Wsiesław Briaczysławicz

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wsiesław
Всѣслав
Ilustracja
Kniaź połocki
Okres

od 1044
do 1067

Poprzednik

Briaczysław Iziasławicz

Następca

Mścisław Iziasławicz

Wielki książę kijowski
Okres

od 1068
do 1069

Poprzednik

Iziasław Jarosławicz

Następca

Iziasław Jarosławicz

Kniaź połocki
Okres

od 1068
do 1069

Poprzednik

Mścisław Iziasławicz

Następca

Świętopełk Iziasławicz

Kniaź połocki
Okres

od 1071
do 1101

Poprzednik

Świętopełk Iziasławicz

Następca

Dawid Wsiesławicz

Dane biograficzne
Dynastia

Rurykowicze

Data urodzenia

ok. 1029

Data śmierci

14 kwietnia 1101

Ojciec

Briaczysław Iziasławicz

Matka

nieznana

Żona

nieznana

Dzieci

Borys Rogwołod, Dawid, Gleb, Roman, Światosław, Rościsław

Wsiesław Briaczysławicz, Wsiesław Czarodziej[1] (st.rus.. Всѣслав[2]) – syn Briaczysława Iziasławicza, książę połocki, wielki książę kijowski. Urodził się około 1029 roku, zmarł 14 kwietnia 1101 roku. Był jedynym przedstawicielem Rurykowiczów połockich, który panował w Wielkim Księstwie Kijowskim.

Przydomek[edytuj | edytuj kod]

Ilustracja Iwana Bilibina z XIX wieku do podania o Olegu Światosławiczu lub Wołchu Wsiesławiczu. Według niektórych badaczy wzorem dla postaci z baśni był Wsiesław Czarodziej
Wsiesław wraz z dwoma synami przeprawia się przez Dniepr w 1067 roku

Wsiesław Briaczysławicz urodził się jako syna Briaczysława Iziasławicza około 1029 roku. Imię jego matki jest nieznane. Powieść minionych lat podaje szczegóły urodzenia Wsiesława:

[...] syn jego Wsiesław, którego urodziła matka przez czary. Gdy matka bowiem urodziła go, miał błonę na głowie, rzekli zaś czarodzieje matce jego: „Tę błonę nawiąż nań, niech nosi ją do końca żywota swojego”. I nosi ją Wsiesław i do dziś dnia na sobie [...]

Powieść minionych lat, tłum. Franciszek Sielicki

Wierzono, że w związku z nietypowymi okolicznościami narodzin i posiadanym przez księcia „amuletem”, Wsiesław miał magiczną moc. W nauce są rozbieżności co do znaczenia słowa ӕзвено. Słowo to jest interpretowane różnie: kołtun, znak, czepek, w którym się urodził. Użycie czasownika „nosi” w czasie teraźniejszym dowodzi, że tekst był pisany za życia Wsiesława.

Już za życia Wsiesława układano o nim legendy. Ówcześni poddani wierzyli, że książę ma dar proroczy, może przemienić się w wilka, w sokoła, w tura o złotych rogach. Autor Słowa o pułku Igora opisywał:

Sprawnie dosiadł konia, pomknął do miasta Kijowa, dotknął włócznią złotego słupa kijowskiego. Z Biełgoroda o północy pomknął w postaci okrutnego zwierza, zasłaniając się siną mgłą, rankiem otworzył wrota Nowogrodu, zniósł sławę Jarosława, pomknął wilkiem od Dudutek do Niemigi. [...] Nad Niemigą krwawe brzegi niedobrym były zasiane – zasiane były kośćmi synów ruskich. Wsiesław-książę nad ludźmi sąd czynił, książętom miasta upiększał, a sam nocą wilkiem się czaił; z Kijowa do piania kogutów wielkiemu Chorsowi szlak przebiegał, do Tmutarakani docierał. Jemu w Połocku rano dzwonili w dzwony na jutrznię w Świętej Sofii, a on te dzwony słyszał w Kijowie. Choć i prorocza dusza była w odważnym ciele, lecz często cierpiał od nieszczęść. Jemu wieszczy Bojan taką przyśpiewkę mądrą ułożył: „Ni chytremu, ni mądremu, ni wieszczowi nie uniknąć mądrego sądu bożego”[3].

W niektórych baśniach wschodniosłowiańskich pojawia się Wołch Wsiesławicz – mądry władca, śmiały woj, syn księżniczki i okrutnego Węża, zwycięzca nad królem indyjskim. Historycy uważają, że za wzór bohatera wzięty został Wsiesław Czarodziej. Według badaczy epoki pamięć o Wsiesławie zachowała się w bylinach o Ilji Muromcu[4].

Walki z sąsiednimi księstwami[edytuj | edytuj kod]

W początkowym okresie panowania w Księstwie połockim Wsiesław zachował lojalność w stosunku do Wielkiego Księstwa Kijowskiego. W 1060 roku wraz z trzema synami Jarosława Mądrego – Iziasławem, Światosławem i Wsiewołodem – wziął udział w wyprawie przeciwko Torkom[5].

Powieść minionych lat podała, że Wsiesław rozpoczął wojny z sąsiadami około 1065 roku. Prawdopodobnie przyczyną zmiany polityki Połocka było dążenie do usamodzielnienia się w regionie. Wsiesław wykorzystał spory dynastyczne potomków Jarosława Mądrego i, jak napisał Latopis Pskowski, próbował zdobyć Psków, ale po długim oblężeniu zrezygnował[6].

W 1066 roku, według Latopisu Nowogrodzkiego, Wsiesław splądrował Nowogród Wielki: uprowadził kobiety i dzieci, także zdjął i wywiózł dzwony z soboru Mądrości Bożej w Nowogrodzie[7]. Historycy uważają, że zabrane z chramu artefakty miały upiększać nowo wybudowany sobór Mądrości Bożej w Połocku. Pogląd ten znajduje potwierdzenie w archeologii: prowadzone w Połocku wykopaliska dowodzą, że w latach 1056-1066 powstały dwie budowle obronne: zamek i sobór Mądrości Bożej (Sofia Połocka)[4]. Podboje Wsiesława na północy wywołały reakcję potomków Jarosława Mądrego. W zimie 1067 roku Iziasław, Światosław i Wsiewołod wyruszyli na Księstwo Połockie. Po drodze do stolicy Wsiesława złupili Mińsk.

Ci zaś bracia wzięli Mińsk i wycięli mężów, a niewiasty i dzieci wzięli w niewolę, i poszli ku Nemidze, a Wsiesław poszedł naprzeciw. I spotkały się oba wojska nad Nemigą, miesiąca marca 3 dnia [...]

Powieść minionych lat, tłum. Franciszek Sielicki
 Osobny artykuł: Bitwa nad Niemigą.

Wsiesław po przegranej bitwie zdołał uciec znad Niemigi i schronił się prawdopodobnie w Połocku. Żadne ze źródeł nie podawało, że sojusznicy dotarli do stolicy księstwa: kilka miesięcy później, według Powieści minionych lat, bracia stacjonowali już pod Smoleńskiem nad rzeką Rszą. 10 lipca 1067 roku Iziasław, Światosław i Wsiewołod złożyli przysięgę, że nie zrobią Wsiesławowi krzywdy, jeśli ten przybędzie do nich. Wsiesław, ufając ich dobrym intencjom, spełnił prośbę, lecz, mimo gwarantowanego bezpieczeństwa, został schwytany i przewieziony do Kijowa, gdzie na rozkaz Iziasława został zamurowany w wieży wraz z dwojgiem synów[8].

Panowanie w Kijowie i powrót do Połocka[edytuj | edytuj kod]

W 1068 roku Ruś Kijowską najechali Połowcy. Decydującą bitwę rozegrano nad rzeką Altą, w której Jarosławicze ponieśli klęskę, następnie schronili się w Kijowie i Czernihowie. Rezultat wojny wywołał w Kijowie powstanie przeciwko Iziasławowi, na skutek którego 15 września 1068 roku kijowianie wyzwolili Wsiesława Czarodzieja i przekazali mu rządy nad księstwem. Iziasław znalazł schronienie na dworze bratanka swojej żony – Bolesława Śmiałego[9].

Wsiesław panował w Kijowie przez siedem miesięcy: na wieść, że Iziasław zdobył wsparcie militarne ze strony Bolesława Śmiałego i postanowił odzyskać tron, opuścił Kijów i uciekł do Połocka. Jednak stamtąd został wygnany, a na tron Iziasław wyniósł swojego syna, Mścisława Iziasławicza, który wkrótce zmarł. Namiestnikiem Iziasława w Połocku został jego drugi syn – Świętopełk Iziasławicz[10].

Wsiesław powrócił na tron połocki w 1071 roku, kiedy ponownie doszło do wojny Jarosławiczów z Połowcami[11]. W okresie 1071-1084 Rurykowicze kijowscy niejednokrotnie próbowali zająć Połock i pozbawić władzy Wsiesława. W 1073 roku Światosław, według Powieści minionych lat, podburzył swojego brata, Wsiewołoda, przeciwko Iziasławowi. Dążeniem Światosława było objęcie władzy w Kijowie. W celu zdobycia poparcia Wsiewołoda – Światosław insynuował, że Wsiesław i Iziasław podejmują próby wystąpienia przeciwko nim. Autor Powieści minionych lat przypisywał Światosławowi wypowiedź, z której wynikało, że Iziasław i Wsiesław Połocki prawdopodobnie zawarli sojusz:

Iziasław zmawia się z Wsiesławem, zamyślając na nas; jeśli jego nie uprzedzimy, to nas przegoni.

Powieść minionych lat, tłum. Franciszek Sielicki

Latopisy przemilczały dalszy etap intrygi z udziałem Wsiesława. W 1078 roku Księstwo Połockie najechał Włodzimierz Monomach, syn Wsiewołoda. Połock został spalony. Wsiesław Czarodziej nie zdołał obronić granic państwa: księstwo utraciło terytorium na południu od linii, łączącej miasta Łukoml i Łohojsk[12]. Prawdopodobnie w okresie 1078-1101 w Księstwie Połockim panował pokój[13], roczniki nie wspominają o żadnych wojnach, ani najazdach.

Powieść minionych lat podała dokładną datę i godzinę śmierci Wsiesława: 14 kwietnia 1101 roku o dziewiątej rano[14].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. W polskiej literaturze imię zapisywane było również jako
  2. Latopis nowogrodzki pierwszy
  3. Слово о полку Игореве.
  4. a b У. Арлоў, 1029. Нарадзіўся князь Усяслаў Чарадзей, w: У. Арлоў, Г. Сагановіч, Дзесяць вякоў беларускай гісторыі, Менск, 1997.
  5. В год 6568 (1060), w: Повесть временных лет.
  6. В л'вто 6573, w: Псковские летописи.
  7. Въ лѣто 6574 (1066), w: Новгородская первая летопись старшего извода.
  8. В год 6575 (1067), w: Повесть временных лет.
  9. В год 6576 (1068), w: Повесть временных лет.
  10. В год 6577 (1069), w: Повесть временных лет.
  11. В год 6579 (1071), w: Повесть временных лет.
  12. В год 6604 (1096). Поучение, w: Повесть временных лет.
  13. А. Ю. Карпов, Всеслав Полоцкий, w: Люди Древней Руси. IX-XIII вв.
  14. В год 6609 (1101), w: Повесть временных лет.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]