok został jednak podtrzymany[7].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Wychowany w mieszczańskiej[8] rodzinie katolickiej[7] lub prawosławnej[2], przyłączył się do braci polskich i został działaczem religijnym, znanym ze swoich poglądów i wypowiedzi propagujących swoje wierzenia[7]. Wzbogacił się po objęciu spadku[2]. Niechętni mu zorganizowali spisek: zaproponowali mu objęcie urzędu ławnika[8], a gdy Tyszkiewicz się zgodził, zaczęli się domagać, by ten złożył zwyczajową przysięgę na krucyfiks i Trójcę Świętą (której bracia polscy jako unitarianie nie uznawali)[2]. W trakcie rozmowy z księdzem doszło do awantury, w wyniku której Tyszkiewicz został uderzony przez księdza i uwięziony[2]. Inne relacje nie potwierdzają tego zajścia z księdzem[9].

Argumenty Tyszkiewicza i jego obrońców, powołujących się na gwarancje tolerancji religijnej z artykułów konfederacji warszawskiej zostały zignorowane przez sędziego, ale apel do Trybunału poskutkował – Trybunał nakazał Tyszkiewicza wypuścić, a prokurator obłożył grzywną[2]. Sędzia jednak przedłożył sprawę na dwór królewski, a w zmienionym opisie sprawy oskarżono Tyszkiewicza o rzekome bluźnierstwo i profanację krucyfiksu[2]. Dwór królewski na początku odrzucił karę śmierci, ale nakazał Tyszkiewiczowi sprzedanie posiadłości w Warszawie i jej opuszczenie w ciągu sześciu tygodni, pod karą śmierci[2]. Od wyroku tego złożono apelację, na skutek czego sprawą zainteresowała się królowa (Konstancja Habsburżanka), znana z pobożności i dewocji katolickiej i nietolerancji w stosunku do innowierców[2][8]. Wpływ królowej spowodował ponowne rozpatrzenie sprawy, wobec czego dano Tyszkiewiczowi możliwość odrzucenia wiary braci polskich i przejścia na katolicyzm[2]. Gdy jednak odmówił, skazano go na śmierć[2].

Tyszkiewicz był torturowany – wyrwano mu język za „bluźnierstwo przeciw Bogu”, a za rzucenie krucyfiksu na ziemię ucięto mu dłoń i nogę[1][2]. Następnie został ścięty[1] lub spalony[2][10][11] na Rynku w Warszawie 16 listopada 1611[4][1][8] Andrzej Lubieniecki opisywał, że ciało Tyszkiewicza po odcięciu języka i dwóch kończyn spalono na stosie[12].

Tyszkiewicz jest często uważany za pierwszego męczennika braci polskich[a][13][14][2].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. Wcześniej w roku 1585 został uśmiercony w Rzymie Jakub Paleolog. Na kilka miesięcy przed Tyszkiewiczem w Wilnie zginął Franco de Franco.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d e f g Frank Schulman, This day in Unitarian Universalist history: a treasury of anniversaries and milestones from 600 years of religious tradition, (ang.) Unitarian Universalist Association of Congregations, 2004, ISBN 1-55896-466-5, s. 214
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p Charles A. Howe, For faith and freedom: a short history of Unitarianism in Europe, Unitarian Universalist Association of Congregations, 1997, s. 71–81, ISBN 1-55896-359-6 (ang.).
  3. a b c Grzegorz Sosna, Doroteusz Fionik, Dzieje Cerkwi w Bielsku Podlaskim, Białoruskie Tow. Historyczne, 1995, s. 25, ISBN 83-903068-4-0.
  4. a b c Marian Marek Drozdowski, Andrzej Zahorski, Historia Warszawy, PWN, 1981, s. 45, ISBN 83-01-01770-8.
  5. Marceli Kosman, Spojrzenia w przeszłość, Poznań.: Wyd. Poznańskie, 1979, s. 51, ISBN 83-210-0102-5, OCLC 830276240.
  6. Zenon Gołaszewski, Bracia polscy zwani arianami. Gdańsk 2018, s. 77.
  7. a b c Leonard Williams Levy, Treason against God: a history of the offense of blasphemy, New York: Schocken Books, 1981, s. 156, ISBN 0-8052-3752-6, OCLC 6278269.
  8. a b c d Jerzy Samuel Bandtkie, Dzieje narodu polskiego, Tom 2, U Wilhelma Bogumiła Korna, 1835, str. 200
  9. Stanisław Kot, „Relacja o Iwanie Tyszkowicu” [w:] Reformacja w Polsce. Organ Towarzystwa do Badania Dziejów Reformacji w Polsce. R.9-10 1937–1939 nr. 33-40, s. 464-469, cytuje obszerną relację Andrzeja Lubienieckiego z 1656 r.
  10. Emil Kierski, Starożytności polskie: Ku wygodzie czytelnika porządkiem abecadłowym zebrane, Tom 1, Nakładem księgarni J.K.Żupańskiego, 1842, str. 36
  11. Encyklopedyja powszechna S. OrgelbrandaNakł., druk i własność S. Orgelbranda Synów, tom 1-2 (1883), str. 317, i tom 4 (1860), str. 936
  12. Stanisław Kot, op. cit., s. 467
  13. Frederick Abbott Norwood, Strangers and exiles: a history of religious refugees, Volume 1, (ang.) Abingdon Press, 1969, s. 442
  14. The Congregational quarterly, Volume 25, (ang.) Congregational Union of England and Wales, 1947, s. 80