Kostuchna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dzielnica nr 21 Kostuchna
Dzielnica Katowic
Ilustracja
Kościół Trójcy Przenajświętszej, dawny gmach noclegowy przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 83, pomnik Powstańców Śląskich, widok na Kostuchnę z hałdy, pomnik bł. Stanisława Kubisty, kamienica na rogu ulic T. Boya-Żeleńskiego i Szarych Szeregów, szyb dawnej kopalni „Boże Dary”
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Katowice

Zespół dzielnic

południowy

Data założenia

1 stycznia 1992

Powierzchnia

8,59 km²

Populacja (31.12.2020)
• liczba ludności


11 518

• gęstość

1 341 os./km²

Strefa numeracyjna

32

Tablice rejestracyjne

SK

Położenie na mapie Katowic
Położenie na mapie
Kostuchna
Część Katowic
Ilustracja
Widok na Kostuchnę z hałdy
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miasto

Katowice

Dzielnica

Kostuchna

Data założenia

XVII wiek

Prawa miejskie

1967–1975

W granicach Katowic

1951–1954[1] i od 27 maja 1975

SIMC

0937675

Kostuchnaczęść oraz dzielnica Katowic, położona w południowej części miasta, na Płaskowyżu Murcek, granicząca z Podlesiem, Zarzeczem, Piotrowicami-Ochojcem, Murckami i miastem Tychy, w latach 1967–1975 samodzielne miasto.

Początki Kostuchny sięgają XVII wieku. Osadnictwu na tym obszarze sprzyjało występowanie w tym rejonie rud żelaza. W późniejszym czasie osiedlali się tu się chałupnicy i robotnicy leśni, zaś przełomem w rozwoju terenów dzielnicy był początek XX wieku i założenie kopalni „Böer” („Boże Dary”; później połączona z zakładem „Murcki”), która była największym zakładem należącym do książąt pszczyńskich. Przy niej powstała osada robotnicza – późniejsza kolonia Boże Dary. Liczba ludności systematycznie rosła. W latach 1951–1954 północna część Kostuchny była dzielnicą Katowic, zaś w 1954 roku Kostuchna została siedzibą gromady Kostuchna, którą zanim zaczęła działać, przekształcono na osiedle, które w 1967 roku uzyskało prawa miejskie. Kostuchnę ponownie, tym razem w całości, włączono do Katowic 27 maja 1975 roku, a od 1 stycznia 1992 roku stała się ona jedną z jej administracyjnych dzielnic.

W Kostuchnie dominuje funkcja mieszkaniowa, obok której rozwinęła się działalność usługowo-handlowa, zaś funkcja przemysłowa powiązana jest z terenami wokół dawnej kopalni „Murcki”, w której działają przedsiębiorstwa z różnych gałęzi gospodarki. Sama zaś kopalnia została zamknięta w 2005 roku. Rozwinięta jest tutaj działalność kulturalna i oświatowa – Kostuchna jest m.in. siedzibą Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach.

Głównymi drogami są ulice Szarych Szeregów i Tadeusza Boya-Żeleńskiego, które łączą Kostuchnę z innymi częściami Katowic, a także prowadzą do głównych dróg, w tym także i krajowych. Przez Kostuchnę biegnie też linia kolejowa nr 142, na której znajduje się stacja techniczna Katowice Kostuchna.

Kostuchna jest jedną z większych powierzchniowo dzielnicą Katowic – wynosi ona 8,59 km² (5,21% powierzchni miasta), a pod koniec 2020 roku zamieszkiwało ją łącznie 11 518 mieszkańców (4,23% ludności Katowic).

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Dzielnica nr 21 Kostuchna jest jedną z 22 administracyjnych dzielnic Katowic. Stanowi jednostkę pomocniczą gminy i znajduje się w grupie dzielnic południowych. Powierzchnia dzielnicy wynosi 8,59 km², co stanowi 5,21% powierzchni całego miasta[2]. Kostuchna od północy graniczy z Piotrowicami-Ochojcem, od wschodu z Murckami, od południa z miastem Tychy, zaś od zachodu z katowickimi dzielnicami Podlesie i Zarzecze[3].

Granica dzielnicy przebiega następująco[4][3]:

  • Od północy – od przecięcia wiaduktu kolejowego i ulicy Tunelowej w kierunku wschodnim wzdłuż tejże ulicy, okalając od północy osiedla przy ulicy Tunelowej 20-30; dalej granica od ronda gen. S. Rostworowskiego na przecięciu ulic Armii Krajowej i Bażantów biegnie wzdłuż tej drugiej ulicy dalej na wschód, a na wysokości kościoła Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa na osiedlu Odrodzenia biegnie ona na północ do ulicy M. Radockiego; granica ta dalej biegnie południowym krańcem tej ulicy na południowy wschód do ulicy Bażantów i w dalszym przebiegu przedłużeniem tej ulicy, do przecięcia duktu leśnego i Ślepiotki,
  • Od wschodu – biegnie od miejsca przecięcia duktu leśnego ze Ślepiotką w linii prostej na południe do granicy Katowic z Tychami,
  • Od południa – stanowi jednocześnie granicę Katowic i Tychów; granica ta biegnie duktem leśnym równoleżnikowo,
  • Od zachodu – granica biegnie od punktu załamania się granicy miasta do przepustu wodnego pod torami kolejowymi na styku z ulicą Sołtysią i dalej kieruje się w kierunku ulicy Warsztatowej; biegnie ona dalej drogą równoległą na południe od ulicy Warsztatowej do przecięcia z ulicą Armii Krajowej, następnie tą ulicą do budynku nr 356, okalając go od południa i zachodu do ulicy Zachodniej, okalając budynki przy niej położone od północy; na wysokości budynku nr 20 granica skręca na północ do ulicy K. Stabika na wysokości posesji nr 55; następnie przebiega ona północną stroną tej ulicy, obejmując wszystkie nieruchomości przy tej ulicy, kierując się dalej na zachód do linii kolejowej; dalej granica skręca na północ na odcinku linii kolejowej od Rowu Granicznego do ulicy Tunelowej.

Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego obszar Kostuchny położony jest w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13), stanowiącym południową część makroregionu Wyżyna Śląska. Sama zaś Wyżyna Śląska jest fragmentem podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska[5].

Kostuchna historycznie była zaś rozdzielona pomiędzy Piotrowice a Podlesie – część zwana Górką (obszar wzdłuż ulicy Szarych Szeregów) należała do gminy Piotrowice, zaś kolonia Boże Dary (południowa część dzielnicy) do gminy Podlesie[6]. Podział ten utrwalała rozgraniczająca je linia kolejowa Katowice–Tychy[7]. Pod względem krain historycznym dzielnica ta znajduje się we wschodniej części Górnego Śląska[8].

Geologia[edytuj | edytuj kod]

Kostuchna położona jest w niecce górnośląskiej[9] mającej budowę zrębową. Na przełomie dewonu i karbonu zostało zaburzone paleozoiczne podłoże Wyżyny Śląskiej poprzez utworzenie zapadliska, które w okresie karbonu zostało wypełnione przez zlepieńce, piaskowce i łupki ilaste zawierające pokłady węgla kamiennego[10]. Utwory z tego okresu pod osadami czwartorzędowymi występują na całym obszarze dzielnicy i są poprzecinane kilkoma uskokami[11]. Powierzchniowo zaś występują w północnej części Kostuchny wzdłuż ulic Szarych Szeregów i Armii Krajowej, a także na południe od Rowu Malownik, w rejonie dawnej kopalni „Murcki” i na południowy zachód od niej[12]. Są to wychodnie warstw orzeskich (westfal B). Jest to potężna seria zbudowana przeważnie łupków z wkładkami piaskowców, syderytów i przeszło 50 pokładami węgla kamiennego[10].

W okresie trzeciorzędu utworzyły się główne rysy rzeźby terenu Kostuchny. Wówczas to dochodziło intensywnych procesów wietrzenia chemicznego i denudacji[13].

W czwartorzędzie obszar dzielnicy został prawdopodobnie pokryty przez lądolód skandynawski dwukrotnie: podczas najstarszego zlodowacenia Sanu (krakowskiego) oraz w okresie zlodowacenia Odry (środkowopolskiego). Osady po pierwszym zlodowaceniu zostały w większości usunięte w okresie interglacjału, zaś lądolód zlodowacenia Odry, który wkroczył na tereny Katowic od zachodu wzdłuż obniżenia Kłodnicy, pozostawił po sobie gliny zwałowe występujące wzdłuż obniżeń dolinnych[13]. Powierzchniowo tereny Kostuchny są pokryte utworami plejstoceńskimi w postaci piasków i żwirów glacjalnych i fluwioglacjalnych oraz glin zwałowych. Tereny zbudowane z tych osadów występują pomiędzy kolonią Boże Dary a piotrowicką częścią Kostuchny, tj. pomiędzy ulicami Migdałowców i J. Wantuły a ulicą K. Lepszego i placem J. Filaka. Utwory te występują też powyżej doliny Rowu Murckowskiego. Zachodnie rejony dzielnicy, położone na zachód od ulicy Dziewanny oraz obszar osiedla Bażantowo budują zaś plejstoceńskie piaski i żwiry glacjalne z głazami na glinie zwałowej[12].

W trwającym współcześnie holocenie następują zjawiska niszczenia i wyprzątania pokryw osadów plejstoceńskich[14]. Osady rzeczne deponowane są w dolinach rzek, m.in. w dolinach Rowu Murckowskiego, Ślepiotki i Rowu Malownik, zaś większy obszar akumulacji piasków jeziornych powstał w rejonie osiedla Bażantowo[12].

Gleby[edytuj | edytuj kod]

Gleby na terenie Kostuchny na ogół wykształciły się na podłożu piasków słabogliniastych[15], na których powstały gleby bielicowe i rdzawe, zaś w północnych rejonach występują gleby płowe wytworzone z piaskowców karbońskich[16]. Gleby pól ornych w rejonie dzielnicy należą do średnio urodzajnych, a uprawa tutejszych ziem wymaga ich nawożenia[17]. W Kostuchnie występują przeważnie gleby niskich klas bonitacyjnych, głównie V[15].

Gleby w wielu przypadkach straciły swoją wartość użytkową w wyniku ich mechanicznego przekształcenia. Występują procesy niwelacji terenu, zwłaszcza w dolinach rzecznych pod przyszłe inwestycje, w wyniku których niszczone są profile glebowe oraz warstwa próchniczna gleby[15]. Także działalność człowieka doprowadziła do zmian właściwości gleb, a długotrwały rozwój urbanistyczny spowodował wytworzenie w dzielnicy gleb antropogenicznych[18]. Część gruntów podlega skutkom eksploatacji górniczej, a także jest skażona metalami ciężkimi[19].

Rzeźba terenu[edytuj | edytuj kod]

Szczytowa część hałdy w Kostuchnie przy d. kopalni „Murcki”

Kostuchna położona jest na Wyżynie Śląskiej[20], na Płaskowyżu Bytomsko-Katowickim, będącym częścią mezoregionu Wyżyna Katowicka (341.13)[21].

Pod względem jednostek morfologicznych Kostuchna jest położona prawie w całości na Płaskowyżu Murcek, zaś fragmentarycznie wzdłuż granicy Kostuchny i Tychów w Kotlinie Mlecznej[22]. Na Płaskowyżu Murcek znajdują się najwyżej położone obszary dzielnicy, sięgające powyżej 315 m n.p.m. Obszar ten ciągnie się na północ od ulicy Szarych Szeregów, równolegle do tej ulicy od skrzyżowania z ulicą B. Krupińskiego do ulicy Tymiankowej[23]. Najwyższy naturalny punkt dzielnicy położony jest przy ulicy W. Jordan-Łowińskiej i sięga wysokości 311,97 m n.p.m. Wyżej zaś położona jest hałda w Kostuchnie – wysokość bezwzględna hałdy wg mapy topograficznej z 1992 roku wynosi 336,9 m n.p.m. Teren z piotrowickiej części Kostuchny (z Górki) obniża się do dolin rzek, zaś w rejonie kolonii Boże Dary jest on lekko podniesiony[23]. Ulica T. Boya-Żeleńskiego na wysokości Technikum nr 4 w Katowicach położona jest na wysokości 296,3 m n.p.m.

Hałda w Kostuchnie (po prawej) w 2011 roku; po lewej zabudowa dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Murcki”

Kotlina Mlecznej stanowi płaską, lekko nachyloną w kierunku południowym równinę akumulacyjną[24]. Tam też, w rejonie trójstyków granic Kostuchny, Podlesia i Tychów oraz Kostuchny, Murcek i Tychów obniża się do poziomu poniżej 260 m n.p.m.[23] Różnica wysokości pomiędzy skrajnymi punktami dzielnicy wynosi około 50 metrów[23].

Na współczesną rzeźbę terenu Kostuchny główny wpływ miało zlodowacenie południowopolskie (Sanu) oraz maksymalny stadiał zlodowacenia środkowopolskiego (Odry), zaś w ostatnim okresie zasadniczy wpływ wywarła także morfogenetyczna działalność człowieka związana z osadnictwem oraz górnictwem. Doprowadziło to do zniszczenia naturalnego podłoża oraz do tworzenia nowych form degradacji rzeźby[14]. Część obszarów dzielnicy, zwłaszcza w rejonie dawnej kopalni „Murcki” stanowi także antropogeniczna powierzchnię zrównania[25].

Przy kopalni „Boże Dary” (później „Murcki”), po północnej jej stronie powstało zwałowisko o powierzchni około 25 ha, na które trafiały kamienie, popioły z kotłowni i inne odpady[26]. Hałda w Kostuchnie ma prawie 32 ha powierzchni i przeszło 50 m wysokości względnej[27]. Została ona zrekultywowana – powierzchnię obsiano trawą, a także posadzono na niej około 3 tys. krzewów[26]. Jest ona jednym z miejsc w Katowicach, które ze względu na znaczne wysokości względne stanowi atrakcyjny punkt widokowy. Ze szczytu tej hałdy można obserwować odległe panoramy sięgające na południu po Beskidy[28].

Wody[edytuj | edytuj kod]

Rów Malownik widziany na wysokości ulicy J. Wantuły

Tereny Kostuchny położone są w dorzeczu Wisły (prawie cały obszar dzielnicy) i Odry (północno-wschodni fragment dzielnicy). Przez dzielnicę przebiega dział wodny I rzędu rozdzielające oba dorzecza, biegnący od Piotrowic-Ochojca do rejonu skrzyżowania ulic Wieżowej i Bażantów, skąd granica ta kieruje się na wschód do Murcek[29].

W dorzeczu Wisły tereny Kostuchny odwadnia Mleczna wraz z jej dopływami. Sama zaś Mleczna nie przepływa przez dzielnicę, tylko część jej lewych dopływów: Rów Graniczny (płynie na wysokości ulicy Dereni), Rów Podleski (płynie na zachód od rejonu ulicy Armii Krajowej na wysokości ulicy Szałwiowej), Rów Malownik wraz z prawym dopływem (źródło ma w pobliżu ulicy T. Boya-Żeleńskiego na wysokości ulicy Sezamkowej, skąd płynie na południe, a za przecięciem torów kolejowych w rejonie ulicy J.N. Jaronia płynie na zachód) oraz Rów Murckowski wraz z dopływem – Rowem Zofią (rów przecina Kostuchnę na wschód od terenów dawnej kopalni „Murcki”)[29].

Przez tereny Kostuchny w dorzeczu Odry przepływa niewielkim fragmentem Ślepiotka, na którym znajduje się fragment Zalewiska Ślepiotka. Rzeka ta położona jest w zlewni Kłodnicy[29].

Klimat i topoklimat[edytuj | edytuj kod]

Warunki klimatyczne Kostuchny są zbliżone do klimatu dla całych Katowic. Jest on modyfikowany zarówno przez czynniki klimatotwórcze, jak i lokalne[24]. Na klimat dzielnicy w większym znaczeniu mają wpływy oceaniczne aniżeli wpływy kontynentalne, zaś sporadycznie klimat modyfikowany jest przez docierające tu od południowego zachodu przez Bramę Morawską masy powietrza zwrotnikowego[30].

Średnia roczna temperatura w wieloleciu 1961–2005 dla stacji w nieodległym Muchowcu wynosiła 8,1 °C. Najcieplejszym miesiącem w badanym okresie był lipiec (17,8 °C), a najchłodniejszym styczeń (–2,2 °C). Średnie roczne usłonecznienie w latach 1966–2005 wynosiło 1474 godziny, zaś średnie zachmurzenie w tym samym okresie wynosiło 5,3[30]. Średnia roczna suma opadów w skali roku w okresie lat 1951–2005 wynosiła 713,8 mm. Średni czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi 60–70 dni, a okres wegetacyjny trwa średnio 200–220 dni[31]. W ciągu roku przeważają wiatry zachodnie i południowo-zachodnie (odpowiednio 20,7% i 20,4% wszystkich wiatrów), a najrzadziej wieje z północy (5,7%). Średnia prędkość wiatru wynosił 2,4 m/s[32].

Klimat Kostuchny jest modyfikowany przez czynniki lokalne (topoklimat), zależny od pokrycia terenu, a także od położenia względem dolin rzecznych[33]. W dnach doliny Rowu Malownik i jej dopływów panuje niekorzystny topoklimat zabudowanych den dolinnych. W czasie pogodnych nocy tworzą się zastoiska zimnego powietrza. Możliwe są także lokalne przymrozki typu radiacyjno-adwekcyjnego. Na wyżej położonych terenach dzielnicy panują warunki średnio korzystne, zaś na terenach płaskich poza dnami dolin, bez zwartej szaty roślinnej tereny Kostuchny mają korzystne warunki topoklimatyczne. Tam dopływ ciepła z warstw głębszych przeciwdziała dużym spadkom temperatury w przyziemnej warstwie powietrza w czasie pogodnych nocy. Warunki takie panują głównie w rejonie ulic Sezamkowej i Bażantów[12]. W obszarach zabudowy zwartej na lokalny klimat wpływ ma czynnik podgrzewania atmosfery na skutek działalności człowieka. Zwarte powierzchnie zabudowy, dróg i placów powodują podniesienie temperatury powietrza w przyziemnej warstwie atmosfery. Obszary te szybciej też tracą ciepło na skutek wypromieniowania w nocy, a brak wilgoci w powietrzu nie sprzyja dłuższemu zatrzymaniu ciepła[34].

Przyroda i ochrona środowiska[edytuj | edytuj kod]

Polana w rejonie ulicy J. Wantuły

Naturalna szata roślinna na terenie Kostuchny kształtowana była od czasu ostatnich zlodowaceń 12–16 tys. lat temu, a w przeciągu 200 ostatnich lat została poddana silnej antropopresji[35]. Pierwotnie tereny dzielnicy porastały na wyżej położonych obszarach buczyny, poniżej zaś grądy i bory[36]. Rozwój zwartej zabudowy doprowadził do prawie całkowitego zaniku elementów przyrody naturalnej[37], zaś w południowo-zachodniej części miasta ma ona nadal charakter otwarty. Występują tutaj obszar miejsko-przemysłowe umiejscowione w krajobrazie rolniczo-leśnym, a z biegiem czasu widoczna jest coraz silniejsza presja w kierunku zabudowy wolnych terenów[38]. Na siedliskach zurbanizowanych rozwinęły się m.in. zbiorowiska ruderalne, rozwijające się w dzielnicy przede wszystkim w siedliskach antropogenicznych terenów zabudowanych i nieużytków miejskich. Tereny te występują zwłaszcza w rejonie kolonii Boże Dary[37].

Fragment kompleksu leśnego na pograniczu Kostuchny i Murcek

W południowych dzielnicach Katowic (Piotrowice-Ochojec, Kostuchna, Podlesie i Zarzecze) dominują przekształcone lasy mieszane, w których według danych z 2005 roku 41% składu gatunkowego drzew stanowią sosny. Kolejne dominujące drzewa to dęby (27%) i brzozy (22%). W obniżeniach terenu leśnego, w siedliskach wilgotnych dominuje olsza czarna, tworzące płaty lasu łęgowego. W runie charakterystyczną rośliną w tutejszych lasach jest czosnek niedźwiedzi, a ponadto występują tutaj stanowiska ciemiężycy zielonej, wawrzynka wilczełyka, kruszczyka szerokolistnego, kopytnika pospolitego, kruszyny pospolitej i kaliny koralowej[39]. Licznei rosną tu także skrzyp leśny i paprocie oraz krzewy trzmieliny zwyczajnej[39]. Występują tutaj także dwa gatunki grzybów (chronionych odpowiednio przed 2014 i 2004 rokiem): wachlarzowiec olbrzymi i sromotnik bezwstydny[40].

Spośród fauny, w siedliskach wilgotnych występuje kilka gatunków płazów bezogonowych, mające w tej części Katowic dobrze warunki do życia i rozwoju. Miejsca te są siedliskami życia żab jeziorkowych, żab wodnych, żab trawnych czy ropuch szarych. W lasach gniazdują ptaki śpiewające, w tym m.in.: modliszki zwyczajne, bogatki, piecuszki i łozówki. Żyją tutaj także inne ptaki, jak: kowaliki, strzyżyki, rudziki, drozdy śpiewaki czy kosy. Tę część Katowic zamieszkują także ssaki – przede wszystkim gryzonie, ale też i gatunki większych ssaków (w tym jelenie czy dziki). Występują tutaj m.in.: jeże wschodnie, ryjówki aksamitne, zające szaraki, wiewiórki i łasice[40].

Do obszarów o podwyższonych wartościach przyrodniczych w dzielnicy należy buczyna rozciągająca się pomiędzy Murckami a Kostuchną. Są to zbiorowiska leśne z wartościowym starodrzewem bukowym o powierzchni 54,1 ha[41]. W Kostuchnie przy ulicy Sołtysiej 129 znajdują się dwa drzewa chronione jako pomniki przyrodyklon zwyczajny i jesion wyniosły. Obydwa drzewa ustanowiono pomnikami przyrody 6 grudnia 1973 roku[42].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Kostuchna pochodzi od nazwy rejonu leśnego, przez który przebiegała droga z Mikołowa przez Podlesie do Krasów, Dziećkowic i dalej do Krakowa[43]. Co do samej zaś nazwy Kostuchna, to w literaturze pojawiają się dwie etymologie tej nazwy. Jedna z nich wskazuje na pochodzenie nazwy od słowa kostucha określającego śmierć – w tym rejonie leśnym według ludowych przekazów odnaleziono wiele ludzkich szkieletów, a tereny te dziesiątkowały epidemie i choroby[44]. Inna wersja znaczenia nazwy Kostuchna wskazuje na jej pochodzenie od imienia leśniczego zamieszkującego leśną polanę – był nim Kostuch[44].

W formie pisanej nazwa Kostuchna pojawia się w rachunkach z dóbr pszczyńskich z lat 1740–1741, gdzie jest mowa o dostawie węgla z Kotliska w pobliżu Tych w rewirze leśnym Kostuchna[44].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Mapa z 1825 roku przedstawiająca rejony południowych katowickich dzielnic: Zarzecza, Podlesia i części Kostuchny

Kostuchna powstała w XVII wieku (bądź na przełomie XVII i XVIII wieku[45]) na południowych terenach Piotrowic, wzdłuż północno-wschodnich granic Podlesia, a jej powstaniu sprzyjało występowanie w jej rejonie znacznych złóż rud żelaza, którą wydobywano na potrzeby kuźnic i hut książąt pszczyńskich[43]. Z tego też powodu osadę tę zamieszkiwali robotnicy zajmujący się jej wydobywaniem[46], zaś w XVIII wieku zaczęli się tutaj osiedlać robotnicy leśni i chałupnicy[43]. Pierwsza zabudowa Kostuchny koncentrowała się w rejonie ulic K. Stabika, Szarych Szeregów i T. Boya-Żeleńskiego[43].

W 1657 roku wzmiankowano o wydobywaniu węgla kamiennego z małych odkrywek na terenie Kostuchny i Murcek na potrzeby kuźni w Jaroszowicach. Na węgiel natrafiono wydobywając rudę darniową[47].

Sama zaś nazwa Kostuchna w dokumentach pisanych pojawiła się w 1712 roku[44]. Wzmianka ta pojawia się w urbarzu pszczyńskim z lat 1702–1730, a w tym czasie w Kostuchnie znajdowały się 4 domy i leśniczówka[48]. Cztery lata później nazwa Kostuchna jako de Villa Kostuchna pojawiła się w księgach metrykalnych mikołowskiej parafii. Sama zaś osada była wówczas leśnym przysiółkiem Piotrowic[48].

Widokówka z około 1915 roku przedstawiająca fragment wybudowanej na początku XX wieku kolonii Boże Dary w rejonie dzisiejszego placu J. Filaka; zabudowa przedstawiona na widokówce została zastąpiona przez nową w latach 70. XX wieku

W XIX wieku Kostuchna była osadą typowo wiejską, a część jej mieszkańców znalazła jednak zatrudnienie w pobliskich kopalniach węgla kamiennego, w tym „Emanuelssegen” (późniejszej „Murcki”)[43]. Przez cały XIX wiek osada ta rozwija się bardzo powoli, nie zmieniając swojego wybitnie rolniczego charakteru[49]. Prawdziwy przełom w rozwoju terenów dzisiejszej Kostuchny stanowiła decyzja księcia pszczyńskiego o wybudowaniu kopalni „Böer” (późniejsze „Boże Dary”)[49]. Została ona założona w 1901 roku i był to największy tego typu zakład należący do książąt pszczyńskich[50].

Rozwój zakładów przemysłowych na terenie współczesnej Kostuchny przyczynił się do rozbudowy wsi, a także zwiększenia znaczenia głównej drogi – obecnej ulicy T. Boya-Żeleńskiego[51]. Szybki rozwój kopalni „Böer” spowodował znaczny wzrost zatrudnienia (w 1913 roku pracowało w niej 1 100 robotników) i dalszy napływ ludności do Kostuchny, także pochodzenia niemieckiego[52]. W południowej części dzielnicy, przy tejże kopalni na początku XX wieku została założona kolonia robotnicza i urzędnicza. Podlegała ona bezpośredniej administracji księcia pszczyńskiego do 1923 roku, kiedy to obszar kolonii włączono do gminy Podlesie[53].

W Kostuchnie i Bożych Darach działało szereg polskich organizacji społeczno-kulturalnych m.in. od 1919 roku 172 osobowe gniazdo śląskiej dzielnicy Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” kierowanego przez Jana Olesia, Jana Gałuszkę i Stefana Marczoka oraz 120-osobowe regionalne koło Związku Towarzystw Polek[52].

Pomnik Powstańców Śląskich z 2002 roku, nawiązujący do pierwszego pomnika powstańczego istniejącego w Kostuchnie w latach 1922–1939; znajduje się on na skw. bł. S. Kubisty

Mieszkańcy Kostuchny aktywnie działali w czasie powstań śląskich, zwłaszcza podczas II i III powstania[52]. W dniu 19 lutego 1919 roku z inicjatywy Piotra Gierlotki oraz Karola Stabika powołano w Piotrowicach i Kostuchnie oddział Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska[54]. W dniu wybuchu I powstania śląskiego, 17 sierpnia 1919 roku powstańcy z Piotrowic zebrali się u miejscowego komendanta Piotra Gierlotki. Dołączyli do nich powstańcy z Kostuchny pod dowództwem Karola Stabika. Zadaniem grupy było rozbrojenie w Kostuchnie znajdującej się tam kompanii ciężkich karabinów maszynowych i baterii Grentschutzu. Oddział ten zaś wycofał się do lasów w Czułowie, gdzie doszło do wymiany ognia[55].

W okresie plebiscytu mieszkańcy położonej wówczas w gminie Piotrowice Kostuchny w 83% opowiedzieli się za włączeniem Górnego Śląska do Polski, zaś sami mieszkańcy kolonii Boże Dary w 93%[52]. Po ogłoszeniu wyników plebiscytów na kominie kopalni „Böer” pojawił się polski sztandar[56]. W czasie III powstania śląskiego, w dniu 2 maja 1921 roku mieszkańcy Kostuchny wyruszyli do akcji z miejsca upamiętnionego tablicą przy skwerze bł. St. Kubisty (oryginalny pomnik został zburzony w 1939 roku po wybuchu II wojny światowej)[52]. Podczas tego powstania Kostuchna została opanowana przez powstańców. Grupa powstańców z Kostuchny walczyła później w okolicy Sławęcic, Gogolina i Góry św. Anny. W powstaniu tym zginęło dwóch powstańców w Kostuchny: Ignacy Żogała (pod Gogolinem) i Alojzy Sikora (pod Górą św. Anny)[57] W okresie międzywojennym powstały w Kostuchnie nowe zakłady przemysłowe (m.in. Fabryka Miazgi Drzewnej i Tektury, fabryka drzewek szczotkowych i wiele innych mniejszych)[58].

Dom noclegowy przy dzisiejszej ulicy T. Boya-Żeleńskiego 83 na zdjęciu z 1929 roku

Na początku II wojny światowej z nocy z 2 na 3 września 1939 roku przez Podlesie i Kostuchnę do Murcek i Brzezinki wycofywała się 23 Dywizja Piechoty. Pierwsze zaś niemieckie oddziały Wehrmachtu wjechały na czołgach do Podlesia po południu 3 września, kierując się w stronę Kostuchny[59]. W czasie niemieckiej okupacji Polski w Kostuchnie zlokalizowano podobozy jenieckie przy kopalni „Böer”, gdzie pracowali jeńcy sowieccy z obozu w Łambinowicach i przy Fabrykach Celulozy, Tektury i Kartonu, gdzie pracowali jeńcy jugosłowiańscy z obozu w Czeskim Cieszynie[58].

W dniu 26 kwietnia 1940 roku w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen zginął urodzony w Kostuchnie o. Stanisław Kubista. Papież Jan Paweł II podczas pielgrzymki do Polski 13 czerwca 1999 roku zaliczył go w poczet błogosławionych[60]. W 1943 roku w Kostuchnie nasiliły się akcje sabotażowe. Uszkodzono kolej linową wożącą węgiel z kopalni „Böer” od elektrowni w Łaziskach Górnych. Do zwalczania ruchu oporu Niemcy skierowali Sicherhetspolizei, Gestapo, oraz aparat partyjny NSDAP[61].

W styczniu 1945 roku rozpoczyna się ofensywa wojsk sowieckich. Wstrzymano wówczas prace elektrowni i zakładów przemysłowych. Pierwsze oddziały Armii Czerwonej w Kostuchnie pojawiły się po południu 27 stycznia 1945 roku. Istniał tutaj silny punkt oporu, gdzie Niemcy ostrzeliwali armię sowiecką z przykopalnianej hałdy. Jeszcze tego samego dnia opór został złamany przez jednostki 115 Korpusu Piechoty. Po zajęciu Kostuchny Sowieci zorganizowali sądy polowe dla schwytanych Niemców i osób im sprzyjających[62].

Po wyzwoleniu z niemieckiej okupacji, już w lutym 1945 roku wznowiła pracę kopalnia „Boże Dary”, zaś w 1949 roku zbudowano także górnicze osiedle domków fińskich. Do 1970 roku liczba budynków w Kostuchnie wzrosła dwukrotnie[58]. W okresie Polski Ludowej powstawały także nowe zakłady przemysłowe[58]. W latach 1951–1954 północna, piotrowicka część Kostuchny wraz z samymi Piotrowicami została przyłączona do Katowic[58], zaś w 1967 roku Kostuchna uzyskała prawa miejskie[63].

Dawna kopalnia „Murcki” w lipcu 2021 roku w trakcie likwidacji

W dniu 18 czerwca 1956 roku w kopalni „Boże Dary” doszło do tragicznego wypadku, w wyniku którego zmarło 23 górników, a rannych zostało ponad 100. W dniu 8 czerwca wybuchł pożar wyrobiska, a podczas budowy tamy celem zamknięcia pola pożarowego 18 czerwca o godzinie 10:30 doszło do wybuchu gazów pożarowych[64]. W 1970 roku kopalnię „Boże Dary” włączono do kopalni „Murcki”, przejmując dla całego kompleksu nazwę tego drugiego zakładu[58]. W latach 1973–1975 miasto było siedzibą gminy Kostuchna, włączając do niej w 1973 roku Podlesie i Zarzecze[63]. Kostuchna 27 maja 1975 roku została ponownie włączona do Katowic[63].

Po okresie transformacji ustrojowej w Polsce, w dniu 16 września 1991 roku katowicka Rada Miejska przyjęła uchwałę, na mocy której 1 stycznia 1992 roku podzielono Katowice na 22 pomocnicze jednostki samorządowe i 22 obszary ich działania. Jedną z jednostek, oznaczoną nr 21, stały się „Kostuchna”[65].

Budowa kompleksu budynków Bażantowo Planty w lutym 2020 roku

Po 1989 roku w południowych dzielnicach Katowic (w tym w Kostuchnie) zaznaczył się trend rozbudowy tych obszarów o nową zabudowę mieszkaniową[66]. W Kostuchnie przy granicy z Piotrowicami-Ochojcem w 1999 roku ruszyła budowa osiedla Bażantowo z własnym centrum handlowo-usługowym, zaś przy ulicy Armii Krajowej 214 powstało osiedle Mała Skandynawia według projektu Lecha Wojtasa i Marka Wenklara[67].

W 1998 roku pochodzący z Kostuchny katowicki radny Piotr Uszok został wybrany prezydentem Katowic[68] i pełnił to stanowisko do 2014 roku[69]. Z jego też inicjatywy 2 września 2001 roku w Kostuchnie odbyły się uroczyste katowickie dożynki. W uroczystości tej uczestniczyli m.in. premier Polski Jerzy Buzek, arcybiskup katowicki Damian Zimoń oraz wojewoda śląski Wilibald Winkler[70]. Dnia 17 listopada 2002 roku w dniu 80. rocznicy przyłączenia Śląska do Polski przy kościele parafialnym w Kostuchnie odsłonięto odbudowany Pomnik Powstańców Śląskich. Kształt pomnika i napis: „Na pamiątkę 16 lipca 1922 roku” są zgodne z pierwowzorem. Dodatkowo na pomniku umieszczono imiona i nazwiska 85 powstańców śląskich – mieszkańców Kostuchny[71].

W dniu 1 stycznia 2010 roku kopalnię „Murcki” połączono z kopalnią „Staszic” w Giszowcu, tworząc zakład pn. Kopalnia Węgla Kamiennego „Murcki-Staszic”[72]. Wydobycie w ruchu „Murcki” prowadzono do 2015 roku, po czym przystąpiono do likwidacji zabudowy kopalni[73].

Demografia[edytuj | edytuj kod]

Struktura płci i wieku ludności Kostuchny
(stan na 31 grudnia 2015 roku)[74]
Okres/
l. osób
przedprodukcyjny
(0–18 lat)
produkcyjny
(18–60/65 lat)
poprodukcyjny
(pow. 60/65 lat)
Razem
Ogółem 2 092 6 462 1 419 9 973
kobiety 1 033 3 107 979 5 119
mężczyźni 1 059 3 355 440 4 854
Wskaźnik
feminizacji
98 93 223 105

Jedne z najwcześniejszych danych demograficznych dotyczących mieszkańców Kostuchny pochodzą z połowy XVIII wieku. Wówczas to w 1746 roku w Kostuchnie mieszkało 30 osób, w tym 8 chałupników, z czego 2 było leśnych. W tym czasie osada ta składała się z 8 domów[75]. W 1780 roku w osadzie mieszkało 45 osób[76], zaś w 1840 roku było ich łącznie 60[77]. W 1871 roku Kostuchnę zamieszkiwało 445 osób, a osada ta liczyła wówczas 48 domów[78].

Wraz z powstaniem kopalni „Böer” („Boże Dary”) i przyległej do niej kolonii robotniczej zmieniała się od początku XX wieku struktura demograficzna terenów Kostuchny. Obok przeważającej wówczas ludności polskiej[45] do lat 20. XX wieku zaczęli się w niej osiedlać także ludzie zatrudnieni wyłącznie w kopalni „Böer” i zakładach towarzyszących, a wśród nich byli to niemieckojęzyczni pracownicy średniego i wyższego dozoru[43]. W okresie przedwojennym Kostuchnę zamieszkiwała w większości ludność polska[43]. W 1931 roku osada ta liczyła 1 838 osób[77].

W 1973 roku miasto Kostuchna po włączeniu gminy Podlesie wraz z Zarzeczem liczyło łącznie 6 934 mieszkańców[79]. W 1980 roku w samej zaś Kostuchnie i Bożych Darach mieszkało łącznie 6 730 osób[63], w tym w Bożych Darach 2 610 osób[80].

Tereny dzielnicy Kostuchna w 1988 roku zamieszkiwało 6 590 osób. W tym czasie najwięcej żyło osób w przedziale lat 15-29 i 0-14, zaś najmniej przedziale 60 lat i więcej. Po tym czasie do 2007 roku zanotowano ciągły wzrost liczby mieszkańców, a poza nią wzrost liczby ludności nastąpił wyłącznie w dwóch innych dzielnicach Katowic, tj. w Podlesiu i Zarzeczu[81]. W 2005 roku Kostuchna liczyła 8 182 mieszkańców, zaś pod koniec 2013 roku liczba ta wynosiła 9 291 osób[82], w tym 1 561 osób w wieku do 14 lat[83] i 475 osób w wieku powyżej 75 lat[84].

Kostuchna na koniec 2007 roku liczyła 8 233 osób, co stanowiło wówczas 2,6% ludności miasta. Było wówczas drugą najludniejszą dzielnicą w zespole dzielnic południowych. Gęstość zaludnienia dzielnicy w tym czasie wynosiła 959 osób/km² i była niższa od średniej dla całego miasta wynoszącej wówczas 1 916 osób/km²[2]. W tym czasie dominowały grupy osób w wieku 30-44 i 15-29 lat, zaś najmniej było w grupie powyżej 60 lat życia[81].

Według badań sondażowych przeprowadzonych w 2011 roku na grupie 44 mieszkańców dzielnicy, 72,7% ankietowych zadeklarowało narodowość polską (największy odsetek po Brynowie części wschodniej-Osiedlu Zgrzebnioka), 9,1% narodowość śląską a 6,4% zarówno polską, jak i śląską[85].

Na poniższym wykresie przedstawiono rozwój demograficzny terenów Kostuchny.

Źródła danych: 1746[75]; 1780[76]; 1840[77]; 1861[77]; 1871[78]; 1885[86]; 1905[77]; 1931[77]; 1980 (w tym w kolonii Boże Dary 2610 osób)[63]; 1988[87]; 1997[88]; 2005 (31 grudnia)[82]; 2010 (31 grudnia)[89]; 2015 (31 grudnia)[74]; 2020 (31 grudnia)[90].

Polityka i administracja[edytuj | edytuj kod]

Wejście do siedziby Rady i Zarządu Dzielnicy nr 21 Kostuchna w lipcu 2021 roku (wówczas Jednostki Pomocniczej nr 21 Kostuchna) przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 83

Kostuchna jest jedną z 22 dzielnic Katowic, stanowiących jednostki pomocnicze gminy. Została powołana na mocy uchwały Rady Miejskiej w Katowicach jako jednostka samorządowa nr 21 „Kostuchna” w dniu 1 stycznia 1992 roku[65]. Według Uchwały nr XLVI/449/97 Rady Miejskiej Katowic z dnia 29 września 1997 roku. Kostuchna jest statutową dzielnicą[4] w zespole dzielnic południowych[2].

Obowiązujący statut dzielnicy został ustanowiony na mocy Uchwały Nr XLI/911/21 Rady Miasta Katowice z 25 listopada 2021 roku. Zgodnie z jego przepisami, organami dzielnicy jest Rada Dzielnicy oraz Zarząd Dzielnicy. Rada Dzielnicy składa się z 15 radnych wybieranych na pięcioletnią kadencję. Jest ona organem stanowiącym dzielnicy, a do zadań Rady Dzielnicy należy m.in. występowanie do organów miasta Katowice w sprawie wniosków mieszkańców dzielnicy w zakresie jej działania, inicjowanie i organizowanie obchodów okolicznościowych, imprez kulturalnych, sportowych czy rekreacyjnych, opiniowanie inicjatyw lokalnych czy też wnioskowanie w sprawach miasta dotyczących obszaru Kostuchny. Zarząd Dzielnicy zaś jest organem wykonawczym dzielnicy. Przewodniczący Zarządu reprezentuje dzielnicę na zewnątrz, a do zadań Zarządu należy m.in. przyjmowanie wniosków mieszkańców dzielnicy, organizowanie i koordynowanie inicjatyw społecznych, informowanie mieszkańców o sprawach dzielnicy bądź też przygotowywanie projektów uchwał Rady Dzielnicy[91].

W Kostuchnie funkcjonuje Rada oraz Zarząd Dzielnicy nr 21 Kostuchna. Swoją siedzibę ma w Filii „Kostuchna” Miejskiego Dom Kultury „Południe” w Katowicach przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 83. Przewodniczącym Rady Dzielnicy pod koniec 2022 roku był Sławomir Jarzyna, zaś Przewodniczącą Zarządu Dzielnicy była wówczas Barbara Chudy[92]. W trakcie kadencji 2014–2018 przedstawiciele Rady i Zarządu brali udział w szeregu spotkań roboczych w władzami miasta Katowice, edukacyjnych w wydarzeniach kulturalnych odbywających się na terenie dzielnicy. Reprezentowali oni dzielnicę podczas uroczystości miejskich i lokalnych, szkoleniach czy na sesjach Rady Miasta Katowice. Radni w tym czasie aktywni uczestniczyli w kolejnych edycjach katowickiego Budżetu Obywatelskiego i inicjatywach lokalnych[93].

Historycznie tereny dzielnicy w granicach politycznych Śląska znalazły się pod koniec XII lub na początku XIII wieku i początkowo chodziły prawdopodobnie w skład kasztelanii mikołowskiej, lecz jeszcze w XIII wieku na czoło zaczęła wysuwać się Pszczyna. W 1337 roku tereny dzielnicy wraz z księstwem raciborskim przeszły pod panowanie Mikołaja II z dynastii Przemyślidów opawskich[94]. W 1375 roku Jan – syn Mikołaja II przekazał zwierzchnictwo nad okręgami pszczyńskimi i mikołowskimi księciu opolskiemu Władysławowi II, który przez 1386 rokiem oddał Przemyślidom opawskim[94]. W późniejszych latach ziemia ta przechodziła na różne osoby[94].

Na początku XVI wieku ziemiami pszczyńskimi zainteresowani byli przedstawiciele dwóch rodów mieszczańskich z Krakowa: Turzonowie i Salomonowie w związku z korzystnymi uwarunkowaniami tych terenów, tj. obecnością rud żelaza, kuźnic i łatwych do eksploatacji terenów leśnych. W 1517 roku Aleksy Thurzon nabył obszar pszczyński od Wacława II, który potem odstąpił teren bratu Janowi w 1525 roku. W 1527 roku tereny te uzyskały status państwa stanowego. W 1548 Jan Turzon sprzedał państwo pszczyńskie biskupowi wrocławskiemu Baltazarowi Promnitzowi i od tego czasu aż do 1763 roku ziemia pszczyńska była pod panowaniem Promnitzów, a potem rodu Anhalt-Cöthen[95]. Spadkobiercami po rodzie Anhaltów był ród Hochbergów. W 1847 roku po śmierci księcia Henryka von Anhalt-Cöthen majątek pszczyński przejął Jan Henryk X Hochberg[96].

Po 1742 roku, kiedy to tereny dzielnicy Kostuchna weszły w skład państwa pruskiego, na Górnym Śląsku utworzono powiaty. Obszary dzielnicy znalazły się zaś w powiecie pszczyńskim[97]. W dniu 1 stycznia 1874 roku na Śląsku ustanowiono nowe jednostki administracyjne, zwane okręgami urzędowymi (niem. Amtsbezirk), obejmujących kilka gmin i obszarów dworskich[97]. W powiecie pszczyńskim utworzono m.in. okręg urzędowy Piotrowice (niem. Amtsbezirk Petrowitz) obejmujący gminy wiejskie Ligota i Piotrowice oraz obszar dworski Piotrowice. Pierwszy naczelnik okręgu urzędował w Mikołowie[98]. Do gminy Piotrowice przynależała m.in. północna część Kostuchny zwana Górką[6] lub Kostuchną Piotrowską, położona w rejonie obecnej ulicy Szarych Szeregów[99].

W 1922 roku przyłączono do Polski m.in. obszar dzisiejszych Katowic wraz z dawnymi gminami Piotrowice i Podlesie, a niedługo po powstaniu autonomicznego województwa śląskiego przystąpiono do likwidacji obszarów dworskich na jej terenie. W powiecie pszczyńskim nastąpiło to 30 września 1924 roku, a w dniu następnym zlikwidowane obszary dworskie włączono do sąsiednich gmin[100]. Z obszaru dworskiego Murcki zaś utworzono nową gminę Murcki z wyjątkiem m.in. parcel z kopalnią węgla kamiennego „Böer” („Boże Dary”) o powierzchni 215,81 ha, którą włączono do gminy Podlesie[100]. Wraz z nimi włączono także obszar powstałej na początku XX wieku kolonii „Böer” („Boże Dary”), która do tego czasu podlegała bezpośredniej administracji księcia pszczyńskiego[53].

W 1936 roku książę pszczyński Jan Henryk XV Hochberg spotkał się z wojewodą Michałem Grażyńskim celem uregulowania stosunków w państwem polskim, zaś rok później oddał on część swoich terenów, a także zniesiono fideikomis pszczyński[101].

Podczas niemieckiej okupacji Polski w czasie II wojny światowej władze okupacyjne przywróciły nazewnictwo miejscowości według stanu z 1922 roku pozostawiając niezmienione do tego czasu zmiany administracyjne[102]. Rozporządzeniem nadprezydenta prowincji śląskiej w dniu 23 kwietnia 1940 roku gminę Zarzecze włączono do gminy Podlesie, zaś samą gminę Podlesie podzielono na trzy części: Podlesie I, Podlesie II (Boże Dary) i Podlesie III (Zarzecze)[102].

Po objęciu przez polskie władze terenów Górnego Śląska w 1945 roku przywrócono na terenie współczesnych Katowic stan prawny z 1 września 1939 roku, nie uznając przekształceń dokonanych przez niemieckie władze okupacyjne. Podjęto zaś przygotowania do przekształcenia dotychczasowych wiejskich gmin jednostkowych w gminy zbiorowe dzielące się na gromady[103]. Gmina Piotrowice znajdująca się wówczas w powiecie katowickim była dosyć silna i samowystarczalna finansowo, dlatego jej nie przekształcono[103].

Budynek przy ulicy Szarych Szeregów 42 – w latach 1967–1975 siedziba Urzędu Miasta w Kostuchnie

W dniu 1 kwietnia 1951 roku został zniesiony powiat katowicki, a wraz z tym gminę Piotrowice wraz z północną częścią obecnej Kostuchny włączono w granice miasta Katowice[103]. W 1954 roku przeprowadzono w Polsce reformę administracyjną znoszącą gminy wiejskie, wydzielając gromady wchodzące w skład powiatów[103]. Do powstałego 1 października 1954 roku powiatu tyskiego włączono gromadę Kostuchna, która powstała na mocy uchwały z 5 października 1954 roku. Została ona utworzona z części terenów byłej gminy Piotrowice włączonej do miasta Katowice trzy lata wcześnie (północna część Kostuchny – tzw. Górka lub Kostuchna Piotrowska) oraz z części terenów byłej gminy Podlesie – kolonia Boże Dary[99]. Niedługo później, 13 listopada 1954 roku gromadę Kostuchna wraz z gromadą Murcki podniesiono do rangi osiedli[99]. W dniu 29 lutego 1956 roku dokonano wymianę terenów pomiędzy Kostuchną a Podlesiem[99]. W tym czasie włączono do Kostuchny 81 hektarów terenów w rejonie ulic K. Stabika, Armii Krajowej, Sasanek i Cyprysów[58].

W dniu 1 stycznia 1967 roku osiedle Kostuchna uzyskało prawa miejskie[99]. Urząd Miasta w Kostuchnie miał swoją siedzibę w budynku na rogu ulic Szarych Szeregów i T. Boya-Żeleńskiego, przy ulicy Szarych Szeregów 42[104]. Z dniem 1 stycznia 1973 roku przywrócono w Polsce zlikwidowane w 1954 roku gminy. W ramach tej reformy powołano gminę Kostuchna, w której skład weszły wsie Podlesie i Zarzecze, tworzące całość z miastem Kostuchna (miasto i gmina Kostuchna). Gmina ta przynależała wówczas do powiatu tyskiego[105]. Gmina i miasto Kostuchna zostały włączone do Katowic 27 maja 1975 roku[105].

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Kostuchna jest dzielnicą o dominacji funkcji mieszkaniowej, pośród której rozwinęła się działalność usługowo-handlowa[106]. Niewielki jest udział gruntów faktycznie użytkowanych rolniczo[15], zaś funkcja przemysłowa dzielnicy jest związana z dawną Kopalnią Węgla Kamiennego „Murcki” (poprzednio kopalnia „Boże Dary”)[107].

Obszary w rejonie dawnej kopalni mają charakter wielofunkcyjny, a swoją działalność prowadzi tutaj szereg różnego rodzaju przedsiębiorstw[107], spośród których według stanu z końca 2022 roku były to następujące z nich: SBB (ul. T. Boya Żeleńskiego 104; laboratorium badawcze)[108], REMAG (ul. T. Boya-Żeleńskiego 107; spółka z grupy FAMUR; producent kombajnów chodnikowych)[109], RONDO 2 (ul. T. Boya Żeleńskiego 110; producent i dystrybutor węży oraz przewodów dla przemysłu)[110], Trans-Service (ul. T. Boya-Żeleńskiego 110a; przewoźnik oferujący międzynarodowe przewozy pasażerskie)[111] i TKS (ul. T. Boya Żeleńskiego 111; przedsiębiorstwo budowlane)[112]. Na terenie zaś samej dawnej kopalni „Murcki”, przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 95 w tym czasie siedzibę miała, przynależna do Spółki Restrukturyzacji Kopalń w Bytomiu Kopalnia Węgla Kamiennego „Mysłowice-Wesoła I”, która była wówczas kopalnią w likwidacji[113].

Centrum handlowe na terenie osiedla Bażantowo

W Kostuchnie wykształciły się lokalne ośrodki usługowo-handlowe o znaczeniu podstawowym z dominacją handlu (w tym sklepów spożywczych) i usług podstawowych. Łącznie znajdują się tutaj trzy takie ośrodki: Boże Dary (ulice: T. Boya-Żeleńskiego, J. Koraszewskiego i J. Kściuczyka) i Kostuchna (dwa ośrodki: rejon ulic Migdałowców i J. Wantuły oraz ulicy Szarych Szeregów od ulicy Smugowej od ulicy B. Kurpińskiego)[114]. Nowe centrum o charakterze usługowo-handlowym wykształciło się w rejonie ulic: Armii Krajowej – Szarych Szeregów – Z. Hierowskiego – Bażantów. Zlokalizowane są tutaj m.in. obiekty kompleksu usługowo-handlowo-rekreacyjnego osiedla Bażantowo, dyskonty spożywcze, placówki opieki zdrowotnej, przedszkole i szkoła[107]. W Kostuchnie nie ma żadnego większego centrum handlowego, zaś znajdują się tu inne mniejsze placówki handlowo-usługowe, jak m.in.: Carrefour Market (ul. Bażantów 4), Intermarché (ul. Armii Krajowej 188), Netto (ul. Armii Krajowej 208) czy Lidl (ul. Szarych Szeregów 3a). Bieżąca oferta usługowo-handlowa zaspokaja podstawowe potrzeby mieszkańców dzielnicy[115].

Pod koniec 2013 roku w systemie REGON zarejestrowanych było 1 181 podmiotów gospodarczych z siedzibą na obszarze Kostuchny, co stanowiło 2,6% wszystkich podmiotów na terenie Katowic[116]. Spośród wszystkich podmiotów 1 126 z nich stanowiły mikrofirmy[117]. W dniu 31 grudnia 2013 roku liczba bezrobotnych wynosiła 181 osób, co stanowiło wówczas 2,0% wszystkich mieszkańców miasta[118].

Historycznie zaś pierwsze informacje o działalności gospodarczej na terenie współczesnej Kostuchny sięgają połowy XVII wieku. Wówczas to w 1657 roku wzmiankowano o wydobywaniu węgla kamiennego z małych odkrywek na terenie Kostuchny i Murcek na potrzeby kuźni w Jaroszowicach. Na węgiel kamienny natrafiono tutaj wydobywając rudę darniową[47].

Na obszarze całych Katowic do końca XVIII wieku głównym źródłem utrzymania tutejszej ludności była gospodarka rolna oraz leśnictwo[119]. Tutejsze gleby były niskiej wydajności, dlatego uprawiano głównie zboża nie wymagające dobrej gleby, jak żyto, owies czy jęczmień[120]. Wsie w południowej części Katowic, w tym na terenie dzielnicy Piotrowice-Ochojec, utrzymywały się znacznym stopniu z gospodarki leśnej, gdzie znajdowały się rozległe lasy, które umożliwiały produkcję węgla drzewnego[120]. Po tym okresie na terenie współczesnych Katowic nastąpiła w coraz silniejszym stopniu industrializacja związana z powstawianiem kopalń węgla kamiennego[121], zaś prawdziwy rozwój przemysłu trwał od lat 30. XIX wieku, kiedy to dokonano uwłaszczenia chłopów, dzięki czemu mogli się oni swobodnie przemieszczać i zasilić szeregi robotników przemysłowych[121].

Kostuchna do końca XIX wieku miała zaś charakter osady rolniczej[43] – 1840 roku w południowych dzielnicach Katowic odsetek rolników wynosił około 85%, a z tej grupy większość osób miała niewielkie gospodarstwa, dlatego też była zmuszona szukać dodatkowych zajęć[122]. Zwiększona liczba ludności na początku XX wieku spowodowała, że otwarto tutaj dwie rzeźnie i piekarnię, a także uruchomiono wytwórnię wody mineralnej[123].

Dawna kopalnia „Boże Dary” na zdjęciu wydanym z 1929 roku

W 1901 roku w Kostuchnie została założona kopalnia węgla kamiennego „Böer” (od 1 stycznia 1937 roku pod nazwą „Boże Dary”[124]). Była ona budowana w latach 1901–1903 na terenach książęcych zwanych Dudowym Gajem[51]. Kopalnia ta była największym zakładem przemysłowym należący do książąt pszczyńskich[50] – w 1918 roku wydobycie sięgała poziomu 688 tys. ton węgla kamiennego przy zatrudnieniu wynoszącym 1 444 osoby[50]. Kopalnia „Böer” w 1934 roku została objęta zarządem przymusowym przez władze państwowe[80], a 1938 roku wydobycie w niej sięgnęło poziomu 419,5 tys. ton[124]. W dniu 1 stycznia 1976 roku połączono kopalnie „Murcki” i „Boże Dary” w jeden zakład, przyjmując wspólną nazwę – „Murcki”[73]. W 1977 roku z kopalni wydobyto ponad 2,5 mln węgla kamiennego[58]. W dniu 1 stycznia 2010 roku kopalnię „Murcki” połączono z kopalnią „Staszic” w Giszowcu, tworząc zakład pn. Kopalnia Węgla Kamiennego „Murcki-Staszic”[72]. Wydobycie w ruchu „Murcki” prowadzono do 2015 roku, po czym przystąpiono do likwidacji zabudowy kopalni[73]. Zakład ten został przekazany Spółce Restrukturyzacji Kopalń celem jej likwidacji[125] ze względu na brak opłacalności ekonomicznej prowadzenia wydobycia z niego węgla kamiennego[126].

W okresie międzywojennym w Kostuchnie rozwijała się także pozostała działalność przemysłowa, a wraz z tym stawiano nowe zakłady przemysłowe[58]. Od 1920 roku działała tutaj fabryka chlory „Chlorofabrik”, powiązana technologicznie z fabryką chemiczną „Von Heyden Radabeul” z Drezna i „Kartonage Fabrik”[127]. W 1931 roku fabrykę Heydena, która znajdowała się przy kopalni „Böera” została przejęta przez spółkę Śląski Przemysł Cynkowy[128]. W niej też pracował słynny polski inżynier Tadeusz Sędzimir, który w 1934 roku opracował nową metodę ciągłego walcowania blach cienkich z ich równoczesnym ocynkowaniem (tzw. proces Sendzimira)[52]. W 1934 roku przedsiębiorstwo to wizytował prezydent Polski Ignacy Mościcki[128]. Po 1948 roku zabudowania fabryki przejęły Zakłady Materiałów Instalacyjnych, a w latach 50. XX wieku Zakłady Osprzętu Sieciowego. W latach 80. XX wieku przekształcono je w Zakłady Wytwórcze Osprzętu Sieciowego Polam, które były czynne do 2003 roku[128].

W 1937 roku powstała spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Fabryka Miazgi Drzewnej i Tektury „Kostuchna”[129]. Została ona założona w 1928 roku jako spółka filialna Księgarni św. Wojciecha w Poznaniu[127], a w 1934 roku zatrudniała ona 93 osoby[52]. W okresie międzywojennym w Kostuchnie założono też Fabrykę wszelakich drzewek szczotkowych Jana Skrzydły[58].

Po II wojnie światowej powstało kilka nowych zakładów przemysłowych, w tym: Jaworznicko-Mikołowskie Zakłady Naprawcze Przemysłu Węglowego, Zakłady Wytwórcze Osprzętu Sieciowego i Przetwórnia Owocowo-Warzywna[58]. W pomieszczeniach magazynów dawnej Dyrekcji Kopalń Księcia Pszczyńskiego przy obecnej ulicy T. Boya-Żeleńskiego[130] w styczniu 1946 roku powstały Centralne Warsztaty dla potrzeb ówczesnego Mikołowskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. W jego skład weszła również wytwórnia smoły i benzolu[131], a także powstał zakład impregnacji drewna. Po reorganizacji 1 stycznia 1947 roku zakład przemianowano na Główne Warsztaty Zjednoczenia, a następnie na Jaworznicko-Mikołowskie Warsztaty Naprawcze Przemysłu Węglowego. Od 1958 roku warsztaty przemianowano na Jaworznicko-Mikołowskie Zakłady Naprawcze Przemysłu Węglowego. W 1986 roku w zakładach tych odnotowano największe zatrudnienie wynoszące 1 830 osób[132]. Zakład ten później zaczął funkcjonować jako REMAG[130].

Infrastruktura techniczna[edytuj | edytuj kod]

Zaopatrzenie terenów Kostuchny w bieżącą wodę odbywa się przez zbiorniki sieciowe Mikołów i Murcki. Są one zasilane ze stacji uzdatniania wody w Dziećkowicach, Goczałkowicach-Zdroju i Kobiernicach[133]. Wody te są tłoczone do wspólnego systemu rozrządu Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągowego, skąd za pomocą systemu magistral wodociągowych i przyporządkowanej do nich sieci rozdzielczej Katowickich Wodociągów zaopatrywane są m.in. Kostuchnę w wodę[134][135]. Wodociągi magistralne ciągną się wzdłuż głównych ulic dzielnicy[136].

W 1908 roku na Górce w Kostuchnie, w rejonie dzisiejszej ulicy Wieżowej powstała wodna wieża ciśnień, a także zainstalowano sieć wodociągową. Wodociąg ten wykonała kopalnia kopalnia węgla kamiennego „Böer” („Boże Dary”) przy wsparciu finansowym księcia pszczyńskiego[137].

Eksploatacją sieci kanalizacji sanitarnej i ogólnospławnej w dzielnicy zajmuje się należący do Katowickich Wodociągów[138] Oddział Eksploatacji Sieci Kanalizacyjnej – Południe[139], zaś kanalizacją deszczową zarządza Miejski Zarząd Ulic i Mostów w Katowicach[138]. Południowe dzielnice Katowic, w tym Kostuchna, są podłączone do Oczyszczalni Ścieków Podlesie, z której oczyszczone ścieki wpływają do Mlecznej[138].

Kanalizacja w Bożych Darach jest wybudowana pawie wyłącznie w systemie kanalizacji ogólnospławnej i pochodzi z lat 50.-70. XX wieku[140]. W 1986 roku w Podlesiu ukończono budowę kolektora 1400 mm, a w latach 1989–1992 oddano do użytku oczyszczalnię ścieków obsługującą zlewnię Mlecznej oraz tereny kolonii Boże Dary[141]. Zintensyfikowanie prac przy budowie kanalizacji i sieci gazociągowej nastąpiło w latach 90. XX wieku jako odpowiedź na wieloletnie zaniedbania w tej dziedzinie[142]. W latach 2004–2012 nastąpiło skanalizowanie znacznej części niskiej zabudowy Kostuchny[138], a obszar dzielnicy poza Bożymi Darami w okolicach 2012 roku była skanalizowana za pomocą kanalizacji sanitarnej w 80%, zaś kanalizację deszczową objętych było 70% powierzchni dzielnicy[140].

Jeszcze w 2007 roku działała oczyszczalnia ścieków mechaniczno-biologiczna „Kostuchna” o przepustowości 1100 m³/d, lecz była ona wówczas przeznaczona do likwidacji[143]. Oczyszczalnia ta zlokalizowana była przy granicy z Katowicami, już na terenie Tychów[140]. Ostatecznie oczyszczalnia ta została zlikwidowana[144].

Zaopatrzenie dzielnicy w energię elektryczną odbywa się poprzez sieć wysokich napięć 110 kV, powiązaną z pobliskimi elektrowniami[145]. Na terenie Kostuchny przy ulicy Bażantów położona jest stacja elektroenergetyczna „Piotrowice” o napięciu 110/20 kV., a do niej dochodzi sieć 110 kV z kierunku Piotrowic-Ochojca. Przez Kostuchnę biegnie też równoleżnikowo sieć 220kV ŁagiszaByczyna / Halemba; Kopanina – Katowice, ciągnąca się wzdłuż ulicy Pijarskiej. Druga w Kostuchnie stacja elektroenergetyczna 110 kV „Murcki” położona jest przy dawnej kopalni „Murcki”, a z niej dwie nitki sieci kierują się w stronę Tychów[146]. Napowietrzna sieć elektroenergetyczna biegnąca przez dzielnicę zarządzana jest przez spółkę Polskie Sieci Elektroenergetyczne[147].

Część Kostuchny jest poza zasięgiem działania systemów ciepłowniczych miasta Katowice[148]. Pozostałą część obsługuje Wydział nr 4 „Kostuchna-Murcki” spółki Dalkia Polska Energia[148]. We wrześniu 2009 roku elektrociepłownia tak jako Wydział IV „Murcki” Zakładu Energetyki Cieplnej Katowice przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 95 posiadała moc cieplną na poziomie 46,6 MW i moc elektryczną na poziomie 1,5 MW[149].

Przy kopalni „Böer” („Boże Dary”) w latach 1902–1968 funkcjonowała przyzakładowa elektrownia o mocy 7,24 MW. Średnia produkcja energii elektrycznej wynosiła wówczas 19,9 mln kWh[150].

Dzielnica Kostuchna zaopatrywana jest w gaz ziemny wysokometanowy GZ-50, zaś system zaopatrzenia Katowic w gaz nie posiada własnych źródeł zasilania i jest dostarczany układów o charakterze ogólnopolskim[151]. Źródłem gazu jest m.in. gazociąg SzopienicePrzegędza o średnicy wewnętrznej 350 mm. Zasila ona m.in. stacje redukcyjno-pomiarowe w dzielnicy[151]. Pierwsza z nich znajduje się przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego – jest to stacja redukcyjno-pomiarowa I stopnia o przepustowości w grudniu 2004 roku sięgającej 1500 m³ gazu/h. Druga stacja położona jest przy ulicy Tymiankowej i jej przepustowość w 2004 roku wynosiła 3000 m³/h[152].

Transport[edytuj | edytuj kod]

Transport drogowy[edytuj | edytuj kod]

Fragment ulicy T. Boya-Żeleńskiego w rejonie kolonii Boże Dary
Fragment ulicy Szarych Szeregów (widok w kierunku Murcek)

Przez Kostuchnę nie przebiega żadna droga klasy drogi krajowej ani wojewódzkiej. Do ważniejszych zaś ulic w dzielnicy należą następujące drogi:

Kostuchna nie posiada bezpośredniego połączenia z ścisłym centrum Katowic, a dojazd tam odbywa się ciągami ulic: Szarych Szeregów – P. Kołodzieja – DK86, T. Boya-Żeleńskiego – DK86 lub Armii Krajowej – DK81[107]. W powiązaniach wewnętrznych pomiędzy poszczególnymi makrorejonami Katowic, Piotrowice i Kostuchna mają dobre powiązania ze Śródmieściem poprzez ulicę T. Kościuszki, która zapewnia duża bezpośredniość, lecz brak jest alternatywnej do niej drogi[154]. Z innymi zaś rejonami Katowic Piotrowice i Kostuchna najlepsze powiązania ma z Ligotą i Brynowem oraz Murckami i Giszowcem, zaś najsłabsze z Bogucicami i Pniakami oraz Józefowcem i Koszutką[155].

W transporcie indywidualnym w 2008 roku do najbardziej obciążonych ruchem dróg Kostuchny należały ulice: Armii Krajowej, Szarych Szeregów i T. Boya-Żeleńskiego[156]. W sieci miejskiego transportu zbiorowego najbardziej obciążone był w tym czasie ciąg tych samych ulic, tj.: Armii Krajowej – Szarych Szeregów – T. Boya-Żeleńskiego[157].

Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]

Fragment linii kolejowej nr 142 na wysokości Kostuchny

Przez Kostuchnę przechodzą następujące linie kolejowe:

  • Linia kolejowa nr 139 KatowiceZwardoń; linia magistralna znaczenia państwowego; zelektryfikowana i dwutorowa, na której prowadzony jest ruch pasażerski i towarowy[158]; przez teren dzielnicy biegnie ona krótkim odcinkiem wzdłuż zachodniej granicy z Zarzeczem[159],

W granicach dzielnicy znajduje się stacja techniczna Katowice Kostuchna, położona na 8,344 km osi linii kolejowej nr 142[162]. Stacja ta wyposażona jest w dodatkowe tory i semafory świetlne, a dawniej także w jeden peron. Na stacji tej znajduje się także zamknięty i zdewastowany dworzec kolejowy[163]. Dworzec ten położony jest przy wschodnim krańcu ulicy J.N. Jaronia[164].

Dawny dworzec kolejowy na stacji technicznej Katowice Kostuchna

Historycznie zaś przez Kostuchnę została poprowadzona linia Kolei Prawego Brzegu Odry. Już w 1857 roku książę pszczyński zlecił wytyczenie linii kolejowej z Murcek przez Pszczynę do Dziedzic celem połączenia swych kopalń z siecią kolei austriackich[165]. Całość robót budowlanych została poprowadzona przez inżynierów kolei opolsko-tarnogórskiej, którzy w nowej linii widzieli szanse na całkowitą niezależność prywatnego przedsięwzięcia od Kolei Górnośląskiej. W dniu 13 listopada 1865 roku otrzymano koncesję na budowę całej linii kolejowej z Wrocławia do Dziedzic. Rok później rozpoczęto prace budowlane od strony Wrocławia, a odcinek od Szopienic do Dziedzic został zainaugurowany 24 czerwca 1870 roku[166]. Koleje na terenie całych Prus zostały w 1884 roku upaństwowione, w tym linia kolejowa przechodząc przez Kostuchnę[166]. Przy kopalni „Böer” („Boże Dary”) w 1902 roku otwarto do użytku stację Kostuchna, zaś ruch pasażerski przez nią odbywał się od 1 czerwca 1905 roku[163].

W 1966 roku została zlikwidowana wybudowana w 1917 roku napowietrzna kolejka linowa, łącząca kopalnię „Böer” („Boże Dary”) z elektrownią w Łaziskach Górnych, a transportowano nią węgiel kamienny[167]. Po 1989 roku zaznaczył się regres przewozów osobowych i towarowych na liniach przebiegających przez dzielnicę[168]. Ruch pasażerski przez Katowice Kostuchnę został zawieszony 24 czerwca 1994 roku[163].

W latach 2018–2020 trwała przebudowa przebiegającej przez Kostuchnę linii kolejowej nr 142 na odcinku Katowice Ligota – Tychy. Umowę na modernizację w systemie zaprojektuj i zbuduj podpisano w lutym 2018 roku[169]. W ramach tej inwestycji wymieniono szyny, przebudowano trakcję elektryczną, a także przejazdy kolejowe (w tym przez ulicę T. Boya-Żeleńskiego). Ponadto zwiększyła się maksymalna dopuszczalna prędkość pociągów z 40 do 80 km/h. Pociągi na linii wróciły w kwietniu 2020 roku, a w tym czasie linia ta była wykorzystywana rozkładowo wyłącznie w ruchu towarowym ze średnią częstotliwością dziesięciu składów dziennie[170].

Transport rowerowy[edytuj | edytuj kod]

Stacja sieci wypożyczalni rowerów miejskich City by bike Kostuchna – Szarych Szeregów

Sieć infrastruktury rowerowej na terenie Kostuchny koncentruje się w ciągu części głównych ulic dzielnicy, a także w rejonie osiedla Bażantowo. Sieć ta według docelowej sieci ścieżek rowerowych opublikowanej przez Urząd Miasta Katowice jest w stanie z końca 2022 roku w większości rozwinięta – brakującymi fragmentami były wówczas m.in. część trasy wzdłuż ulicy Armii Krajowej. Drogi w zurbanizowanej części Kostuchny są przewidziane jako trasy o funkcji transportowej, zaś ścieżki w lasach o funkcji rekreacyjnej[171][172].

Pod koniec 2022 roku na terenie Kostuchny istniały następujące rodzaje dróg rowerowych:

  • drogi dla rowerów – w ciągach ulic: Bażantów (odcinek pomiędzy ulicami Armii Krajowej a F. Zabłockiego), F. Zabłockiego i Pijarskiej,
  • ciągi pieszo-rowerowe – ulica T. Boya-Żeleńskiego na odcinku od ulicy Migdałowców do ulicy J.N. Jaronia (trasa w asfalcie),
  • ciągi z dopuszczalnym ruchem po chodniku – w ciągu ulic: Szarych Szeregów (odcinek od skrzyżowania z ulicą F. Zabłockiego do ulicy Tunelowej; trasa częściowo w asfalcie) i T. Boya-Żeleńskiego (odcinek od skrzyżowania z ulicą Szarych Szeregów do ulicy Migdałowców i od Rowu Malownik do ulicy J. Kściuczyka).

W ramach projektu „Rowerem po Śląsku” wydzielono na terenie miasta szlaki rowerowe, z czego na obszarze dzielnicy Kostuchna przecinają się następujące z nich[173]:

W Kostuchnie funkcjonuje również część miejskiej sieci wypożyczalni rowerów miejskich – Metrorower[175], który zastąpił system City by bike[176]. Był to największy system tego typu w Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii, będący jednym z systemów firmy Nextbike[177]. Według stanu z końca 2022 roku funkcjonowało tutaj łącznie 5 stacji City by bike: Bukszpanowa – Tunelowa, Kostuchna – Rondo Rostworowskiego, Kostuchna – Bażantów, Kostuchna – Boże Dary i Kostuchna – Szarych Szeregów[176].

Miejski transport zbiorowy[edytuj | edytuj kod]

Organizatorem miejskiego transportu zbiorowego na terenie Kostuchny jest Zarząd Transportu Metropolitalnego (ZTM), który przejął obowiązki od poprzednich organizatorów 1 stycznia 2019 roku[178]. Transport zbiorowy w granicach dzielnicy realizowany wyłącznie formie połączeń autobusowych, którego głównym operatorem połączeń w dzielnicy jest PKM Katowice[179]. Dojazd do centrum Katowic za pomocną autobusu zajmuje średnio około 50 minut[115].

W Kostuchnie, według stanu z końca 2022 roku, znajduje się 9 przystanków: Kostuchna Fińskie Domki, Kostuchna Granica [nż], Kostuchna Kopalnia Murcki, Kostuchna Kościół, Kostuchna Migdałowców, Kostuchna Osiedle, Kostuchna Skrzyżowanie, Kostuchna Szkoła i Kostuchna Zakłady. Dodatkowo w granicach dzielnicy funkcjonują jeszcze przystanki: Piotrowice Bukszpanowa Kaplica, Piotrowice Miłe Zacisze i Osiedle Odrodzenia Bażantów[180]. Do głównych przystanków w Kostuchnie należą: Kostuchna Skrzyżowanie i Kostuchna Kościół[115]. Z tego ostatniego według stanu z końca 2022 roku odjeżdżało łącznie 5 linii autobusowych, w tym jedna nocna. Łączyły one wówczas tę część dzielnicy z sąsiednimi dzielnicami, a także ze Śródmieściem Katowic, Ligotą-Panewnikami, Brynowem, Giszowcem, Janowem-Nikiszowcem, Szopienicami-Burowcem oraz z sąsiednimi miastami – z Tychami i Mikołowem[180].

Połączenia autobusowe kursujące przez Kostuchnę pojawiły się w latach międzywojennych. W dniu 16 grudnia 1938 roku Śląskie Linie Autobusowe zainaugurowały regularne połączenie autobusowe na trasie Katowice – OchojecPiotrowice – Kostuchna. Początkowo kursowały trzy autobusy na dobę w dni powszechne i pięć w niedziele[181].

Architektura i urbanistyka[edytuj | edytuj kod]

Fragment mapy autorstwa Christiana Friedricha von Wrede z 1749 roku przedstawiająca Kostuchnę i jej najbliższe okolice

Kostuchna zaczęła się rozwijać od XVII wieku. Jak wskazuje Bernard Uszok, pierwsze cztery zabudowania w tym rejonie pojawiły się w 1712 roku na polanie leśnej[45]. W kolejnych latach pierwotna zabudowa Kostuchny koncentrowała się w rejonie ulic K. Stabika i Szarych Szeregów na odcinku od skrzyżowania z ulicą Fr. Zabłockiego do ulicy Tymiankowej oraz wzdłuż ulic T. Boya-Żeleńskiego i Sołtysiej[45].

Z XVIII wieku pochodzą pierwsze obrazy drogi w ciągu obecnej ulicy Armii Krajowej, lecz niewykluczone też jest to, że szlak w tym miejscu łączący Piotrowice z Podlesiem przez Kostuchnę istniał już kilka wieków wcześniej[46]. W tym okresie na mapach pojawiła się też droga biegnąca w śladzie obecnej ulicy T. Boya-Żeleńskiego. Mapa z 1749 roku autorstwa Christiana Friedricha von Wrede wskazuje to, że istniał wówczas odcinek drogi pomiędzy skrzyżowaniem z ulicą Szarych Szeregów a ulicą Migdałowców, a przy niej znajdowało się kilka zabudowań chłopskich[128]. Układ morfologiczny Kostuchny w tym czasie charakteryzował się obecnością rozproszonej zabudowy wiejskiej wzdłuż powyższej ulicy. Wokół wsi rozciągały się pola uprawne, zaś pozostała część osady była zalesiona. Na rzekach znajdowały się liczne stawy („rybniki”)[182]. Okres ten na terenach współczesnych Katowic charakteryzował się dominacją zabudowy drewnianej w formie zrębowych chat i budynków gospodarczych[183].

W XIX wieku nowa zabudowa Kostuchny zaczęła powstawać na południe, w kierunku linii kolejowej łączącej Ligotę z Tychami przez Murcki[43]. Od drugiej połowy XIX wieku nowa zabudowa zaczęła powstawać także wzdłuż obecnej ulicy Armii Krajowej pomiędzy Piotrowicami, Kostuchną i Podlesiem. Powstawały wówczas niewielkie domy mieszkalne dla robotników kopalń i hut oraz nowe murowane domy chłopskie[46]. Mapa generalna Księstwa Pszczyńskiego z lat 1863–1867 wskazuje na to, że istniały już powstałe w połowie XIX wieku zabudowania wzdłuż współczesnej ulicy Armii Krajowej w rejonie pomiędzy ulicą Szarych Szeregów a ulicą Migdałowców[46], zaś istniejąca wówczas zabudowa wzdłuż obecnej ulicy T. Boya-Żeleńskiego na odcinku od ulicy Szarych Szeregów do ulicy J.N. Jaronia była dosyć zwarta i tworzyły ją zagrody chłopskie. W dalszym przebiegu tej obecnej ulicy zabudowy w tym czasie nie było[128].

Drewniana zabudowa zaczęła ustępować murowanej przede wszystkim od połowy XIX wieku, po wprowadzeniu w życie administracyjnych zakazu budowy z drewna celem lepszej ochrony przeciwpożarowej. Murowano tutaj przede wszystkim z cegły[183]. Domy na wiejskich terenach Ochojca, Piotrowic, Podlesia, Kostuchny i Zarzecza na początku XX wieku i w latach międzywojennych dysponowały skromną liczbą pomieszczeń – najczęściej posiadały sień, kuchnię i izbę (czasem dwie)[184].

Do najstarszych budynków w Kostuchnie, powstałych przed XX wiekiem i istniejących pod koniec 2022 roku, należą pojedyncze obiekty w różnych częściach dzielnicy, m.in. położonych przy ulicy: Berberysów 16, K. Stabika 89, Szarych Szeregów 13, 31, 40, 82, 90 i 93b, R. Urbana 6, Czarnuszki 9, Maków 6, T. Boya-Żeleńskiego 2, J. Wantuły 6, Sołtysiej 134, Pierwiosnków 35 i J. Koraszewskiego 24b[185]. Zabudowa z lat 1900-1922 koncentruje się głównie wzdłuż głównych ulic Kostuchny, tj. wzdłuż ulic Szarych Szeregów, T. Boya-Żeleńskiego i Sołtysiej[185].

Willa z 1904 roku przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 76, z narożną wieżyczką; w nim też przed I wojną światową działał Gościniec Księcia Pszczyńskiego

Na początku XX wieku[53], pomiędzy 1904 a 1914 rokiem, przy kopalni węgla kamiennego „Böer” (późniejsza kopalnia „Boże Dary”) działającej od 1901 roku, powstało osiedle patronackie, zwane później kolonią Boże Dary[128]. Kolonię wzniesiono w stylu historyzującym[186], a koncepcję kolonii dla górników kopalni „Böer” opracował główny inspektor budowlany księcia pszczyńskiego Alfred Malpricht. Forma, kształt, wielkość i użyte materiały wykorzystane do budowy kolonii były bardzo podobne do tych, które zastosowano dla kolonii w Murckach[73] W 1904 roku oddano do użytku na terenie kolonii wille przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 76 (budynek z charakterystyczną narożną wieżyczką; w nim też przed I wojną światową działał Gościniec Księcia Pszczyńskiego) i 78, a w latach 1910–1914 budynki robotnicze z zabudowaniami gospodarczymi pod numerami 80, 82, 84, 86 i 88. W 1909 roku przy obecnej ulicy T. Boya-Żeleńskiego 83 oddano do użytku budynek domu noclegowego, wybudowanego w stylu historycznym na zlecenie kopalni „Böer”. Jest to budynek czterokondygnacyjny z poddaszem, który przebudowano kilkakrotnie w latach 1914–1921[186].

Willa z 1904 roku przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 78

Pomiędzy 1901 a 1905 rokiem powstał trójkondygnacyjny budynek przy ulicy Szarych Szeregów 42, w którym w latach 1967–1975 znajdował się Urząd Miasta w Kostuchnie. Gmach ten wzniesiono w stylu historyzującym. Obok zaś, w budynku pod numerem 42a zachowała się historyczna sala redutowa[104].

W latach 1922–1945 następowała ekspansja osadnictwa wiejskiego na zewnątrz istniejących wsi. Powstawała zwarta zabudowa pomiędzy Kostuchną a Podlesiem w rejonie ulic Armii Krajowej i Sołtysiej, a także stopniowo wkraczała także zabudowa rozproszona pomiędzy Piotrowicami, Zarzeczem, Podlesiem a Kostuchną[187].

W latach 1945–1989, a także w późniejszym okresie następowała dalsza ekspansja osadnictwa pomiędzy Kostuchną, Podlesiem a Zarzeczem. Trwały również procesy zagęszczenia zabudowy tych trzech dzielnic[187]. W czasach polski Ludowej – dwukrotnie wzrosła liczba budynków mieszkalnych w Kostuchnie. W 1945 było ich 300, a w 1970 roku było ich 581, z czego. 509 było własnością prywatną. Rozwijało się ponadto budownictwo zakładowe[58].

Bloki mieszkalne przy placu J. Filaka z lat 70. XX wieku

W latach 1945–1949 na terenie Kostuchny przy ulicy Armii Krajowej, pomiędzy piotrowickim cmentarzem a skrzyżowaniem z ulicą Szarych Szeregów zbudowano kolonię domów robotniczych – tzw. fińskich domków. Wybudowano łącznie 49 budynków, które w 1952 roku nazwano osiedlem „Kostuchna”[188]. Osiedle fińskich domków w Kostuchnie jest jedynym, które się zachowało spośród osiedli wybudowanych na terenie współczesnych Katowic (tego typu osiedla powstały też w Bogucicach, Brynowie, Załęskiej Hałdzie, Klimzowcu i Dębie)[189]. W latach 50. i 80. XX wieku tereny Bożych Darów zostały zabudowane nowymi kilkupiętrowymi blokami mieszkaniowymi, co zmniejszyło obszar terenów zielonych w kolonii[80]. W latach 70. XX wieku zaś wyburzono znaczną część domów po północnej stronie dzisiejszej ulicy T. Boya-Żeleńskiego oraz w rejonie placu J. Filaka. Zasypano także miejsce po dawnym stawie na placu, a w miejsce wyburzonych budynków powstały nowe, pięciokondygnacyjne bloki mieszkalne, a także dogęszczono istniejącą zabudowę[190].

Pozwolenie na budowę kościoła Trójcy Przenajświętszej wydano w 1987 roku, a na budowę świątyni wyznaczono tereny przy ulicy Migdałowców, za budynkiem starego kościoła i parafii. Świątynię zaprojektował Marek Purszke, a wnętrza Zygmunt Brachmański i Michał Kuczmiński. Kościół w 1995 roku konsekrował abp Damian Zimoń. Obok kościoła w latach 1995–1999 wzniesiono budynek parafialny[130].

Po 1989 roku w architekturze i urbanistyce wszystkich południowych dzielnic Katowic zaznacza się trend budowy nowej zabudowy mieszkaniowej, głównie domów jednorodzinnych i szeregowych oraz osiedli mieszanych. Powstaje tutaj najwięcej deweloperskich osiedli mieszankowych w Katowicach. Nowa zabudowa harmonizuje z dotychczasową zabudową dzielnicy zwłaszcza pod względem wysokości zabudowy[66]. Wraz z rozwojem osadnictwa w południowych dzielnicach Katowic widoczny jest także niedorozwój dróg w stosunku do rozwijającego się tutaj budownictwa mieszkaniowego[191]. Dodatkowo lokalizacja wielu osiedli na południu, na niezagospodarowanych dotychczas terenach wymusza stawianie tutaj obiektów usługowo-handlowych, kulturalnych i rozrywkowych[192].

Fragment osiedla Bażantowo (ul. Bażantów)
Osiedle domów jednorodzinnych przy ulicy Sezamkowej

W latach 1989–2011 w granicach dzielnicy Kostuchna powstały m.in. następujące inwestycje mieszkaniowe:

  • Osiedle Bażantowo (ul. Hierowskiego i Bażantów) – rozległy kompleks mieszkalny typu „miasto w mieście”, składający się z różnorodnej zabudowy jedno- i wielorodzinnej; posiada szkołę, przedszkole, centrum handlowe i ośrodek sportowo-rekreacyjny; jest to osiedle zamknięte; inwestorem osiedla była firma Millenium Inwestycje[193]; budowę osiedla rozpoczęto w 1999 roku
  • Mała Skandynawia (ul. Armii Krajowej i Czeremchowa) – kompleks 3 budynków wielorodzinnych o wysokim standardzie; inwestorem osiedla była spółka Murapol[193],
  • Miłe Zacisze (ul. Tunelowa) – zespół 61 budynków mieszkalnych jednorodzinnych w zabudowie szeregowej i 38 segmentów mieszkalnych wielorodzinnych (łącznie 342 mieszkania); inwestor: Inwest PA[194],
  • Ul. Głogowa – zespół 6 domów jednorodzinnych w zabudowie szeregowej; inwestor: Dombud[194] ,
  • Ul. Leszczynowa – zespół 4 budynków ośmiorodzinnych 3-kondygnacyjnych i 24 jednorodzinnych w zabudowie bliźniaczej; inwestor: Dombud[194] ,
  • Osiedle Bukszpanowe (ul. Bukszpanowa) – osiedle zamknięte, składające się z 19 domów jednorodzinnych; inwestor: Group_A Architects[194] ,
  • Ul. Matki Teresy z Kalkuty – zespół 6 szeregowych domów jednorodzinnych; inwestor: Prym[195],
  • Ul. Armii Krajowej i Szarych Szeregów – dwa zespoły zabudowy; 5 budynków wielorodzinnych (łącznie 100 mieszkań) i lokal usługowy oraz 7 budynków wielorodzinnych i 14 domów jednorodzinnych w zabudowie szeregowej; inwestor: Spółdzielnia Mieszkaniowa „Piast” w Katowicach[195],
  • Ul. Szarych Szeregów i Bazyliowa – osiedle zamknięte, składające się z 60 domów jednorodzinnych w zabudowie szeregowej i bliźniaczej; inwestor: Dombud[195],
  • Ul. Sezamkowa – zespół 8 domów jednorodzinnych w zabudowie bliźniaczej; inwestor: Dombud[195],
  • Osiedle Sezamkowe (ul. Sezamkowa) – zespół 6 domów jednorodzinnych; inwestor: Olimp Developer[195],
  • Osiedle przy Źródełku (ul. Smugowa) – zespół 20 domów jednorodzinnych szeregowych; inwestor: Hadex Development[195],
  • Osiedle Kameralne (ul. Smugowa i J. Wantuły) – osiedle zamknięte, składające się z 7 domów jednorodzinnych szeregowych oraz 2 domów czterorodzinnych[195],
  • Ul. Smugowa – osiedle zamknięte, składające się z 29 domów jednorodzinnych[196],
  • Villa Park (ul. Tymiankowa) – osiedle zamknięte, składające się z 24 wolnostojących domów jednorodzinnych; inwestor: PB Feniks[196].

W 2008 roku rozpoczęła się budowa położonego przy ulicy Bukszpanowej kościoła Matki Bożej Fatimskiej, a jego projektantem był Dieter Paleta. Na cały kompleks sakralny składają się: kaplica, kościół, dzwonnica, parking i otaczający świątynię teren. Kościół zaprojektowano jaki wieloprzestrzenną nawę pod skośnym dachem[197].

Zabytki i obiekty historyczne[edytuj | edytuj kod]

Familoki przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 27/29, wybudowane na początku XX wieku
Jeden z zabytkowych domów kolonii Boże Dary (ul. T. Boya-Żeleńskiego 88) z około 1910 roku
Część historycznej zabudowy dawnej KWK „Murcki”rejon „Boże Dary” (ul. T. Boya-Żeleńskiego)

Na obszarze Kostuchny znajdują się następujące obiekty objęte ochroną na podstawie ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego:

  • Budka dróżnika (ul. T. Boya-Żeleńskiego 73) powstała po 1901 roku[198],
  • Budynek administracyjno-mieszkalny zespołu fabryki chloru (ul. T. Boya-Żeleńskiego 108 i 110) z około 1915 roku[198][199],
  • Budynek dawnej szkoły ludowej (ul. K. Lepszego 2) z lat 1912–1914 i rozbudowany w 1939 roku[199],
  • Budynek przedszkola (ul. T. Boya-Żeleńskiego 30) wzniesiony przed 1930 rokiem[198],
  • Budynki byłych zakładów „POLAM” (ul. Boya-Żeleńskiego): hala, budynki biurowe[198],
  • Dom – szyb wentylacyjny (ul. Armii Krajowej 309) wybudowany przed 1939 rokiem[198],
  • Dom noclegowy (ul. T. Boya-Żeleńskiego 83) z 1909 roku[198],
  • Domy (ul. Armii Krajowej 356; T. Boya-Żeleńskiego 5, 21, 22, 35, 36, 37, 57, 61, 63, 64[198] i 112; Czarnuszki 4a, 7 i 8; J.N. Jaronia 2, 8 i 10; J. Kściuczyka 2 i 4; Maków 4; W. Ogrodzińskiego 3, 3a i 9; Pierwiosnków 22 i 28; Sołtysia 118 i 134; Szarych Szeregów 40, 42, 44, 54, 66a; 73, 82, 92 i 97[199]),
  • Domy i wille osiedla kopalni „Böer” (ul. T. Boya-Żeleńskiego 76, 68, 82, 84, 86 i 88[198]; J. Kściuczyka 6 i 8; K. Lepszego 1[199]),
  • Familoki (ul. Boya-Żeleńskiego 27/29[198]; Szarych Szeregów 75[199]),
  • Figura św. Jana Nepomucena (ul. T. Boya-Żeleńskiego 16) z 1892 roku[198],
  • Figura przydrożna – kapliczka szafkowa na słupie drewnianym (ul. T. Boya-Żeleńskiego 80) z 1914 roku[198],
  • Figurka przydrożna (ul. Szarych Szeregów 13) z 1932 roku[199],
  • Kamienica (ul. T. Boya-Żeleńskiego 85)[198],
  • Krzyż misyjny (ul. T. Boya-Żeleńskiego 80) z 1926 roku[198]
  • Obiekt związany z dawnym tartakiem kopalni „Murcki” (ul. J. Chęcińskiego)[199],
  • Sala redutowa (ul. Szarych Szeregów 42a) wzniesiona po 1901 roku[199],
  • Wille (ul. Szarych Szeregów 70 i 72)[199],
  • Zabudowa dawnej KWK „Murcki” – rejon „Boże Dary” (ul. T. Boya-Żeleńskiego): budynek biurowy i cechowni, budynek dawnej kotłowni, budynek rozdzielni, biura i warsztaty szybowe, budynek dawnej łaźni, budynek związków zawodowych[198],
  • Zespół hal produkcyjnych zakładów „REMAG” (ul. T. Boya-Żeleńskiego) z 1916 roku[198],
  • Zespół leśniczówki (ul. Boya-Żeleńskiego 38 i 40) z 1914 roku – dwa identyczne domy[198].

Na terenie Kostuchny występują następujące strefy ochrony konserwatorskiej bądź obszary postulowane do ochrony:

  • Zespół budynków mieszkalnych i usługowych kopalni „Boże Dary” (kolonia Boże Dary) z początku XX wieku[200].

Pomniki i tablice pamiątkowe[edytuj | edytuj kod]

  • Dwa przydrożne krzyże (rogi ul. Armii Krajowej i Szarych Szeregów oraz ul. Armii Krajowej i Migdałowców), kolejno z 1946 i 1919 roku[201],
  • Grób zbiorowy wojenny nieznanych uczestników II powstania śląskiego oraz poległych w obozach koncentracyjnych w czasie II wojny światowej (cmentarz parafialny przy ul. Migdałowców)[202],
  • Kopiec z kamieni z tablicą upamiętniający miejsce, z którego wyruszyli do boju w dniu 2 maja 1921 roku żołnierze 2 Kompanii 2 Batalionu 2 Pułku Pszczyńskiego Powstańców Śląskich (skwer 2 Pułku Pszczyńskiego)[202],
  • Krzyż misyjny (ul. T. Boya-Żeleńskiego 80) z 1926 roku; obok niego zachowała się kapliczka szafkowa z wizerunkiem Jezusa Chrystusa[104]
  • Pomnik bł. o. Stanisława Kubisty (skwer bł. S. Kubisty) z 2000 roku autorstwa Mirosława Kicińskiego[104],
  • Pomnik Powstańców Śląskich (skwer bł. S. Kubisty) odsłonięty 17 listopada 2002 roku; nawiązuje on do pierwszego pomnika powstańczego istniejącego w Kostuchnie w latach 1922–1939[104],
  • Przydrożna figura św. Jana Nepomucena (ul. T. Boya-Żeleńskiego 16) z 1892 roku[104],
  • Tablica pamiątkowa i popiersie przedstawiające Tomasza Klenczara – patrona szkoły (ul. T. Boya-Żeleńskiego 96; w holu Zespołu Szkół nr 4 w Katowicach)[104],
  • Tablica pamiątkowa poświęcona bł. o. Stanisławowi Kubiście (ul. T. Boya-Żeleńskiego 38), znajdująca się w miejscu jego narodzin[104],
  • Tablica upamiętniająca beatyfikację o. Stanisława Kubisty przez papieża Jana Pawła II (kruchta kościoła Trójcy Przenajświętszej) odsłonięta 18 września 1999 roku[104].
Wybrane miejsca pamięci na terenie Kostuchny

Zagospodarowanie przestrzenne[edytuj | edytuj kod]

Kostuchna jest dzielnicą koncentracji terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej[203], zaś lasy zajmują około 40% powierzchni dzielnicy[204].

Udział powierzchni zabudowanej w powierzchni terenów (działek) dzielnicy Kostuchna w 2007 roku wynosił 19%, wskaźnik intensywności zabudowy netto był na poziomie 0,34, zaś średnia liczba kondygnacji wynosiła wówczas 1,79. Dla samej kolonii Boże Dary te trzy czynniki wynosiły wówczas odpowiednio: 23%, 0,81 i 3,52[205].

W Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Katowice miasto podzielono na jednostki urbanistyczne, w tym jednostkę Kostuchna obejmującą obszar całej dzielnicy[206]. Powierzchnia jednostki wynosi 825,66 ha i pod względem stanu faktycznego struktury użytkowania terenu w 2008 roku przeważały tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej (100,45 ha), tereny produkcyjno-usługowe (50,84 ha), wolne tereny budowlane (139,48 ha) i lasy (340,95 ha). Najmniej było zaś terenów infrastruktury technicznej (5,72 ha), terenów zieleni urządzonej (10,62 ha) i terenów wód (0,41 ha)[207].

W lipcu 2009 roku 41,50% powierzchni jednostki urbanistycznej Kostuchna było objętych miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego[208].

Oświata[edytuj | edytuj kod]

Budynek Miejskiego Przedszkola Nr 42 (ul. T. Boya-Żeleńskiego 30)
Gmach Szkoły Podstawowej nr 38 Oddziałami Integracyjnymi im. Józefa Nowary (ul. J. Wantuły 11)
Siedziba Szkoły Podstawowej nr 29 im. Żwirki i Wigury (ul. K. Lepszego 2)
Bud. Niepublicznego Przedszkola Językowe „Mundo Marino” oraz Zespołu Szkół Zakonu Pijarów im. Matki Bożej Królowej Szkół Pobożnych w Katowicach (ul. Pijarska 5 i 7)

Według stanu z końca 2022 roku, na terenie dzielnicy Kostuchna działają następujące placówki oświatowo-wychowawcze:

  1. Przedszkola i żłobki:
    • Niepubliczne Jednooddziałowe Przedszkole „Jaś i Małgosia” (ul. Bażantów 53/6)[209],
    • Niepubliczne Przedszkole „Dziecięcy Ogród Możliwości” (ul. Dziewanny 12)[210],
    • Niepubliczne Przedszkole Językowe „Mundo Marino” (ul. Pijarska 5)[211],
    • Niepubliczne Przedszkole „Tęczowa Akademia Brzdąca” (ul. Sołtysia 119)[212],
    • Niepubliczne Przedszkole z oddziałami integracyjnymi „Akademia Wesołego Przedszkolaka” (ul. Armii Krajowej 268)[213],
    • Niepubliczny Żłobek „Empatia” (ul. J.N. Jaronia 2)[214],
    • Niepubliczny Żłobek „Gwiazdolandia”. Oddział 1 (ul. K. Stabika 34)[215],
    • Niepubliczny Żłobek Integracyjny „Przyjazny Zakątek” (ul. Szarych Szeregów 28)[216],
    • Niepubliczny Żłobek i Przedszkole „U Cioci Poli” (ul. Bażantów 35)[217],
    • Żłobek Miejski w Katowicach. Oddział Żłobka Miejskiego (ul. T. Boya-Żeleńskiego 30a)[218],
  2. Zespoły szkół:
    • Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 10 w Katowicach:
      • Miejskie Przedszkole nr 41 z Oddziałami Integracyjnymi w Katowicach (ul. J. Koraszewskiego 6)[219],
      • Szkoła Podstawowa nr 29 im. Żwirki i Wigury w Katowicach (ul. K. Lepszego 2)[220],
    • Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 11 w Katowicach:
      • Miejskie Przedszkole Nr 42 w Katowicach (ul. T. Boya-Żeleńskiego 30)[221],
      • Szkoła Podstawowa Nr 38 z Oddziałami Integracyjnymi im. Józefa Nowary w Katowicach (ul. J. Wantuły 11)[222],
    • Zespół Szkół Zakonu Pijarów im. Matki Bożej Królowej Szkół Pobożnych w Katowicach (ul. Pijarska 7)[223],
  3. Szkoły średnie:
    • Technikum Nr 15 im. Tomasza Klenczara w Katowicach (ul. T. Boya-Żeleńskiego 96)[224].

Początki nauczania szkolnego w Kostuchnie sięgają końca XIX wieku. Wówczas to w 1895 roku w rejonie dzisiejszej ulicy Szarych Szeregów 37 powstała szkoła[225], zaś sam gmach szkoły otwarto rok później, 2 stycznia 1896 roku[45]. Znajdowały się w niej cztery sale lekcyjne oraz skrzydło mieszkalne[225]. Pierwszym nauczycielem został Robert Glombitza, a naukę wówczas rozpoczęło 126 dzieci[226]. Placówka ta funkcjonowała później jako Szkoła Podstawowa nr w 2 Kostuchnie, zaś po włączeniu do Katowic przemianowano ją na Szkołę Podstawową nr 38 w Katowicach[225]. W latach 70. XX wieku budynek szkoły okazał się za mały, więc przystąpiono do budowy nowej placówki, którą otwarto 1 września 1981 roku przy ulicy J. Wantuły 11[104]. Stary gmach szkolny wyburzono w latach 90. XX wieku[225]. Szkołę Podstawową nr 38 w Katowicach w ramach reformy oświatowej z 1999 roku przekształcono w Gimnazjum nr 18 w Katowicach[104], zaś we wrześniu 2017 roku stała się Szkołą Podstawową nr 38 z Oddziałami Integracyjnymi im. Józefa Nowary w Katowicach. Szkołę tę połączono z Miejskim Przedszkolem nr 42 w Katowicach, powołując Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 11 w Katowicach[227].

Na terenie kolonii Boże Dary, w czasie I wojny światowej na gruntach podarowanych przez księcia pszczyńskiego, przy obecnej ulicy K. Lepszego 2 powstał budynek szkoły. Został on oddany do użytku 1 maja 1916 roku. W 1930 roku rozbudowano go o pięć sal lekcyjnych, salę gimnastyczną i pomieszczenia przedszkolne. W dniu 17 września 1932 roku szkole nadano imię Franciszka Żwirki i Stanisława Wigury. W 2003 roku szkołę ponownie rozbudowano – powstało nowe skrzydło z sala lekcyjną, szatniami i pomieszczeniami gospodarczymi[104].

W latach międzywojennych na trzy szkoły istniejące w tym czasie w Kostuchnie jedna była placówką mniejszościową dla uczniów niemieckojęzycznych[43]. Mniejszościową szkołę z nauczaniem w języku niemieckim zainaugurowano w Kostuchnie 1 października 1925 roku, a naukę w nowej placówce rozpoczęło 58 uczniów. Szkoła ta początkowo mieściła się przy szkole na terenie kolonii Börea (Boże Dary), a osobne pomieszczenia otrzymała ona w 1929 roku[228]. Nowy budynek mniejszościowej szkoły w Kostuchnie przy obecnej ulicy T. Boya-Żeleńskiego 30[130] otwarto 31 sierpnia 1934 roku. Powstała ona z inicjatywy Związku Niemieckiego, a jej kierownikiem został Longinus Placzen. Po II wojnie światowej, w 1945 roku budynek szkolny zaadaptowano na przedszkole[229]. Obecnie jest on siedzibą miejskiego Przedszkola nr 42 w Katowicach[130].

Dnia 2 października 1933 rok w kolonii Börea w Kostuchnie otwarto ochronkę dla 57 dzieci. Ochronkę przy szkole na Górce otwarto 1 maja 1934 roku, a do niej chodziło 37 dzieci[230].

Wkrótce po II wojnie światowej w Kostuchnie powstały dwie szkoły zawodowe[58]. W dniu 5 września 1945 roku w Kostuchnie w gmachu dawnego domu noclegowego rozpoczęła działalność Szkoła Dokształcająca Zawodowa Przemysłu Węglowego, która działa tutaj do 1947 roku. W latach 1952–1953 przy obecnej ulicy T. Boya-Żeleńskiego 96 wzniesiono socrealistyczny budynek Szkoły Przemysłowej Jaworznicko-Mikołowskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. W dniu 11 października 1953 roku szkołę przemianowano na Zasadniczą Szkołę Górniczą Ministerstwa Górnictwa, w 1958 roku na Zasadniczą Szkołę Górniczą KWK „Boże Dary”, a w 1976 roku na Zasadniczą Szkołę Górniczą KWK „Murcki”[186]. W dniu 28 czerwca 1982 roku[231] w budynku szkoły z przekształcenia poprzedniej zainaugurował działalność Zespół Szkół Zawodowych nr 4 Ministerstwa Górnictwa i Energetyki[186]. Szkole tej nadano imię Tomasza Klenczara[231]. W późniejszym Zespole Szkół Nr 4 im. Tomasza Klenczara w Katowicach funkcjonowało XIII Liceum Ogólnokształcące w Katowicach, które zostało zlikwidowane 31 sierpnia 2016 roku[232].

Bezpieczeństwo publiczne i socjalne[edytuj | edytuj kod]

Remiza OSP Kostuchna (ul. Szarych Szeregów 62)

W Kostuchnie nie ma komisariatu Policji, a dzielnica ta jest w zasięgu działania położonego w sąsiednich Piotrowicach-Ochojcu przy ulicy Policyjnej 7 Komisariatu IV Policji w Katowicach[233]. Kostuchna według współczynnika przestępczości w 2007 roku należała do jednych z bezpieczniejszych dzielnic Katowic (20. miejsce na 22 dzielnice Katowic), który w tym czasie wynosił 1,56 przestępstw na 100 mieszkańców dzielnicy (średnia dla całych Katowic w tym czasie to 3,08). Wskaźnik ten był niższy niż w 2004 roku, kiedy to wynosił 1,94 przestępstw na 100 mieszkańców[234]. W 2013 roku w Kostuchnie doszło do 200 przestępstw, co stanowiło wówczas 2,2 tego typu aktów na 100 mieszkańców dzielnicy[235], a spośród nich doszło do 6 rozbojów[236] i 8 wybryków chuligańskich[237]. W 2011 roku 52,3% ankietowanych mieszkańców dzielnicy zadeklarowało, że czuje się bezpiecznie w swojej okolicy, a 47,8% było przeciwnego zdania[238].

W 2007 roku w Kostuchnie doszło do 6 wypadków komunikacyjnych[234].

Placówka Centrum Rehabilis przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 100

Przy ulicy Szarych Szeregów 62 znajduje się remiza Ochotniczej Straży Pożarnej Kostuchna. Strażacy z OSP Kostuchna uczestniczyli łącznie w 2021 roku w 182 akcjach, w tym w 31 pożarach[239]. Oddział ochotniczej straży pożarnej został założony w Kostuchnie 17 września 1923 roku, a jego prezesem został kierownik szkoły Walenty Czernek. Na remizę przeznaczono wówczas szopę na placu szkolnym, a Urząd Gminy w Piotrowicach zakupił dla OSP w Kostuchnie wóz na zaprzęg konny wraz ze sprzętem gaśniczym. W 1950 roku OSP Kostuchna otrzymała samochód marki Mewa, w 1952 roku GAZ, zaś w późniejszych latach Lublin[240]. W 1972 roku oddano do użytku nową remizę strażacką dla OSP Kostuchna, a decyzję o jej budowie podjęła Rada Narodowa w Kostuchnie uchwałą z dnia 19 lutego 1968 roku[241].

Przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 77 działa NZOZ Revital System Medyczny, w którym działa szereg gabinetów specjalistycznych, w tym kardiologiczny, ginekologiczny czy diabetologiczny[115]. Do innych ważniejszych placówek opieki zdrowotnej w Kostuchnie należą m.in.: centrum medyczne Profmedical przy (ul. Szarych Szeregów 47[242]) i przychodnia Signum (ul. Bażantów 6; osiedle Bażantowo[243])[115]. Dnia 16 listopada 1991 roku w Kostuchnie przy kopalni „Murcki” otwarto Ośrodek Rehabilitacyjno-Rekreacyjny oraz kryty basen kąpielowy. Został on sprywatyzowany i przekształcony 1 lipca 1995 roku w Centrum Rehabilitacji i Odnowy Biologicznej i Sportu[244]. Współcześnie zaś, według stanu z 2021 roku placówka ta funkcjonuje jako jedna z placówek Centrum Rehabilis przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 100[245].

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Siedziba Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach (ul. T. Boya-Żeleńskiego 83)

Zorganizowana działalność kulturalna w Kostuchnie zaczęła się rozwijać pod koniec XIX wieku. Wówczas to w latach 90. XIX wieku ożywioną działalność prowadziła prowadzona przez Jana Sikorę czytelnia Towarzystwa Czytelni Ludowych[43].

W dniu 12 czerwca 1913 roku w Kostuchnie zostało założone Towarzystwo Śpiewu „Słowiczek”. Jest to zespół śpiewaczy będący swego czasu jednym z największych chórów w regionie – w 1950 roku liczył 119 członków[246]. W latach międzywojennych chór ten był członkiem Stowarzyszenia Śpiewaków Śląskich[247]. Chór ten w swojej historii prowadzili różni dyrygenci, zaś najdłużej z nim związany był Mieczysław Dziendziel, działający w „Słowiczku” w latach 1954–1994. Od 2003 roku chór należy do Konfraterni Najstarszych Chórów i Orkiestr Województwa Śląskiego. Chór mieszany „Słowiczek” ma obecnie swoją siedzibę w gmachu Miejskiego Domu Kultury „Południe” w Katowicach. Występuje on zarówno na różnego typu uroczystościach świeckich, jak i też kościelnych[248].

W Kostuchnie przy kopalni „Böera” („Boże Dary”) w 1922 roku została założona orkiestra dęta licząca 18 muzyków. Od założenia orkiestry do 1937 roku prowadził ją Józef Solik[249]. Została ona połączona z orkiestrą kopalni „Murcki” w 1977 roku[250].

W 1924 roku na terenie kolonii Borea (Boże Dary) rozpoczęła działalność wypożyczalnia książek należąca do Towarzystwa Czytelni Ludowych[240], zaś w 1927 roku otwarto tutaj placówkę Naszej Czytelni[80].

Siedziba Filii nr 27 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach (ul. Szarych Szeregów 62)

Dom Kultury w Kostuchnie działał po zakończeniu II wojny światowej jako Górnicza Świetlica Kulturalno-Oświatowa przy kopalni „Boże Dary”, którą przekształcono w 1960 roku w działający do 1982 roku Klub Górniczy[251]. W 1959 roku w Kostuchnie otwarto kino „Róża”, które w latach 60. XX wieku przemianowano na „Poemat”. Było ono czynne do 1982 roku[252]. Uchwałą Rady Miasta Katowice w 2000 roku został założony Miejski Dom Kultury „Południe” w Katowicach. Jego główna siedziba mieści się przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 83, zaś cztery jego filie znajdują się w dzielnicach: Piotrowice-Ochojec, Murcki, Zarzecze i Podlesie[251]. Miejski Domu Kultury „Południe” w Katowicach organizuje wszelkiego typu zajęcia kulturalne dla osób w różnych grupach wiekowych. W sezonie 2022/2023 odbywały się tutaj zajęcia malarskie, artystyczne, taneczne, językowe i inne. Działały w tym czasie: zespoły taneczne „Arabeska” i „Galaxy”, chór „Słowiczek” oraz Klub Seniora[253].

Od 28 lipca 2022 roku Teatr Żelazny, mający dotychczas swoją siedzibę w budynku dawnego dworca kolejowego na przystanku osobowym Katowice Piotrowice swoje spektakle zaczął organizować w siedzibie głównej MDK „Południe” w Katowicach[254].

Przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 63 siedzibę ma OtwArte, będąca przestrzenią artystyczną dla dzieci i dorosłych. W placówce tej organizowane są zajęcia muzyczne dla dzieci, sensoplastyki, gimnastyki, jogi oraz innego typu aktywności i warsztaty[255]. Filia nr 27 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach znajduje się w Kostuchnie przy ulicy Szarych Szeregów 62. Placówka ta poza wypożyczalnią dla dzieci i dorosłych organizuje lekcje biblioteczne, cykle spotkań dla dzieci, prelekcje, spotkania autorskie i literackie, a także inne zajęcia dla dzieci i osób starszych[256].

Religia[edytuj | edytuj kod]

Rzymskokatolicki kościół Trójcy Przenajświętszej (po lewej) oraz probostwo parafii Trójcy Przenajświętszej przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 34 (po prawej)

Największą wspólnotą wyznaniową w Kostuchnie jest kościół rzymskokatolicki. Pierwotnie rzymskokatoliccy wierni z rejonów Kostuchny przynależeli do diecezji krakowskiej, do mikołowskiej parafii będącej częścią dekanatu pszczyńskiego od połowy XIV wieku[257]. Powstała w 1222 roku parafia św. Wojciecha w Mikołowie obejmowała wiernych m.in. z terenów Podlesia, Piotrowic (w tym obszar Kostuchny), Panewnik, Ligoty i Zarzecza[258].

Od momentu powstania na początku XX wieku kolonii Böer (Boże Dary) zaczęło się dzielenie obszaru obecnej dzielnicy Kostuchna na różne parafie. Część wiernych z kolonii przygórniczej należała do parafii w Tychach, a potem do murckowskiej parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa. Starsza część Kostuchny (Górka) wraz z sąsiednimi Piotrowicami przyłączono do powstałej przy franciszkańskim kościele w Panewnikach parafii w 1914 roku, zaś w 1920 roku do powstałej wówczas parafii w Podlesiu[259].

Tablica na fasadzie domu przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 38, w miejscu narodzin bł. o. Stanisława Kubisty

Z Kostuchny pochodził żyjący w latach 1898–1940 Stanisław Kubista, błogosławiony kościoła katolickiego, ojciec werbista. Przed kościołem parafialnym znajduje się obelisk i skwer nazwany jego imieniem, poświęcony 1 października 2000 roku przez biskupa Stefana Cichego[260].

Wierni rzymskokatoliccy z Kostuchny dopiero po II wojnie światowej postawili własną świątynię. W 1946 roku zakupiono barak, który przekształcono w tym czasowy kościół[261]. Budynek ten przez kolejne lata służył jako kościół, ale z uwagi na coraz gorszy stan techniczny wystąpiono w 1977 roku do władz wojewódzkich z prośbą o jego modernizację. Podczas prac ustalono, że stan techniczny budynku jest na tyle zły, że należało wybudować nową świątynię, którą wybudowano w 1995 roku, a w tym samym roku rozebrano stary kościół[261].

Parafia rzymskokatolicka pw. Trójcy Przenajświętszej została wydzielona z piotrowickiej parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Jana Bosko[258]. Została ona erygowana 20 grudnia 1957 roku, zaś kuracja istniała w Kostuchnie od 1 października 1947 roku[259]. Siedziba wspólnoty znajduje się przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 34[262], zaś przy ulicy Migdałowców znajduje się cmentarz parafialny o powierzchni ok. 1,6 ha[263].

Kościół parafialny parafii Matki Bożej Fatimskiej (ul. Bukszpanowa)

Obecny kościół parafialny został wybudowany w latach 1985–1995[258]. Pozwolenie na budowę kościoła wydano w 1987 roku, a na budowę świątyni wyznaczono teren przy ulicy Migdałowców, za budynkiem starego kościoła i parafii. Świątynię zaprojektował Marek Purszke, a wnętrza Zygmunt Brachmański i Michał Kuczmiński. Kościół w 1995 roku konsekrował abp Damian Zimoń[130]. W latach 1987–1988 przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 34 wzniesiono budynek domu katechetycznego mieszczącego salki, aulę i bibliotekę, zaś obok kościoła w latach 1995–1999 wzniesiono budynek parafialny[130].

Od 1 września 2010 roku przy ulicy Pijarskiej 7 na osiedlu Bażantowo działa placówka Zakonu Pijarów Matki Bożej Królowej Szkół Pobożnych. W 2012 roku dwóch ojców kierowało szkołą i gimnazjum, które zostały wybudowane w latach 2009–2010 z inicjatywy dewelopera osiedla Bażantowo[264]. W nim znajduje się także kaplica[265].

Na terenie dzielnicy Kostuchna przy ulicy Bukszpanowej 12 siedzibę ma jeszcze rzymskokatolicka parafia Matki Bożej Fatimskiej, która została erygowana 12 września 2010 roku przez abpa Damiana Zimonia. Parafię tę wydzielono z obszarów piotrowickiej parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Jana Bosko, parafii Trójcy Przenajświętszej w Kostuchnie i parafii Matki Bożej Częstochowskiej w Podlesiu[266].

Sport i rekreacja[edytuj | edytuj kod]

Ośrodek sportowy na terenie osiedla Bażantowo

Pierwszą organizacją sportową w Kostuchnie był powołany w piotrowickiej części Kostuchny Spielverein Kostuchna. Organizację tę założono w 1912 roku, a jej członkowie trenowali palanta[267]. Pierwszą zaś polską organizacją kultury fizycznej było Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Kostuchna. Gniazdo to założono w 1919 roku, początkowo działając konspiracyjnie, zaś 13 maja 1920 roku ujawniło się jako filia gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Nikiszowiec. W 1920 roku liczyło ono 104 członków. Gniazdo to działało nieprzerwanie aż do wybuchu II wojny światowej, a realizowano w nim klasyczny program „Sokoła”[268] – organizowało ćwiczenia na świeżym powietrzu, wycieczki i marsze, a w ramach działalności oświatowej wygłaszano referaty i szkolenia w języku polskim[269].

W latach międzywojennych w Kostuchnie działało łącznie 6 organizacji sportowych[270].

W dniu 20 lutego 1945 roku reaktywowano w Kostuchnie Górniczy Klub Sportowy „Górnik” Kostuchna. Była to pierwsza organizacja sportowa odbudowana w województwie śląsko-dąbrowskim po zakończeniu na tym terenie działań II wojny światowej. Klub ten sięgał do najstarszych tradycji ruchu sportowego w Kostuchnie, reprezentowanego przez KS „Przyszłość” (działalność w latach 1926–1928) i Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży (lata 1932–1939)[271]. Nowy stadion sportowy dla klubu powstał w 1961 roku[272]. W czerwcu 1977 roku w wyniku połączenia kopalń „Boże Dary” i „Murcki” utworzono jeden wspólny klub sportowy – MK „Górnik” Katowice[273]. W swojej historii klub ten prowadził sekcje: koszykówki, lekkoatletyczną, narciarstwa, piłki nożnej, piłki ręcznej, pływania, siatkówki, strzelectwa i tenisa stołowego. W klubie tym w 1965 roku było zrzeszonych 143 członków[271]. W 2012 roku został on rozwiązany, a jego kontynuatorem został UKS MK Górnik Katowice[274]

Z Kostuchny pochodził szermierz Józef Nowara. Uczestniczył on w igrzyskach olimpijskich w latach: 1968, 1972 i 1976[275].

W Kostuchnie w pobliżu ulicy Sołtysiej przy granicy dzielnicy z Podlesiem funkcjonował wyciąg narciarski „Sopelek”. Został on zaprojektowany i wybudowany w 1986 roku z inicjatywy pracownika kopalni „Murcki” Andrzeja Jakubińskiego[276].

Funkcje sportowo-rekreacyjne Kostuchny zapewniają: obiekty sportowo-rekreacyjne osiedla Bażantowo, przestrzeń publiczna przy kościele Trójcy Przenajświętszej, kompleks sportowy MK Górnik Katowice (stadion oraz kryta pływalnia przy ul. T. Boya-Żeleńskiego), place zabaw, skwer M. Banasika oraz sąsiedztwo Lasów Murckowskich z rozwiniętą siecią ścieżek spacerowych i rowerowych[277]. Centrum Sportowe Bażantowo jest poza siłownią i basenem wyposażone m.in. w korty tenisowe, kręgielnię, boisko do squasha i halę sportową[115], zaś stadion MK Górnik Katowice przy ulicy T. Boya-Żeleńskiego 96 wyposażone jest w boisko trawiaste i widownię na 2 500 miejsc[278]. Przy skrzyżowaniu ulic St. Witkiewicza i Smugowej znajduje się siłowania zewnętrzna, a standardowe siłownie znajdują się w budynkach przy ulicy Łopianowej 10 i przy ulicy J. Wantuły 11[115]. Place zabaw w Kostuchnie zlokalizowane są w rejonie ulicy Wł. Skoczylasa, skrzyżowania ulic Bażantów i Wieżowej i przy ulicy Pijarskiej 3[115].

Ludzie urodzeni w Kostuchnie[edytuj | edytuj kod]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Kostuchnie.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Północna część Kostuchny – tzw. Górka lub Kostuchna Piotrowska (rejon ulicy Szarych Szeregów).
  2. a b c Studium... 2012 ↓, s. 3.
  3. a b Urząd Miasta Katowice: Mapa Jednostki Pomocniczej nr 21 Kostuchna. bip.katowice.eu. [dostęp 2022-11-27]. (pol.).
  4. a b Rada Miejska Katowic, Uchwała NR XLVI/449/97 Rady Miejskiej Katowic z dnia 29 września 1997 r. w sprawie nazw i granic obszarów działania jednostek pomocniczych samorządu na terenie miasta Katowic, Katowice, 29 września 1997 (pol.).
  5. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 43.
  6. a b Gierlotka 2005 ↓, s. 10.
  7. Uszok 2017b ↓, s. 14.
  8. Szaraniec 1996 ↓, s. 11.
  9. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 44.
  10. a b Opracowanie... 2014 ↓, s. 32.
  11. Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 11.
  12. a b c d Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 10.
  13. a b Opracowanie... 2014 ↓, s. 33.
  14. a b Opracowanie... 2014 ↓, s. 34.
  15. a b c d Opracowanie... 2014 ↓, s. 115.
  16. Dulias i Hibszer 2008 ↓, s. 121.
  17. Gierlotka 2005 ↓, s. 13.
  18. Dulias i Hibszer 2008 ↓, s. 119.
  19. Dulias i Hibszer 2008 ↓, s. 128.
  20. Opracowanie... 2014 ↓, s. 30.
  21. Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 8.
  22. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 46.
  23. a b c d Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 7.
  24. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 51.
  25. Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 9.
  26. a b Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 213.
  27. Studium... 2012 ↓, s. 36.
  28. Studium... 2012 ↓, s. 35.
  29. a b c Opracowanie... 2014 ↓, Załącznik nr 15.
  30. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 52.
  31. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 54.
  32. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 53.
  33. Opracowanie... 2014 ↓, s. 93.
  34. Opracowanie... 2014 ↓, s. 94.
  35. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 79.
  36. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 80.
  37. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 81.
  38. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 82.
  39. a b Gierlotka 2005 ↓, s. 11.
  40. a b Gierlotka 2005 ↓, s. 12.
  41. Opracowanie... 2014 ↓, s. 185.
  42. Studium... 2012 ↓, s. 31.
  43. a b c d e f g h i j k Szaraniec 1996 ↓, s. 133.
  44. a b c d Gierlotka 2005 ↓, s. 15.
  45. a b c d e Uszok 2017b ↓, s. 13.
  46. a b c d e Bulsa 2018 ↓, s. 44.
  47. a b Gierlotka 2005 ↓, s. 55.
  48. a b Gierlotka 2005 ↓, s. 56.
  49. a b Uszok 2017a ↓, s. 10.
  50. a b c Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 270.
  51. a b Bulsa 2022 ↓, s. 60.
  52. a b c d e f g Szaraniec 1996 ↓, s. 134.
  53. a b c Szaraniec 1996 ↓, s. 71.
  54. Gierlotka 2005 ↓, s. 82.
  55. Gierlotka 2005 ↓, s. 86.
  56. Gierlotka 2005 ↓, s. 93.
  57. Gierlotka 2005 ↓, s. 94.
  58. a b c d e f g h i j k l m Szaraniec 1996 ↓, s. 135.
  59. Gierlotka 2005 ↓, s. 133.
  60. Gierlotka 2005 ↓, s. 135.
  61. Gierlotka 2005 ↓, s. 137.
  62. Gierlotka 2005 ↓, s. 139.
  63. a b c d e Szaraniec 1996 ↓, s. 137.
  64. Gierlotka 2005 ↓, s. 152.
  65. a b Rada Miejska w Katowicach, UCHWAŁA Nr XXVI/148/91 RADY MIEJSKIEJ W KATOWICACH z dnia 16 września 1991 r. w sprawie: utworzenia na terenie miasta Katowice 22 pomocniczych jednostek samorządowych i podziału miasta na 22 obszary ich działania, Katowice, 16 września 1991 (pol.).
  66. a b Chmielewska 2016 ↓, s. 169.
  67. Bulsa 2018 ↓, s. 47.
  68. Gierlotka 2005 ↓, s. 177.
  69. Teresa Semik, Piotr Uszok. Sołtys z Kostuchny czy wizjoner, który przekształcił Katowice w nowoczesne miasto [online], slazag.pl, 3 października 2022 [dostęp 2022-12-18] (pol.).
  70. Gierlotka 2005 ↓, s. 178.
  71. Gierlotka 2005 ↓, s. 180.
  72. a b Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 210.
  73. a b c d Bulsa 2022 ↓, s. 63.
  74. a b Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Katowice na lata 2016–2021, Załącznik do projektu uchwały Rady Miasta Katowice w sprawie przyjęcia Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Katowice na lata 2016–2021, Katowice 2016, s. 9 (pol.).
  75. a b Gierlotka 2005 ↓, s. 58.
  76. a b Gierlotka 2005 ↓, s. 61.
  77. a b c d e f Gierlotka 2005 ↓, s. 192.
  78. a b Gierlotka 2005 ↓, s. 65.
  79. Gierlotka 2005 ↓, s. 162.
  80. a b c d Szaraniec 1996 ↓, s. 72.
  81. a b Studium... 2012 ↓, Mapa MI.21.
  82. a b Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 7.
  83. Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 9.
  84. Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 11.
  85. Bartoszek, Czekaj i Trawkowska 2012 ↓, s. 279.
  86. Deut: Lnadkreis Pleß. treemagic.org. [dostęp 2022-05-27]. (niem.).
  87. Studium... 2012 ↓, Załącznik MI.21.
  88. Urząd Miasta Katowice: Dzielnice Katowic. www.katowice.eu. [dostęp 2022-04-08]. (pol.).
  89. Demografia Katowic, Zał. 11 do pisma nr SO-IV.0644.82.2015.KP z dn. 7 października 2015 roku, Katowice 2015 [dostęp 2022-04-08] (pol.).
  90. Urząd Miasta Katowice: Podział środków finansowych VIII edycji Budżetu Obywatelskiego Katowice (na rok 2022) z podziałem na jednostki pomocnicze i projekty zadań o charakterze okołomiejskim (wg stanu ludności Katowic na dzień 31 grudnia 2020 r.) z uwzględnieniem środków pozostałych po głosowaniu w poprzedniej edycji Budżetu Obywatelskiego oraz wymagana minimalna liczba mieszkańców popierających projekt na etapie jego zgłoszenia. www.bo.katowice.eu. [dostęp 2022-04-08]. (pol.).
  91. Rada Miasta Katowice, UCHWAŁA NR XLI/911/21 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 25 listopada 2021 r. w sprawie nadania Statutu Dzielnicy nr 21 Kostuchna, bip.katowice.eu, Katowice, 25 listopada 2021 (pol.).
  92. Urząd Miasta Katowice: Rada Dzielnicy nr 21 Kostuchna. bip.katowice.eu. [dostęp 2022-12-03]. (pol.).
  93. Sprawozdanie z działalności organów Rady Jednostki Pomocniczej nr 21 Kostuchna w kadencji 2014-2018. bip.katowice.eu. [dostęp 2022-12-03]. (pol.).
  94. a b c Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 133.
  95. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 134.
  96. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 161.
  97. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 135.
  98. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 136.
  99. a b c d e Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 142.
  100. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 139.
  101. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 162.
  102. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 140.
  103. a b c d Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 141.
  104. a b c d e f g h i j k l Bulsa 2018 ↓, s. 57.
  105. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 143.
  106. Bartoszek, Czekaj i Trawkowska 2012 ↓, s. 34.
  107. a b c d Raport... 2014 ↓, s. 109.
  108. SBB LABORATORIUM BADAŃ I EKSPERTYZ, O nas [online], laboratorium-sbb.pl [dostęp 2022-12-19] (pol.).
  109. FAMUR, Nasze marki [online], famur.com [dostęp 2022-12-19] (pol.).
  110. RONDO 2, O firmie [online], przewody-techniczne.pl [dostęp 2022-12-19] (pol.).
  111. TRANS-SERVICE, Kontakt [online], trans-service.com.pl [dostęp 2022-12-19] (pol.).
  112. TKS, Kontakt [online], tks.katowice.pl [dostęp 2022-12-19] (pol.).
  113. Spółka Restrukturyzacji Kopalń w Bytomiu, KWK „Mysłowice - Wesoła I” [online], www.srk.com.pl [dostęp 2022-12-19] (pol.).
  114. Studium... 2012 ↓, s. 63.
  115. a b c d e f g h GetHome: Dzielnica Kostuchna w Katowicach. gethome.pl, 2020-07-14. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  116. Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 44.
  117. Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 46.
  118. Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 15.
  119. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 178.
  120. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 179.
  121. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 188.
  122. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 200.
  123. Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 215.
  124. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 312.
  125. Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 208.
  126. Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 211.
  127. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 315.
  128. a b c d e f g Bulsa 2018 ↓, s. 54.
  129. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 290.
  130. a b c d e f g Bulsa 2018 ↓, s. 55.
  131. Gierlotka 2005 ↓, s. 143.
  132. Gierlotka 2005 ↓, s. 144.
  133. Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów: Sieć magistralna. www.gpw.katowice.pl. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  134. Studium... 2012 ↓, s. 87.
  135. Raport... 2014 ↓, s. 218.
  136. Studium... 2012 ↓, Mapa MI.37.
  137. Gierlotka 2005 ↓, s. 77.
  138. a b c d Raport... 2014 ↓, s. 220.
  139. Katowickie Wodociągi: Oddziały Kanalizacyjne. www.wodociagi.katowice.pl. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  140. a b c Studium... 2012 ↓, s. 89.
  141. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 723.
  142. Uszok 2017b ↓, s. 15.
  143. Studium... 2012 ↓, s. 88.
  144. Opracowanie... 2014 ↓, s. 211.
  145. Studium... 2012 ↓, s. 84.
  146. Mapa sieci elektroenergetycznej. ebin.josm.pl. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  147. Raport... 2014 ↓, s. 224.
  148. a b Raport... 2014 ↓, s. 221.
  149. Studium... 2012 ↓, s. 85.
  150. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 727.
  151. a b Raport... 2014 ↓, s. 223.
  152. Studium... 2012 ↓, s. 86.
  153. a b c d Rada Miasta Katowice, Uchwała nr XL/925/13 Rady Miasta Katowice z dnia 11 września 2013 r. w sprawie zaliczenia dróg na terenie miasta Katowice do kategorii dróg powiatowych oraz gminnych [online] [dostęp 2022-12-22] (pol.).
  154. Studium... 2012 ↓, s. 75.
  155. Studium... 2012 ↓, s. 76.
  156. Studium... 2012 ↓, Mapa MI.33.
  157. Studium... 2012 ↓, Mapa MI.34.
  158. a b Studium... 2012 ↓, s. 81.
  159. Ogólnopolska Baza Kolejowa: Linia Katowice – Zwardoń (– Skalité Serafínov) (139/489). www.bazakolejowa.pl. [dostęp 2022-12-10]. (pol.).
  160. Ogólnopolska Baza Kolejowa: Linia Katowice Ligota – Tychy (142). www.bazakolejowa.pl. [dostęp 2022-12-10]. (pol.).
  161. Ogólnopolska Baza Kolejowa, Linia KWK Murcki ruch Boże Dary – Katowice Kostuchna (697) [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  162. Załącznik 2.6. Wykaz posterunków ruchu i punktów ekspedycyjnych, [w:] Regulamin sieci 2022/2023 przyjęty do stosowania Uchwałą Nr 758/2021 Zarządu PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. z dnia 22 listopada 2021 r., 22 listopada 2021 [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  163. a b c Hubert Waguła, Sławomir Fedorowicz, Katowice Kostuchna (st) [online], www.atlaskolejowy.net [dostęp 2022-12-20], Atlas Kolejowy Polski, Czech, Słowacji i Podkarpackiej Rusi.
  164. Ogólnopolska Baza Kolejowa, Katowice Kostuchna [online], www.bazakolejowa.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  165. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 704.
  166. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 705.
  167. Gierlotka 2005 ↓, s. 159.
  168. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 707.
  169. Michał Szymajda: Porr: Chcemy jak najszybciej rozpocząć prace na linii 142. www.rynek-kolejowy.pl, 2018-02-14. [dostęp 2020-09-08]. (pol.).
  170. Kasper Fiszer: Katowice: Pociągi wracają na odcinek Ligota – Ochojec. www.rynek-kolejowy.pl, 2020-03-31. [dostęp 2020-09-08]. (pol.).
  171. Urząd Miasta Katowice: Podstawowa Sieć Infr. Rowerowej – wyszczególnienie funkcji. www.katowice.eu. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  172. Velomapa: Mapa infrastruktury rowerowej (Ścieżki Rowerowe). velomapa.pl. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  173. Urząd Miasta Katowice: Katowice na rowery. Trasy. www.katowice.eu. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  174. Pleszyniak 2016 ↓, s. 6.
  175. Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Mapa - Rower Metropolitalny [online], metrorower.transportgzm.pl [dostęp 2024-03-03] (pol.).
  176. a b City by bike. Mapa stacji. citybybike.pl. [dostęp 2022-04-25]. (pol.).
  177. Nextbike Polska: O City by bike. citybybike.pl. [dostęp 2022-04-25]. (pol.).
  178. Zarząd Transportu Metropolitalnego: Poznaj ZTM. www.metropoliaztm.pl, 2021-04-07. [dostęp 2022-04-25]. (pol.).
  179. Zarząd Transportu Metropolitalnego: Lista operatorów. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2022-04-25]. (pol.).
  180. a b Zarząd Transportu Metropolitalnego: Lista przystanków: Katowice. rj.metropoliaztm.pl. [dostęp 2022-06-25]. (pol.).
  181. Gierlotka 2005 ↓, s. 130.
  182. Chmielewska 2016 ↓, s. 126.
  183. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 416.
  184. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 419.
  185. a b Katowickie budynki. katowickiebudynki.eu. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  186. a b c d Bulsa 2018 ↓, s. 56.
  187. a b Chmielewska 2016 ↓, s. 127.
  188. Bulsa 2018 ↓, s. 45.
  189. Chmielewska 2016 ↓, s. 86.
  190. Bulsa 2022 ↓, s. 67.
  191. Chmielewska 2016 ↓, s. 167.
  192. Chmielewska 2016 ↓, s. 172.
  193. a b Chmielewska 2016 ↓, s. 175.
  194. a b c d Chmielewska 2016 ↓, s. 176.
  195. a b c d e f g Chmielewska 2016 ↓, s. 178.
  196. a b Chmielewska 2016 ↓, s. 179.
  197. Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 296.
  198. a b c d e f g h i j k l m n o p Studium... 2012 ↓, Załącznik I.9 5/36.
  199. a b c d e f g h i Studium... 2012 ↓, Załącznik I.9 6/36.
  200. Studium... 2012 ↓, Załącznik I.9 8/36.
  201. Bulsa 2018 ↓, s. 46.
  202. a b Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach: Ewidencja miejsc pamięci województwa śląskiego: miasto Katowice. www.katowice.uw.gov.pl. [dostęp 2022-12-04]. (pol.).
  203. Studium... 2012 ↓, s. 8.
  204. Studium... 2012 ↓, s. 9.
  205. Studium... 2012 ↓, s. 10.
  206. Studium... 2012 ↓, Mapa MI.5.
  207. Studium... 2012 ↓, Załącznik I.1.
  208. Studium... 2012 ↓, Załącznik I.5.
  209. Niepubliczne Przedszkole „JAŚ I MAŁGOSIA”, Kontakt [online], jasimalgosia.katowice.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  210. Niepubliczne Przedszkole Dziecięcy Ogród Możliwości, Kontakt [online], dom-przedszkole.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  211. MUNDO MARINO, Kontakt [online], www.mundomarino.pl [dostęp 2022-12-20].
  212. Tęczowa Akademia Brzdąca, O nas [online], www.teczowaakademia.com [dostęp 2022-12-20].
  213. Akademia Wesołego Przedszkolaka, Kontakt [online], www.wesoly-przedszkolak.pl [dostęp 2022-12-20].
  214. Żłobek Empatia, Kontakt [online], zlobek-empatia.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  215. Gwiazdolandia, Kontakt [online], www.gwiazdolandia.com [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  216. Przyjazny Zakątek Żłobek Integracyjny [online], www.facebook.com [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  217. Niepubliczny Żłobek i Przedszkole U Cioci Poli, Kontakt [online], uciocipoli.pl [dostęp 2022-12-20].
  218. Żłobek Miejski w Katowicach, Boya-Żeleńskiego 30A [online], www.zlobek.katowice.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  219. Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 10 - Katowice, Przedszkole [online], zsp10katowice.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  220. Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 10 - Katowice, Szkoła [online], zsp10katowice.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  221. Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 11, Dane [online], sp38katowice.biposwiata.pl [dostęp 2022-12-20].
  222. Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 11, Kontakt [online], www.zsp11.katowice.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  223. Zespół Szkół Zakonu Pijarów w Katowicach, Kontakt [online], www.pijarzy.katowice.pl [dostęp 2022-12-20].
  224. Technikum Nr 15 im. Tomasza Klenczara w Katowicach, Kontakt [online], klenczar.pl [dostęp 2022-12-20] (pol.).
  225. a b c d Bulsa i Szmatloch 2019 ↓, s. 131.
  226. Gierlotka 2005 ↓, s. 71.
  227. Zespół Szkolno-Przedszkolny nr 11 w Katowicach, Historia [online], www.zsp11.katowice.pl.
  228. Gierlotka 2005 ↓, s. 111.
  229. Gierlotka 2005 ↓, s. 123.
  230. Gierlotka 2005 ↓, s. 122.
  231. a b Gierlotka 2005 ↓, s. 166.
  232. UCHWAŁA NR XXVII/548/16 RADY MIASTA KATOWICE z dnia 29 czerwca 2016 r. w sprawie likwidacji XIII Liceum Ogólnokształcącego w Katowicach, bip.katowice.eu, Katowice, 29 czerwca 2016 (pol.).
  233. Komenda Miejska Policji w Katowicach, Komisariat IV Policji w Katowicach [online], katowice.policja.gov.pl [dostęp 2022-12-21] (pol.).
  234. a b Studium... 2012 ↓, s. 73.
  235. Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 36.
  236. Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 38.
  237. Drobniak, Polko i Plac 2014 ↓, s. 40.
  238. Bartoszek, Czekaj i Trawkowska 2012 ↓, s. 300.
  239. OSP Kostuchna [online], ospkostuchna.org [dostęp 2022-12-21] (pol.).
  240. a b Gierlotka 2005 ↓, s. 104.
  241. Gierlotka 2005 ↓, s. 161.
  242. Profmedical, Kontakt i dojazd [online], profmedical.pl [dostęp 2022-12-21].
  243. Bażantowo, Zdrowie [online], bazantowo.pl [dostęp 2022-12-21] (pol.).
  244. Gierlotka 2005 ↓, s. 172.
  245. Centrum Rehabilis, O NAS [online], centrumrehabilis.pl [dostęp 2022-12-21] (pol.).
  246. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 187.
  247. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 188.
  248. MDK "Południe" w Katowicach, Chór mieszany „Słowiczek” z Kostuchny [online], www.mdkpoludnie.com [dostęp 2022-12-21] (pol.).
  249. Gierlotka 2005 ↓, s. 103.
  250. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 189.
  251. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012b ↓, s. 285.
  252. Gierlotka 2005 ↓, s. 154.
  253. MDK "Południe" w Katowicach, Zajęcia stałe. Sezon 2022/23 [online], www.mdkpoludnie.com [dostęp 2022-12-21] (pol.).
  254. Teatr Żelazny [online], www.teatrzelazny.pl [dostęp 2022-12-14] (pol.).
  255. Otwarte, Oferta [online], otwarte.katowice.pl [dostęp 2022-12-21].
  256. Miejska Biblioteka Publiczna w Katowicach, Filia nr 27 [online], mbp.katowice.pl [dostęp 2022-12-21] (pol.).
  257. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 144.
  258. a b c Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 611.
  259. a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 216.
  260. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 219.
  261. a b Bulsa i Szmatloch 2019 ↓, s. 15.
  262. Archidiecezja Katowicka, Trójcy Przenajświętszej - Katowice Kostuchna [online], archidiecezjakatowicka.pl [dostęp 2022-12-21] (pol.).
  263. Studium... 2012 ↓, s. 70.
  264. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 626.
  265. Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 292.
  266. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 614.
  267. Steuer 2022 ↓, S.
  268. Steuer 2022 ↓, T.
  269. Gierlotka 2005 ↓, s. 84.
  270. Barciak, Chojecka i Fertacz 2012a ↓, s. 760.
  271. a b Steuer 2022 ↓, G.
  272. Gierlotka 2005 ↓, s. 156.
  273. Gierlotka 2005 ↓, s. 165.
  274. Steuer 2022 ↓, M.
  275. Gierlotka 2005 ↓, s. 169.
  276. Śląska Organizacja Turystyczna, Wyciąg narciarski Sopelek [online], www.slaskie.travel [dostęp 2022-12-21] (pol.).
  277. Raport... 2014 ↓, s. 108.
  278. Studium... 2012 ↓, s. 68.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]