Tomasz Nocznicki

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tomasz Nocznicki
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

20 lub 28 grudnia 1862
Warszawa

Data i miejsce śmierci

3 listopada 1944
Słomniki

Prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego w Królestwie Polskim
Okres

od 5 grudnia 1915
do 1918

Przynależność polityczna

PSL w Królestwie Polskim

Następca

Błażej Stolarski

Odznaczenia
Wstęga Wielka Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Złoty Krzyż Zasługi
Tablica upamiętniająca Tomasza Nocznickiego przy ul. Krasińskiego 10 w Warszawie

Tomasz Nocznicki, ps. Paweł spod Grójca, Tomasz Wiejski (ur. 20 lub 28 grudnia 1862 w Warszawie, zm. 3 listopada 1944 w Słomnikach)[1] – polski działacz ruchu ludowego i niepodległościowego, publicysta, współzałożyciel „Zarania”, poseł na Sejm i senator. Minister bez teki w rządzie Jędrzeja Moraczewskiego[2].

Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]

Nie znał swoich rodziców. Wychowywali go przybrani rodzice Magdalena i Karol Jóźwikowie z Czesinowa. W latach 1870–1872 uczęszczał do szkółki wiejskiej w Lipiu. Na ukształtowanie jego osobowości wpłynęli nauczyciel Kazimierz Dzierzbicki i ksiądz Roch Wójcicki. Po śmierci przybranych rodziców pracował jako pomocnik fornala w podgrójeckim folwarku, następnie u inżyniera drogowego w Grójcu i na poczcie. W latach 1883–1886 odbył służbę wojskową w 35 brygadzie artylerii pieszej w Rostowie w gub. jarosławskiej – awansowany na podoficera, a następnie starszego podoficera. Następnie służył do 1891 w garnizonie w Grójcu. Po wystąpieniu z wojska był kierownikiem miejscowego klubu urzędniczego. W latach 1894–1895 prowadził sklep; najpierw w Korolewie (pow. grójecki), potem w Belsku[3].

Działalność[edytuj | edytuj kod]

W 1895 nawiązał kontakt z redaktorem „Zorzy”, Maksymilianem Malinowskim, pod którego wpływem przystąpił do Ligi Narodowej, będąc w latach 1904–1906 jej członkiem[4] i angażując się w prace oświatowe wśród ludności wiejskiej. Podczas rewolucji 1905 zaangażowany był w akcję polonizacji gmin w powiecie grójeckim, przez co został aresztowany i był więziony w Grójcu. Po wyjściu z więzienia współdziałał z siewbiarzami. Jego poglądy w tym czasie mocno się zradykalizowały. W 1907 r. był współzałożycielem czasopisma „Zaranie”. Jako przedstawiciel ruchu zaraniarskiego uważał, że cały ruch ludowy powinien przede wszystkim walczyć o oświatę dla ludu oraz o pełny dostęp do nauki dla wszystkich dzieci wiejskich. Jego słowa z 1908 r.[5]:

Ucz się chłopie, bo jeśli nie będziesz się uczył, to będziesz głupi, to cię po wiek wieków będą wyzyskiwali, a ty się będziesz upadlał, i różnych niewiele wartych, a nieraz – z przeproszeniem – błaznów całował po rękach i tytułował ich aż wielmożnymi.

W latach 1909–1914 był prezesem Towarzystwa Kółek Rolniczych im. Stanisława Staszica. W 1915 współzakładał Polskie Stronnictwo Ludowe „Wyzwolenie” w Królestwie Polskim, którego był pierwszym prezesem do 1916 r. Członek Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie (XII 1915 – V 1917)[6]. Następnie był członkiem Komisji Sejmowo-Konstytucyjnej Tymczasowej Rady Stanu[7]. Był ministrem bez teki w rządzie Jędrzeja Moraczewskiego.

W 1922–1927 był posłem na Sejm I kadencji, a w latach 1928–1930 senatorem II kadencji, wybranym z listy PSL „Wyzwolenie” w województwie warszawskim[8]. Od 1931 należał do Stronnictwa Ludowego.

Grób Tomasza Nocznickiego

Zmarł w szpitalu w Słomnikach, do których został wysiedlony przez Niemców z Warszawy po upadku powstania[9]. Pochowany na miejscowym cmentarzu, w październiku 1947 został ekshumowany na cmentarz w Lipiu[1].

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

  • W 1960 imieniem Tomasza Nocznickiego nazwano ulicę w Warszawie[14].
  • W 1962 na ścianie budynku przy ul. Krasińskiego 10 w Warszawie odsłonięto tablicę upamiętniającą Tomasza Nocznickiego[15].
  • Poczta Polska wyemitowała 26 lipca 1985 r. znaczek pocztowy z podobizną Tomasza Nocznickiego o nominale 10 złotych, w serii Przywódcy ruchu ludowego. Autorem projektu znaczka był Jacek Konarzewski. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994[16].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. a b Piotr Majewski, Grzegorz Mazur (red. nauk.): Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny. Tom IV M–P. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2009, s. 235. ISBN 978-83-7059-875-4.
  2. Tadeusz Łepkowski, Słownik historii Polski. Warszawa 1973, s.274
  3. Słownik Biograficzny Działaczy Ruchu Ludowego (makieta), Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1989, s. 287, ISBN 978-83-205-4045-1
  4. Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964, s. 580.
  5. Kołodziejczyk 2002 ↓, s. 266.
  6. Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915–1917), Kielce 2003, s. 246 ISBN 83-7133-208-4.
  7. Włodzimierz Suleja, Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 219.
  8. Tadeusz i Karol Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–1933. Podręcznik zawierający wyniki wyborów w województwach, okręgach i powiatach, podobizny posłów sejmowych i senatorów, statystyki i mapy poglądowe, Wielkopolska Księgarnia Nakładowa Karola Rzepeckiego, Poznań 1928, s. 191, 251.
  9. Piotr Majewski, Grzegorz Mazur (red. nauk.): Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny. Tom IV M–P. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2009, s. 236. ISBN 978-83-7059-875-4.
  10. M.P. z 1947 r. nr 131, poz. 813 „za całokształt działalności społecznej”.
  11. M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
  12. M.P. z 1938 r. nr 140, poz. 245 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  13. M.P. z 1938 r. nr 40, poz. 46 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
  14. Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 343. ISBN 83-86619-97X.
  15. Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 150. ISBN 83-912463-4-5.
  16. Marek Jedziniak: Przywódcy ruchu ludowego. www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-27]. (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Tomasz Nocznicki – ludowy patriota, artykuł biograficzny przygotowany dla Polskiego Radia
  • Encyklopedia Powszechna PWN, tom 3.
  • Arkadiusz Kołodziejczyk: Ruch ludowy a Kościół rzymskokatolicki w latach II Rzeczypospolitej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 2002.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]