Rune-alfabet
| Rune-alfabet | ||||
| ||||
| Codex Runicus. | ||||
| Soort skryfstelsel | Alfabet | |||
| Tyd gebruik | Vanaf 2de eeu v.C. | |||
| Rigting | Links na regs, boestrofedon | |||
| Tale | Germaanse tale | |||
| Stelsels | ||||
| Moederstelsels | ||||
| ISO 15924 | Runr, 211 | |||
| Unicode | Runic, U+16A0–U+16FF | |||
| Nota | ||||
| Hierdie bladsy kan fonetiese IFA-simbole of letters uit ander alfabette bevat | ||||
| ||||
Die rune-alfabet of Fuþark (Þ is soos Engelse 'th' in thin uitgespraak) is die oudste bekende alfabet wat in die Germaanse lande in gebruik was. Die rune-alfabet bestaan uit letters wat hoofsaaklik saamgestel is uit regte en hoekige lyne wat maklik in steen of hout ingegraveer kon word.
Die term "Rune" beteken geheimenis of fluistering. Die oudste rune-alfabet staan bekend as die ou FUTHARK waar elke letter verwys na die eerste ses simbole in die stelsel. Die ou Futhark bestaan uit 24 rune-inskrifte in 'n spesifieke volgorde, wat verdeel is in drie groepe van agt inskrifte.
Elke letter in die Rune-alfabet bestaan uit reguit strepe en stel 'n letter voor asook 'n faset van menslike ervaring en geestelike energie.
Oorsprong
[wysig | wysig bron]Moltke[1] bied 'n omvattende perspektief op die ontstaan van die runes, en verskaf waardevolle insigte oor verskillende teorieë en historiese kontekste. Die vraag of die runiese alfabet een moeder of verskeie gehad het, en of sy Fenisies, Grieks, Etruskies of Romeins was, word breedvoerig hierin bespreek. Moltke se werk steun sterk op beginsels van alfabetgeskiedenis, 'n vakgebied wat hy erken as 'n "troebel onderwerp" vir baie filoloë. Hy waarsku teen kortsigheid en dring daarop aan dat die oorsprong van die runes binne 'n groter historiese en kulturele konteks ondersoek moet word. Hy verwys na die Fenisiese alfabet, die Griekse alfabette, en die Etruskiese skrif as moontlike invloede. Sy vergelykende kaart wat Etruskiese, Latynse en runiese letters vergelyk, is van besondere belang, aangesien dit visueel die ooreenkomste en verskille tussen hierdie verskillende skryfstelsels illustreer. Hierdie benadering help om 'n meer genuanseerde perspektief te kry op die moontlike oorsprong van die runes, en vermy simplistiese verklarings. Die vergelyking met die Latynse alfabet, veral, is krities, aangesien die Latynse invloed in die Germaanse gebiede onmiskenbaar was. Die vraag is egter nie of daar invloed was nie, maar hoe hierdie invloed omgeskakel is in die unieke runiese skrif.
Antonsen[2] voeg 'n verdere dimensie by die bespreking. Antonsen beklemtoon die noodsaaklikheid van 'n streng linguistiese benadering tot die studie van runes. Hy voer aan dat die verduidelikings vir sekere linguistiese vorme wat in standaardwerke oor runes gegee word, dikwels verkeerd is. Antonsen se benadering is gegrond in 'n "gewysigde Amerikaanse strukturalistiese benadering" tot taalanalise, wat hy beskou as die geskikste vir die studie van geskrewe taal. Hierdie metodologiese benadering is belangrik, aangesien dit verseker dat die analise van die runes gebaseer is op objektiewe linguistiese beginsels eerder as subjektiewe interpretasies. Antonsen se fokus op die oudste attestasies van enige Germaanse taal onderstreep die belangrikheid van die runes as 'n primêre bron vir die rekonstruksie van vroeë Germaanse tale. Hy bevraagteken die rol van paleografie en benadruk dat die behoorlike fokus op die linguistiese struktuur van die runes moet wees. Hy gaan verder deur te sê dat die rol van runologie nie net moet wees om tekens te ontsyfer nie, maar ook om linguistiese rekonstruksie te doen en sodoende die ontwikkeling van Germaanse tale te verstaan.
Antonsen bespreek ook die verhouding tussen runologie en mitologie. Hy waarsku teen die oorinterpretasie van runes in terme van mitologiese betekenisse en dring daarop aan dat die linguistiese aspekte voorrang moet geniet. Hierdie waarskuwing is relevant, aangesien die runes dikwels in 'n romantiese en mistieke lig gesien word, wat kan lei tot 'n verwronge begrip van hul oorspronklike funksie en betekenis. Antonsen pleit vir 'n meer nugter en wetenskaplike benadering, gebaseer op die analise van die linguistiese data self. Hy stel die hipotese dat die oorsprong van die runes hoofsaaklik te vinde is in 'n behoefte vir 'n praktiese skryfstelsel vir administratiewe en kommersiële doeleindes, eerder as 'n esoteriese of magiese sisteem. Hy gaan voort om verskillende linguistiese rekonstruksies te doen, waaronder die Proto-Germaanse vokale, die laat Proto-Germaans, en die einde van Proto-Germaans bespreek word. Hierdie rekonstruksies verskaf insigte oor die taal wat agter die runes lê, en help om die ontwikkeling van die runiese skrif te verstaan.
Looijenga[3] bied 'n ander perspektief deur die historiese en argeologiese konteks van die runes te beklemtoon. Looijenga bespreek die geskiedenis van runiese navorsing en die verskillende teorieë wat oor die eeue voorgestel is. Van die vroeë Bybelse interpretasies tot die meer moderne linguistiese benaderings, Looijenga bied 'n omvattende oorsig van die ontwikkelende begrip van die runes. Sy bespreek ook die rol van argeologiese vondste en die sosiale en kulturele kontekste waarin die runes gebruik is. Hierdie benadering is belangrik, aangesien dit die runes as meer as net 'n skryfstelsel sien, maar as 'n artefak wat ingebed is in 'n spesifieke historiese en kulturele milieu. Looijenga se fokus op die "runeskrywers" en hul sosiale konteks is veral waardevol, aangesien dit die mense agter die runes na vore bring. Sy bevraagteken die aanname dat die runes hoofsaaklik vir magiese of religieuse doeleindes gebruik is, en stel voor dat hulle ook 'n praktiese rol in administratiewe en kommersiële aktiwiteite gespeel het.
Die historiese oorsig wat Looijenga bied, toon aan hoe die begrip van die runes oor tyd ontwikkel het. Die vroeë romantiese interpretasies, wat die runes met magiese en mistieke kragte verbind het, word gekontrasteer met die latere wetenskaplike benaderings wat op linguistiese en argeologiese bewyse steun. Hierdie ontwikkeling weerspieël die algemene verandering in die wetenskaplike benadering tot die studie van die verlede, van spekulatiewe teorieë tot empiriese ondersoek. Looijenga bespreek ook die geografiese verspreiding van die vroegste runiese vondste en die moontlike rol van die Romeinse limes in die verspreiding van skrif. Sy stel die hipotese voor dat die Germaanse stamme wat met die Romeine in aanraking gekom het, die skrif kon aangeneem en aangepas het vir hul eie doeleindes. Hierdie teorie word ondersteun deur die feit dat baie van die vroegste runiese vondste naby die Romeinse grens gevind is. Die geografiese verspreiding van die runes dui ook op die moontlike rol van handelsroetes en kulturele uitruilings in die verspreiding van die skrif.
Rune-alfabette
[wysig | wysig bron]Daar is vier hoof rune-alfabette:
- Die Ou Fuþark rune-alfabet met 24 Runes
- Die Jonger Fuþark rune-alfabet met 16 Runes
- Die Anglo-Saksiese Fuþorc rune-alfabet met 33 Runes
- Die Armanse Fuþark rune-alfabet met 18 Runes
Ou Fuþark
[wysig | wysig bron]Die ou Fuþark bestaan uit die volgende simbole en hul betekenisse:
- Fehu - Rykdom en vooruitstrewenheid ('Vee')
- Uruz - Fisiese en verstandelike gesondheid ('Oeros')
- Þurisaz - Verdediging en beskerming ('Donder')
- Ansuz - Kommunikasie en kundigheid ('God(e)')
- Raiðo - (Ð = 'th' in Engelse the) Vervoer en verandering ('Ry')
- Kenaz - Kreatiwiteit en produktiwiteit ('Fakkel')
- Gebo - Verbinding en verhoudings ('Geskenk')
- Wunjo - Geluk en harmonie ('Wen')
- Hagalaz - Oorsaak-gevolg en geleentheid ('Hael')
- Naudiz - Behoefte en kwytskelding ('Nood')
- Isaz - Stilte en afwagting ('Ys')
- Jeran - Oes en vergoeding ('Jaar')
- Eihwaz - Bestuur en insig ('Oog'?)
- Perðro - Geluk en samewerking ('Peer-boom'?)
- Algiz - Leiding en hulp ('Bok')
- Sowilo - Krag en motivering ('Son')
- Tiwaz - Oorwinning en regverdigheid ('Dins')
- Berkaną - Versorging en wedergeboorte ('Berk')
- Ehwaz - Vennootskap en werk ('Perd')
- Mannaz - Menslikheid en samehorigheid ('Man')
- Lagaz - emosies en die onbewuste ('Meer')
- Ingwaz - Avontuur en sukses
- Dagaz - Balans en selvernuwing ('Dag')
- Oþala - Familie en tuiste ('Edel')
Die Armanse rune-alfabet
[wysig | wysig bron]
Die Armanse Futhark is van 'n suiwer esoteriese oorsprong. Die stelsel was ontwikkel deur die okkultiese visie van Guido von List. List het daarop aangedring dat die Armense Futhark die mees oorspronklike rune-alfabet is waarvan al die ander rune-alfabette gekom het. Kenners is dit eens dat daar tans geen historiese inligting is om die afleiding te bevestig nie. Die Armanse Futhark het egter baie veld gewen onder Duitse Runemeesters en het die basis gevorm vir die praktiese toepassing wat vir die runes ontwikkel is deur S.A. Kummer voor die Tweede wêreldoorlog. Na die oorlog is dit verder ontwikkel deur Karl Spiesberger Die stelsel het 'n stoorhuis geword van okkultiese idees en het verfyn geraak as 'n baie gesofistikeerde filosofiese stelsel.
Historiese gebruik
[wysig | wysig bron]Die gebruik van runes strek oor 'n lang tydperk en verskeie geografiese gebiede, hoofsaaklik in die Germaanse wêreld. Moltke[4] bied 'n uiteensetting van die verskillende runiese periodes en hul alfabette. Moltke verdeel die runiese geskiedenis in drie hoofperiodes, elk met sy eie kenmerkende alfabetiese vorme en inskripsies.
Die eerste periode, bekend as die Oudste Futhark periode, strek ongeveer vanaf die 2de tot die 7de eeu n.C. Hierdie tydperk word gekenmerk deur die gebruik van die 24-karakter Futhark, wat die oudste bekende runiese alfabet is. Die inskripsies uit hierdie periode, soos Moltke aandui, word dikwels op voorwerpe soos juweliersware, wapens en gereedskap gevind. Die taal wat in hierdie inskripsies gebruik word, word algemeen as Proto-Noors of Vroeë Germaans beskou. Die inskripsies is oor die algemeen kort en kripties, en hul interpretasie kan uitdagend wees. Moltke lys verskeie voorbeelde van hierdie vroeë inskripsies, insluitend die goue horings van Gallehus en die Stenmagle-boks, wat 'n blik gee op die materiële kultuur en moontlike sosiale gebruike van daardie tyd. Dit is gedurende hierdie tyd dat die basiese vorme van die runes ontwikkel en versprei het oor 'n groot gebied, wat strek van Skandinawië tot Sentraal-Europa.
Die tweede periode word tipies die Vikingtydperk genoem, wat ongeveer van die 8ste tot die 11de eeu n.C. strek. Gedurende hierdie tyd het 'n beduidende verandering in die runiese alfabet plaasgevind, met die Oudste Futhark wat ontwikkel het in die Jonger Futhark, wat slegs 16 karakters gehad het. Hierdie vereenvoudiging van die alfabet het gelei tot 'n verandering in die manier waarop die runes gebruik is. Moltke wys daarop dat die Vikingtydperk gekenmerk word deur 'n toename in die aantal runestene, veral in Denemarke en Swede. Hierdie stene dien as monumente en bevat dikwels uitgebreide inskripsies wat vertel van oorledenes, hul prestasies en die oprigting van die stene. Die taal wat in hierdie inskripsies gebruik word, is Oud-Noors, wat reeds duidelike dialektiese verskille toon. Moltke bespreek die oorgang van die ouer alfabet na die jonger een, met verwysing na die Gørlev-steen se Futhark as 'n voorbeeld van hierdie oorgangsfase. Die Snoldelev-steen word ook uitgelig as 'n voorbeeld van 'n inskripsie wat 'n duidelike skryfmodel vir die 16-rune Futhark bied.
Die derde periode, die Middeleeuse Periode, strek ongeveer van die 12de tot die 15de eeu n.C. en selfs later in sommige gebiede. Gedurende hierdie tyd het die gebruik van runes begin afneem namate die Latynse alfabet meer algemeen geword het, veral in kerklike en administratiewe kontekste. Nietemin het runes steeds in sekere gebiede en vir spesifieke doeleindes voortbestaan. Moltke beskryf hierdie periode as 'n tyd van verdere ontwikkeling en diversifikasie van die runiese alfabet, met die opkoms van verskillende plaaslike en streekvariante. Inskripsies uit hierdie tydperk word dikwels gevind op grafstene, kerkmeubels, persoonlike voorwerpe en selfs geboue. Die taal wat in hierdie inskripsies gebruik word, is Middeleeuse Deens, Sweeds, Noors, ens., wat 'n verdere evolusie van die Oud-Noorse taal verteenwoordig. Moltke verwys na die runiese inskripsies op grafstene en geboue as 'n belangrike bron vir die studie van die Middeleeuse samelewing, insluitend die verskillende ambagte, die sosiale hiërargie en selfs die godsdienstige praktyke.
Moderne gebruik
[wysig | wysig bron]Rune-skrifte word vandag gebruik vir waarsêery, meditasie, om towerkrag op te wek, of net as gewone skrifvorm.
Verregse misbruik
[wysig | wysig bron]Verregse bewegings, veral in die Duitssprekende wêreld, het 'n lang geskiedenis van die misbruik van Germaanse geskiedenis, kultuur, en mitologie vir hul ideologiese doeleindes. Schuppener[5] bespreek hierdie verskynsel breedvoerig. Hy wys daarop dat verregse groepe elemente uit die geskiedenis selektief aanneem en aanpas om 'n narratief te skep wat hul huidige politieke agenda ondersteun. Hierdie selektiewe interpretasie sluit die misbruik van runes in, waar antieke simbole en skrifte 'n nuwe, dikwels verdraaide betekenis kry om 'n nasionalistiese en rassistiese ideologie te bevorder.
Runes, as 'n antieke Germaanse skrif, het 'n spesiale aantrekkingskrag vir verregses. Runes word gesien as 'n simbool van 'n Germaanse identiteit, wat die verregses probeer herstel en suiwer. Schuppener beskryf hoe spesifieke runes, soos die "Sig" rune (ᛋ) en die "Odal" rune (ᛟ) wat 'n erfenis of familie simboliseer), deur Nazi-organisasies en hul hedendaagse opvolgers gebruik is en word. Die "Sig" rune, byvoorbeeld, is gebruik as die simbool van die SS, terwyl die "Odal" rune gebruik is om 'n idee van 'n suiwer, erflike Duitse afstamming te beklemtoon. Hierdie runes word dus ontdaan van hul oorspronklike betekenis en gebruik as 'n manier om 'n gevoel van eksklusiewe identiteit en superioriteit te bevorder.
Von Schnurbein[6] voeg 'n ander dimensie tot hierdie bespreking toe. Von Schnurbein ondersoek hoe die Germaanse Neopaganisme, of Ásatrú, deur verregses misbruik word. Sy wys daarop dat verregse elemente binne hierdie bewegings sekere runes en simbole gebruik om 'n "volkse" (völkisch) of rassistiese interpretasie van die Germaanse geloof te bevorder. Hierdie interpretasie beklemtoon die belangrikheid van 'n vermeende "Arriese" ras en kultuur, en gebruik runes om 'n gevoel van verbintenis met 'n geïdealiseerde verlede te skep. Hierdie "volkse" groepe gebruik runes om 'n eksklusiewe identiteit te skep, wat dikwels gepaard gaan met xenofobie en anti-Semitisme.
Von Schnurbein se werk beklemtoon ook die konflik binne die Germaanse Neopaganisme tussen "volkse" en "universalistiese" groepe. Die "universalistiese" groepe verwerp die rassistiese interpretasie van die Germaanse geloof en die misbruik van runes. Hulle fokus eerder op die spirituele en etiese aspekte van die Germaanse mitologie en tradisies, en verwerp enige vorm van diskriminasie of haatspraak. Die verregse misbruik van runes is dus 'n bron van spanning en stryd binne die moderne Germaanse Neopaganisme.
Die verregse misbruik van runes is nie net 'n historiese verskynsel nie, maar duur tot vandag toe voort. Schuppener se boek wys daarop dat hedendaagse verregse groepe steeds runes en ander Germaanse simbole gebruik in hul propaganda en kleredrag. Hierdie simbole word gebruik om 'n gevoel van verbintenis met die Nazi-verlede te skep en om 'n boodskap van haat en eksklusiviteit te kommunikeer. Die misbruik van runes is dus 'n aktuele probleem.
Vaktydskrif
[wysig | wysig bron]Sedert Desember 2010 is Futhark 'n onafhanklike wetenskaplike jaarblad wat vanuit die Runiese Argief by die Museum vir Kultuurgeskiedenis, Universiteit van Oslo, en die Uppsala Runiese Forum by die Departement Skandinawiese Tale, Uppsala Universiteit, bedryf word.
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Moltke, Eric. 1985. Runes and their origin. Denmark and Elsewhere. National Museum of Denmark.
- ↑ Antonsen, Elmer H. 2002. Runes and Germanic Linguistics. De Gruyter.
- ↑ Looijenga, Tineke. 2003. Texts & Contexts of the Oldest Runic Inscriptions. BRILL.
- ↑ Moltke, Eric. 1985. Runes and their origin. Denmark and Elsewhere. National Museum of Denmark.
- ↑ Schuppener, Georg. 2021. The Germanic Tribes, the Gods and the German Far Right Today. Routledge
- ↑ Von Schnurbein, Stefanie. 2016. Norse Revival. Transformations of Germanic Neopaganism. BRILL
