Szachy kurierskie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Szachy kurierskie, gra kurierska (Kurierspiel) – odmiana szachów rozgrywana na planszy o wymiarach 12 × 8 pól, grywana w latach ok. 1200–1800.

Zasady[edytuj | edytuj kod]

Pozycja wyjściowa

Szachy kurierskie w porównaniu do klasycznych szachów średniowiecznych wprowadzały trzy nowe figury: kuriera, radcę (mędrca) i błazna (marudera). Kurier był bardzo aktywną figurą, uatrakcyjniającą rozgrywkę[1].

  • Król (König) poruszał się jak król we współczesnych szachach. Zabronione było wchodzenie pod szacha, roszady nie znano.
  • Wieża (Roche) poruszała się jak wieża we współczesnych szachach.
  • Skoczek (Reutter) poruszał się jak skoczek we współczesnych szachach.
  • Pion (Soldat) poruszał się jak pion we współczesnych szachach. Nie istniała możliwość posunięcia o dwa pola w pierwszym posunięciu (z wyjątkiem trzech pierwszych ruchów), a promocja następowała tylko na królową.
  • Kurier (Kurierer) poruszał się jak goniec we współczesnych szachach, po diagonali o dowolną liczbę pól.
  • Strzelec (Schütze) poruszał się o dwa pola po przekątnej. Mógł także przeskakiwać inne bierki.
  • Królowa (Königin) poruszała się o jedno pole po przekątnej, z wyjątkiem czwartego ruchu.
  • Radca (Man) poruszał się jak król, ale mógł zostać zbity.
  • Błazen (Schleich) poruszał się o jedno pole do przodu, tyłu, na prawo bądź na lewo[2].

Rozgrywka zawsze rozpoczynała się od czterech specyficznych posunięć: ruchów pionami sprzed wież i królowej o dwa pola do przodu, a także ruchem królową, także o dwa pola do przodu. Celem gry było zamatowanie króla przeciwnika[2]. Nie znano zasady pata[3].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Lucas van Leyden, Gracze w szachy, 1508

Nieznane jest pochodzenie szachów kurierskich[4]. Pierwszy raz zostały wspomniane w romansie Wirnta von Grafenberga z 1202 roku pt. Wigalois. W 1300 roku Heinrich von Beringen opisał tę grę w poemacie Schachbuch, a w 1337 roku Konrad von Ammenhausen wspomniał o niej w swoim dzienniku podróży[5]. W 1508 roku Lucas van Leyden namalował obraz pt. Gracze w szachy, przedstawiający rozgrywkę w szachy kurierskie[1]. Gustavus Selenus przedstawił zasady gry w dziele Das Schack- oder König-Spiel z 1616 roku[5].

Bierki szachów kurierskich z Das Schack- oder König-Spiel Gustavusa Selenusa. Od góry od lewej: król, królowa, wieża, strzelec, skoczek. Od dołu od lewej: pion, kurier, radca, błazen.

Szachy kurierskie były popularne w późnym średniowieczu w Niderlandach, Francji oraz Niemczech. W 1651 roku książę Fryderyk Brandenburski ofiarował komplet do gry wiosce Ströbeck[1]. W 1821 roku H.G. Albers napisał, że w rejonie Ströbeck nadal gra się w szachy kurierskie, jednakże relacje odwiedzających Ströbeck z 1825 roku zaprzeczyły temu[6]. W 1831 roku William Lewis podczas wizyty w Ströbeck opisał, iż w miejscowości gra straciła popularność. Lewis odnotował także fakt, że nowymi figurami w miejsce mędrca i błazna są kanclerze[6].

Eric V. Greenwood, powołując się na szachowego historyka Johna Gollona, stwierdził, że Albers w 1821 roku opisywał odmianę szachów kurierskich, nazywaną Courier-Spiel. Różnica w stosunku do klasycznych szachów kurierskich polegała na innych możliwościach posunięć bierek. Roszada polegała na ruchu królem na kolumnę c bądź j oraz przemieszczeniu roszowanej wieży na drugą stronę. Błazen poruszał się jak król z zastrzeżeniem, że mógł być zbity. Goniec poruszał się o jedno lub dwa pola po przekątnej. Pion miał możliwość poruszenia się o dwa pola w pierwszym ruchu, jednakże promocja następowała dopiero w trzecim ruchu po dojściu na ostatnią linię. Zamiast radcy wprowadzono nową figurę – kanclerza, który poruszał się ruchami skoczka i króla[7].

Istniały również inne warianty gry, jak wymyślone w 1971 roku przez Paula Bywaya Modern Courier Chess czy też odmiana Clémenta Begnisa z 2011 roku, nazwana Reformed Courier-Spiel[8].

Znaczenie[edytuj | edytuj kod]

Historyk szachowy Rick Knowlton opisał szachy kurierskie jako most do współczesnych szachów, podkreślając fakt, że w porównaniu do tradycyjnych szachów średniowiecznych gra była znacznie dynamiczniejsza. Wprowadzenie kuriera dało bowiem znacznie większe możliwości ataku[5]. Jednakże brak jest jednoznacznych dowodów, że zwiększenie siły gońca w klasycznych szachach nastąpiło bezpośrednio pod wpływem szachów kurierskich[9].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b c Jerzy Giżycki, Z szachami przez wieki i kraje, Warszawa: Sport i Turystyka, 1984, s. 56, ISBN 83-217-2431-0.
  2. a b How to Play Courier Chess [online], Ancient Chess [dostęp 2022-11-06].
  3. Hans L. Bodlaender, Courier chess [online], Chess Variants [dostęp 2022-11-06].
  4. John Gollon, Chess Variations: Ancient, Regional, and Modern, Tuttle Publishing, 1974, s. 44, ISBN 978-1-4629-1220-9.
  5. a b c Rick Knowlton, Courier Chess, „The Chess Collector”, 18 (1), Chess Collector International, 2009, s. 13.
  6. a b The History of Courier Chess [online], Courier Chess [dostęp 2022-11-06].
  7. Eric V. Greenwood, Courier-Spiel [online], Chess Variants [dostęp 2022-11-06].
  8. Jean-Louis Cazaux, Rick Knowlton, A World of Chess: Its Development and Variations through Centuries and Civilizations, McFarland, 2017, s. 270, ISBN 978-1-4766-2901-8.
  9. John McCrary, The Evolution of Modern Chess Rules: Enter the Queen and Bishop [online], US Chess Federation, 2 lipca 2021 [dostęp 2022-11-06].