ORP Zręczny (1950)

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
ORP Zręczny
Ilustracja
Siostrzana jednostka „Zręcznego” – ORP „Zawzięty”
Klasa

ścigacz okrętów podwodnych

Projekt

122bis

Oznaczenie NATO

Kronstadt

Historia
Stocznia

Nr 340, Zielonodolsk

Położenie stępki

24 lipca 1950

Wodowanie

1 września 1950

 MW ZSRR
Nazwa

BO-296, MPK-296 (od 27 grudnia 1956)[a]

Wejście do służby

25 listopada 1950

Wycofanie ze służby

1957

 Marynarka Wojenna (PRL)
Nazwa

ORP „Zręczny”

Wejście do służby

15 grudnia 1957

Wycofanie ze służby

1 stycznia 1971

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 302 tony
pełna: 336 t

Długość

52,2 metra całkowita
49,5 m na KLW

Szerokość

6,6 m

Zanurzenie

2,2 m

Napęd
3 silniki wysokoprężne 9D o łącznej mocy 2427 kW (3300 KM)
3 śruby
Prędkość

18,7 węzła

Zasięg

3000 Mm przy prędkości 8,5 węzła

Sensory
sonar Tamir-11, radar Lin’
Uzbrojenie
1 działo kal. 85 mm 90-K L/52
2 działka kal. 37 mm 70-K L/73 (2 x I)
6 wkm 2M-1 kal. 12,7 mm (3 x II)
2 rakietowe mbg RBU-1200
2 miotacze i 2 zrzutnie bg, ew. 18 min
Wyposażenie
trał kontaktowy KPT-1
radiostacja R-609
Załoga

54-55

ORP Zręcznypolski ścigacz okrętów podwodnych z okresu zimnej wojny, a wcześniej radziecki BO-296 i MPK-296[a], jeden z ośmiu pozyskanych przez Polskę okrętów projektu 122bis. Okręt został zwodowany 1 września 1950 roku w stoczni numer 340 w Zielonodolsku, a do służby w Marynarce Wojennej ZSRR przyjęto go w listopadzie tego roku. W 1957 roku jednostka została wydzierżawiona przez Polskę i 15 grudnia tego roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Okręt, oznaczony podczas służby znakami burtowymi DS-46 i 366, został skreślony z listy floty w styczniu 1971 roku.

Projekt i budowa[edytuj | edytuj kod]

Prace nad dużym ścigaczem okrętów podwodnych, będącym rozwinięciem ścigaczy proj. 122A, rozpoczęły się w ZSRR w 1943 roku[1]. Ostateczny projekt jednostki powstał w biurze konstrukcyjnym CKB-51 w Gorki w 1944 roku[1]. W porównaniu do poprzedników nowe okręty miały większą wyporność, doskonalsze uzbrojenie ZOP i wzmocniony kadłub, a przez to wzrosła ich dzielność morska[1]. W 1946 roku rozpoczęto ich produkcję seryjną, budując łącznie 227 okrętów[2].

Na początku lat 50. w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego i Sztabie Generalnym Wojska Polskiego zapadły decyzje o rozpoczęciu licencyjnej budowy ścigaczy projektu 122bis w polskich stoczniach[3][4]. W styczniu 1953 roku przygotowana w Zielonodolsku dokumentacja techniczna (pod oznaczeniem proj. 125) dotarła do Polski, jednak kłopoty z uruchomieniem produkcji okrętów wymusiły w październiku 1954 roku decyzję o rezygnacji z ich budowy w kraju[3][4]. W zamian postanowiono zakupić lub wydzierżawić w ZSRR gotowe jednostki tego typu[3][4].

BO-296 (ros. Bolszoj OchotnikБольшой Охотник – „duży ścigacz”) zbudowany został w stoczni numer 340 w Zielonodolsku (nr budowy 491)[2][5]. Stępkę okrętu położono 24 lipca 1950 roku, a zwodowany został 1 września 1950 roku[2][6]. BO-291 także powstał w stoczni numer 340 w Zielonodolsku (nr budowy 486); jego stępkę położono 3 czerwca 1950 roku, a wodowanie odbyło się 10 sierpnia tego roku[2][7].

Dane taktyczno-techniczne[edytuj | edytuj kod]

Armata morska 90-K kal. 85 mm pochodząca z jednego ze ścigaczy proj. 122bis, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

Okręt był dużym, pełnomorskim ścigaczem okrętów podwodnych[1]. Długość całkowita wynosiła 52,2 metra (49,5 metra na konstrukcyjnej linii wodnej), szerokość 6,6 metra i zanurzenie 2,2 metra[8][9]. Kadłub podzielony był na dziesięć przedziałów wodoszczelnych i miał na większej części dno podwójne[10]. Wyporność standardowa wynosiła 302 tony, zaś pełna 336 ton[9][b].

Okręt napędzany był przez trzy silniki wysokoprężne 9D o mocy 809 kW (1100 KM) każdy, z których dwa zewnętrzne umieszczone były w maszynowni dziobowej, a środkowy – w przedziale rufowym[11][12][c]. Trzy wały napędowe, połączone z silnikami sprzęgłami zębatymi typu 4MA, poruszały trzema trójłopatowymi śrubami o średnicy 1,13 metra każda[13]. Maksymalna prędkość okrętu wynosiła 18,7 węzła[9][11], zaś ekonomiczna 12 węzłów[14]. Okręt zabierał 18 ton paliwa, co pozwalało osiągnąć zasięg wynoszący 3000 Mm przy prędkości 8,5 węzła lub 399 Mm przy prędkości 18,5 węzła[11][13]. Energię elektryczną zapewniały dwa generatory wysokoprężne DG-18[2][13]. Autonomiczność wynosiła 10 dób[2][13].

Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiło umieszczone na dziobie, osłonięte tarczą pancerną, pojedyncze działo kalibru 85 mm L/52 90-K, z zapasem amunicji wynoszącym 230 sztuk[11][13]. Kąty ostrzału wynosiły 0–155° na każdą burtę, kąt podniesienia lufy od -5 do +85°, donośność pozioma 15 500 metrów (pionowa 10 500 metrów), zaś teoretyczna szybkostrzelność 18 strz./min[15]. W części rufowej znajdowały się dwa pojedyncze działka plot. kal. 37 mm 70-K L/73 (również osłonięte tarczami pancernymi), z zapasem amunicji wynoszącym 1000 sztuk na lufę[11][13]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10 do +85°, donośność pozioma 8400 metrów (pionowa 5000 metrów), zaś teoretyczna szybkostrzelność 150 strz./min[16]. Prócz tego na okręcie zamontowano trzy podwójne stanowiska wielkokalibrowych karabinów maszynowych 2M-1 kal. 12,7 mm L/79, z zapasem 2000 sztuk amunicji na lufę (jedno na dziobie, za działem kal. 85 mm i dwa za kominem na pokładzie przy burtach)[11][17]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10 do +90°, donośność pozioma 3500 metrów (pionowa 1500 metrów), zaś teoretyczna szybkostrzelność 250 strz./min[16]. Broń ZOP stanowiły dwa rakietowe miotacze bomb głębinowych RBU-1200 na dziobie jednostki (z zapasem 32 bomb RGB-1, a później RGB-12), dwa miotacze typu BMB-1 i dwie zrzutnie bomb głębinowych B-1 (z łącznym zapasem 30 bomb)[11][17]. Alternatywnie okręt mógł przenosić do 18 min[8][17].

Wyposażenie uzupełniał trał kontaktowy KPT-1, fumator DA-3 i 10 świec dymnych MDSz[17]. Wyposażenie radioelektroniczne obejmowało radiostację R-609, dwa kompasy magnetyczne, żyrokompas Kurs-4, log 1R-2, echosondę NEŁ-3, sonar Tamir-11 oraz radar Lin’[11][18].

Załoga okrętu składała się z 54–55 oficerów, podoficerów i marynarzy[8][14][d].

Służba[edytuj | edytuj kod]

Remont jednego z polskich ścigaczy proj. 122bis

BO-296 został przyjęty do służby w Marynarce Wojennej ZSRR 25 listopada 1950 roku[2][6]. Okręt służył początkowo w 4. (południowej) Flocie Bałtyckiej[19]. W 1952 roku na ścigaczu stację radiolokacyjną Gjujs-1M wymieniono na nowszy model Nieptun, zaś w latach 1954–1955 zamiast Nieptuna zamontowano radar Lin’; wymieniono też sonar Tamir-10 na Tamir-11[19]. 24 grudnia 1955 roku ścigacz przyporządkowano połączonej Flocie Bałtyckiej[19]. 27 grudnia 1956 roku w związku ze zmianą klasyfikacji okręt otrzymał nazwę MPK-296 (ros. Małyj Protiwołodocznyj Korabl)[2][6].

1 sierpnia 1957 roku, na mocy zawartego z ZSRR porozumienia[20], jednostka została wydzierżawiona przez Polskę na okres pięciu lat (wraz z bliźniaczymi ścigaczami „Zwinny”, „Wytrwały” i „Groźny”)[7][8]. 15 grudnia 1957 roku na Oksywiu ścigacz pod nazwą ORP „Zręczny” został przyjęty w skład Marynarki Wojennej, rozkazem Ministra Obrony Narodowej nr 072/Org. z 13 grudnia[21][22][e]. Nazwa okrętu nawiązywała do cechy charakteru, jaką m.in. powinien charakteryzować się żołnierz[7]. Pierwszym polskim dowódcą jednostki został por. mar. Bronisław Szewczyk[14][11]. Okręt z oznaczeniem burtowym DS-46 (od „Duży Ścigacz”) wszedł w skład II grupy poszukująco-uderzeniowej Dywizjonu Dozorowców i Dużych Ścigaczy Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy, stacjonując na Helu[11][23]. Zadaniem jednostki było poszukiwanie i zwalczanie wrogich okrętów podwodnych oraz eskorta własnych okrętów, zespołów desantowych i statków handlowych[24].

18 czerwca 1958 roku „Zręczny” wraz ze „Zwrotnym” udały się na Morze Północne na spotkanie okrętu szkolnego „Gryf”, a w drodze powrotnej wzięły udział w obchodach Święta Morza w Szczecinie[25]. W 1958 roku wyposażenie radioelektroniczne jednostki uzupełniono o system rozpoznawczy „swój-obcy” typu Kremnij-2, składający się z urządzenia nadawczego Fakieł-MZ i odbiorczego Fakieł-MO[4].

W lutym 1959 roku, podczas ćwiczeń z użyciem rakietowych bomb głębinowych jedna z nich nie odpaliła i została rozbrojona z narażeniem życia przez dwóch członków załogi[25]. W połowie marca „Zręczny”, „Zwrotny” i „Nieugięty” odbyły rejs nawigacyjny wzdłuż wybrzeży Szwecji, z opłynięciem Bornholmu i zawinięciem do Świnoujścia[25]. W czerwcu okręt uczestniczył w paradzie z okazji obchodów Dni Morza w Szczecinie, obserwowanej przez I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułkę, premiera Józefa Cyrankiewicza, ministra obrony narodowej gen. broni Mariana Spychalskiego, dowódcę MW kadm. Zdzisława Studzińskiego i I sekretarza Bułgarskiej Partii Komunistycznej Todora Żiwkowa[25].

4 stycznia 1960 roku numer burtowy okrętu został zmieniony na 366[2][26][f]. Od 3 do 10 września ścigacz (wraz z „Czujnym”, „Zawziętym” i „Groźnym”) wziął udział w rejsie nawigacyjnym do portów Niemieckiej Republiki Demokratycznej, odwiedzając Warnemünde, Stralsund i Sassnitz[27].

Od stycznia 1961 roku okręt włączono do Dywizjonu Ścigaczy, nadal bazując na Helu[26][28]. W drugiej połowie maja sześć ścigaczy proj. 122bis (OORP „Zręczny”, „Zwinny”, „Czujny”, „Nieugięty”, „Wytrwały” i „Zwrotny”) wzięło udział w ćwiczeniach artyleryjskich pod Ustką[29]. W czerwcu „Zręczny”, „Zwrotny”, „Zwinny” i „Wytrwały” w ramach obchodów Dni Morza zostały udostępnione do zwiedzania w Gdańsku, Gdyni, Sopocie i Kołobrzegu[29]. W dniach 1–7 sierpnia na wodach Zatoki Gdańskiej „Zręczny”, „Zwinny”, „Czujny” i „Zwrotny” wzięły udział w ćwiczeniach ZOP bałtyckich flot Układu Warszawskiego[29]. W październiku ORP „Zręczny” zdobył tytuł najlepszego okrętu Marynarki Wojennej III rangi[29]. 8 listopada okręt trafił do stoczni na remont, podczas którego 12 listopada na jednostce doszło do pożaru, który strawił część instalacji elektrycznej[29].

Remont ścigacza trwał do kwietnia 1962 roku[29]. Między 7 a 14 maja wszystkie polskie ścigacze proj. 122bis wzięły udział w rejsie nawigacyjno-szkoleniowym wzdłuż południowego wybrzeża Morza Bałtyckiego na trasie od Helu poprzez Kołobrzeg, Świnoujście, Szczecin (do którego zawinęło pięć okrętów, w tym „Zręczny”), Sassnitz i Warnemünde (gdzie dotarły trzy jednostki); trasa powrotna prowadziła przez Ustkę na Hel[29]. Od 17 do 21 maja cały Dywizjon Ścigaczy uczestniczył w ćwiczeniach osłony desantu i zabezpieczenia jego przebiegu; pod koniec maja i 7 czerwca ścigacze przeprowadziły ćwiczenia artyleryjskie[29]. 8 czerwca na „Zręcznym” gościli polscy pisarze i publicyści, m.in. Leon Pasternak, Marian Drozdowski i Wojciech Żukrowski[29]. 12 czerwca okręt wyszedł w rejs z radziecką delegacją rządową, a cztery dni później przewiózł po gdyńskim porcie delegację z Senegalu[29]. Po zakończeniu okresu dzierżawy jednostka wraz z pozostałymi siedmioma ścigaczami została zakupiona przez polski rząd od ZSRR (łączny koszt ośmiu okrętów wyniósł 200 tys. )[7][26]. Od 28 września do 7 października siedem okrętów proj. 122bis (ze „Zręcznym”, a bez „Groźnego”) wzięło udział w manewrach sił morskich UW oznaczonych kryptonimem Bałtyk 62, które odbyły się u wybrzeży Polski i NRD[30].

W czerwcu 1963 roku „Zręczny” i „Nieugięty” uczestniczyły w ćwiczeniach Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy oraz całej floty, a w połowie sierpnia obie jednostki wzięły udział w manewrach bałtyckich państw Układu Warszawskiego[31]. 1 maja te same okręty zostały udostępnione publiczności do zwiedzania w Gdańsku[31]. Od 28 sierpnia do 17 września okręt trafił do stoczni na remont bieżący[32]. Remont średni przeprowadzono na „Zręcznym” między 28 maja 1964 roku a kwietniem 1965 roku (wiązało się to z przeniesieniem jednostki do II rezerwy i zmniejszeniem liczebności załogi do kilkunastu osób)[32].

Od 1 czerwca 1965 roku okręt przyporządkowano do 11. Dywizjonu Ścigaczy 9. Flotylli Obrony Wybrzeża[11][26]. 27 czerwca, podczas Święta Marynarki Wojennej, ścigacz został udostępniony do zwiedzania przy Bramie Zielonej w Gdańsku[33]. We wrześniu kolejno „Zręczny”, „Zwinny” i „Zwrotny” dozorowały po 10 dni rejon Cieśnin Duńskich[33]. W dniach 7–10 grudnia „Zręczny”, „Zawzięty” i „Zwrotny” uczestniczyły w rejsie wzdłuż wybrzeży Szwecji, wokół Bornholmu[33].

W sierpniu 1966 roku na poligonie koło Ustki OORP „Zręczny”, „Zawzięty” i „Wytrwały” ćwiczyły wykrywanie pól minowych przy pomocy sonaru i niszczenie ich z użyciem rakietowych bomb głębinowych[33]. We wrześniu ścigacze „Zręczny”, „Czujny” i „Nieugięty” uczestniczyły w rejsach dozorowych w zachodniej części Morza Bałtyckiego[34]. Na początku października „Zręczny”, „Zawzięty” i „Zwinny” reprezentowały 11 Dywizjon Ścigaczy na ćwiczeniach sił okrętowych MW[34].

W dniach 8–13 maja 1967 roku 11 Dywizjon Ścigaczy (bez uszkodzonych „Wytrwałego” i „Zawziętego”) wziął udział w ćwiczeniach 9. Flotylli Obrony Wybrzeża. Obejmowały one prócz zwalczania okrętów podwodnych także nocne strzelania, stawianie min, eskortę konwojów czy działania w strefie skażeń bronią masowego rażenia[34]. Z powodu zaostrzenia sytuacji międzynarodowej w wyniku wybuchu trzeciej wojny izraelsko-arabskiej w czerwcu podniesiono stan gotowości bojowej ścigaczy, intensyfikując rejsy dozorowe (m.in. w dniach 15–30 czerwca w rejonie Ustki patrolowały „Czujny”, „Wytrwały” i „Groźny”, a od 24 lipca do 10 sierpnia „Zręczny”, „Nieugięty” i „Groźny”)[35]. W dniach 12–20 lipca sześć ścigaczy 11. Dywizjonu (prócz „Zwinnego” i „Zawziętego”) wzięło udział w ćwiczeniach całej polskiej floty pod kryptonimem Neptun-67[35]. Na przełomie sierpnia i września jednostka wraz wszystkimi pozostałymi ścigaczami proj. 122bis wzięła udział we wspólnych z Volksmarine ćwiczeniach Wrzesień-67[35].

W 1968 roku ORP „Zręczny” znajdował się w złym stanie technicznym (podobnie jak pozostałe bliźniacze ścigacze)[26][36]. Rozkaz Dowódcy MW nr 030/DMW z 6 maja 1968 roku wprowadził ograniczenia w eksploatacji zużytych jednostek: mogły pływać do stanu morza 6 i przy maksymalnej sile wiatru 8° B, a „całą naprzód” mogły utrzymywać jedynie przez godzinę i to w wyjątkowych wypadkach[37]. W dniach 10–16 lipca wszystkie ścigacze proj. 122bis uczestniczyły w ćwiczeniach polskiej floty, a pod koniec miesiąca w manewrach sił Układu Warszawskiego pod kryptonimem Północ 68[37].

Od 21 do 22 kwietnia 1969 roku OORP „Zręczny”, „Zwinny”, „Czujny” i „Zwrotny” były kontrolowane przez zespół ze Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, otrzymując ocenę bardzo dobrą[37]. Od 12 do 18 maja OORP „Zręczny”, „Zwinny” i „Nieugięty” z dowódcą 11 Dywizjonu Ścigaczy wzięły udział w rejsie nawigacyjnym w rejon Cieśnin Duńskich z przejściem przez Sund i Wielki Bełt, zawijając do Warnemünde, Stralsundu i Świnoujścia[37]. Od 10 lipca do 12 sierpnia kolejno „Nieugięty”, „Zwinny” i „Zręczny” dozorowały rejon Cieśnin Duńskich[38]. Między 14 a 28 września sześć ścigaczy z 11 Dywizjonu (oprócz „Groźnego” i „Zawziętego”) uczestniczyło w wielkich manewrach flot Układu Warszawskiego Odra-Nysa-69. Prócz zadań ZOP okręty ćwiczyły eskortowanie konwojów i sił głównych oraz niszczenie zagród minowych, a na koniec wzięły udział w desancie na plażach pod Ustką[36].

Na początku kwietnia 1970 roku OORP „Zręczny” i „Zwrotny” uczestniczyły nieopodal Bałtyjska w ćwiczeniach ZOP z okrętami radzieckimi[36]. W sierpniu okręt odbył trwający 12 dni rejs dozorowy w Zatoce Meklemburskiej[36]. 1 września rozkazem Dowódcy Marynarki Wojennej nr 04/Org. ORP „Zręczny” stał się okrętem szkolnym, z ograniczeniem pływania przy wietrze nieprzekraczającym 3 B i w maksymalnej odległości od portu 20 Mm[36][39].

Okręt został skreślony listy floty 1 stycznia 1971 roku, zaś ostatni raz banderę opuszczono na nim 15 stycznia tego roku[26][36].

Dowódcy okrętu[edytuj | edytuj kod]

Zestawienie zostało opracowane na podstawie Rochowicz 2017 ↓, s. 30 i Wierzykowski 2017 ↓, s. 133:

  • por. mar. Bronisław Szewczyk
  • ppor. mar. Czesław Gołębiowski
  • por. mar. Tadeusz Moskwa
  • por. mar. Czesław Łuczak
  • kpt. mar. Edmund Drożniakiewicz
  • por. mar. Jerzy Żak
  • por. mar. Ireneusz Dyrka

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. a b ORP „Zręczny” jako BO-296 identyfikują Gogin 2021a ↓, Gogin 2021b ↓, Volkov i Brichevsky 2021 ↓, Pietlewannyj 2009 ↓, s. 126, Cichy 2006b ↓, s. 66, Cichy 2006c ↓, s. 53 oraz Sołkiewicz 2015 ↓, s. 344. Natomiast Koszela 2017 ↓, s. 316, Rochowicz 1998a ↓, s. 28 i Rochowicz 2017 ↓, s. 22 identyfikują okręt jako BO-291 (MPK-291) i w związku z tym podają oni inne daty położenia stępki, wodowania i wcielenia do służby.
  2. Gardiner i Chumbley 1996 ↓, s. 419 podają wyporność standardową 300 ton i pełną 330 ton, Koszela 2017 ↓, s. 316 257,5/344,5 tony, zaś Gogin 2021a ↓ i Gogin 2021b ↓ 289/325 ton.
  3. Gogin 2021a ↓, Gogin 2021b ↓ i Volkov i Brichevsky 2021 ↓ podają, że okręt napędzały amerykańskie silniki General Motors 12-278A o łącznej mocy 3600 KM.
  4. Soroka 1986 ↓, s. 50 i Piwowoński 1989 ↓, s. 339 podają, że załoga liczyła 57 osób.
  5. Okręt został oficjalnie skreślony z listy radzieckiej floty 5 lutego 1958 roku[19].
  6. Serafin 2008 ↓, s. 64 podaje, że zmiana numeru burtowego ścigacza odbyła się 1 stycznia 1960 roku.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c d Cichy 2006a ↓, s. 62.
  2. a b c d e f g h i Volkov i Brichevsky 2021 ↓.
  3. a b c Cichy 2006c ↓, s. 52.
  4. a b c d Rochowicz 1998a ↓, s. 27.
  5. Cichy 2006b ↓, s. 64.
  6. a b c Cichy 2006b ↓, s. 66.
  7. a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 22.
  8. a b c d Gogin 2021b ↓.
  9. a b c Cichy 2006a ↓, s. 70.
  10. Cichy 2006a ↓, s. 65.
  11. a b c d e f g h i j k Koszela 2017 ↓, s. 316.
  12. Cichy 2006a ↓, s. 65-68.
  13. a b c d e f Cichy 2006a ↓, s. 68.
  14. a b c Cichy 2006c ↓, s. 53.
  15. Cichy 2006a ↓, s. 68-71.
  16. a b Cichy 2006a ↓, s. 71.
  17. a b c d Cichy 2006a ↓, s. 69.
  18. Cichy 2006a ↓, s. 70-71.
  19. a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 21.
  20. Ciesielski, Pater i Przybylski 1992 ↓, s. 269.
  21. Sołkiewicz 2015 ↓, s. 334.
  22. Rochowicz 1998b ↓, s. 31.
  23. Cichy 2006c ↓, s. 53-54.
  24. Rochowicz 2017 ↓, s. 23.
  25. a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 24.
  26. a b c d e f Cichy 2006c ↓, s. 54.
  27. Rochowicz 2017 ↓, s. 24-25.
  28. Serafin 2008 ↓, s. 67.
  29. a b c d e f g h i j Rochowicz 2017 ↓, s. 25.
  30. Rochowicz 2017 ↓, s. 26.
  31. a b Rochowicz 2017 ↓, s. 28.
  32. a b Rochowicz 2017 ↓, s. 27.
  33. a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 29.
  34. a b c Rochowicz 2017 ↓, s. 30.
  35. a b c Rochowicz 2017 ↓, s. 31.
  36. a b c d e f Rochowicz 2017 ↓, s. 33.
  37. a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 32.
  38. Rochowicz 2017 ↓, s. 32-33.
  39. Serafin 2008 ↓, s. 94.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jarosław Cichy. Ścigacze okrętów podwodnych typu „Kronstadt”. Cz. I. „Okręty Wojenne”. Nr 3 (77), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Jarosław Cichy. Ścigacze okrętów podwodnych typu „Kronstadt”. Cz. II. „Okręty Wojenne”. Nr 4 (78), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Jarosław Cichy. Ścigacze okrętów podwodnych typu „Kronstadt”. Cz. III. „Okręty Wojenne”. Nr 5 (79), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski: Polska Marynarka Wojenna 1918-1980. Wyd. I. Warszawa: Bellona, 1992. ISBN 83-1108-202-2.
  • Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1996. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
  • Ivan Gogin: ARTILLERIST large submarine chasers (projects 122, 122a and 122bis) (1941-1955). Navypedia. [dostęp 2021-04-05]. (ang.).
  • Ivan Gogin: CZUJNY large submarine chasers (project 122bis) (1950-1953/1955-1957). Navypedia. [dostęp 2021-04-05]. (ang.).
  • Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. I. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-67-2.
  • M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2009. ISBN 978-5-8172-0127-7. (ros.).
  • Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 83-10-08902-3.
  • Robert Rochowicz. Rok 1957. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4 (11), 1998. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Ścigacze okrętów podwodnych projektu 122. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 1 (8), 1998. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Ścigacze okrętów podwodnych projektu 122bis. „Morze”. Nr 1 (16), 2017. ZBiAM. ISSN 2543-5469. 
  • Mieczysław Serafin: Polska Marynarka Wojenna 1945-2007. Kronika wydarzeń. Gdynia: Zespół Redakcyjno-Wydawniczy Marynarki Wojennej, 2008. ISBN 978-83-88698-03-3.
  • Henryk Sołkiewicz (red.): Ewolucyjny rozwój sił okrętowych Marynarki Wojennej w latach 1945–2010. Gdynia: Wydawnictwo BP/Akademia Marynarki Wojennej, 2015. ISBN 978-83-941308-4-8.
  • Marek Soroka: Polskie Okręty Wojenne 1945-1980. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986. ISBN 83-215-3249-7.
  • Roman Volkov, Andrew Brichevsky: Large submarine chasers – Project 122bis. RussianShips.info. [dostęp 2021-04-05]. (ang.).
  • Waldemar Wierzykowski: Polska Marynarka Wojenna: ilustrowane kalendarium 1918-2018. T. II: 1946–1989. Świnoujście, Gdynia: Wydawnictwo BP, Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte, 2017. ISBN 978-83-65763-07-5.