Kontent qismiga oʻtish

An-124

Vikipediya, erkin ensiklopediya
An-124
Birinchi parvoz 24-Dekabr 1982-yil
Birlikning narxi ~ 300 mln $.[1]
Ishlab chiqarish yillari 1984-2004[2]
Ishlab chiqarishdan birliklar 56[3]

An-124 – Antonov konstruktorlik byurosi tomonidan ishlab chiqilgan ogʻir transport samolyoti. Seriyali ishlab chiqarish UAPC (RSFSR) va KiAPO (Ukraina SSR) da amalga oshirildi. SSSRda samolyot uchun butlovchi qismlarni ishlab chiqarishda yuzdan ortiq korxonalar ishtirok etgan[4]. SSSR parchalanib ketganidan va ikkala zavodda ham ommaviy ishlab chiqarish toʻxtatilgandan soʻng, yigʻishi yakunlanmagan samolyotlar postsovet davrida uchish holatiga kletirildi. Toʻliq ishlab chiqarishni qayta tiklashga urinishlar boʻldi, ammo ular muvaffaqiyatsiz yakunlandi.

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Dastlab ikkita loyiha ishlab chiqilgan edi: yuk koʻtarish quvvati 140 tonna boʻlgan An-126 va yuk koʻtarish quvvati 120 tonna boʻlgan An-124. Birinchi samolyotda oltita dvigatel boʻlgan, ikkinchisida esa toʻrtta boʻlishi rejalashtirilgan edi. 1972-yil 2-fevralda SSSR Vazirlar Kengashi Prezidiumining harbiy-sanoat masalalari boʻyicha komissiyasi Antonov korxonasida „mahsulot 200“ indeksiga ega boʻlgan toʻrt dvigatel An-124 ni yanada rivojlantirishga qaror qildi. Keyingi yili, 1973-yilda mahsulotning toʻliq oʻlchamli modeli qurildi. Biroq, yangi muammolar va dizayndagi katta qiyinchiliklar O. K. Antonovni loyihani butunlay qayta ishlashga va „mahsulot 400“ belgisi ostida yangi samolyot yaratishga majbur qildi. 1977-yil boshida KPSS Markaziy Qoʻmitasi va SSSR Vazirlar Kengashining 79-23-sonli qarori qabul qilindi. Qaror yangi samolyot ishlab chiqilishi toʻgʻrisida edi.

Samolyotni qurishda jami SSSR boʻylab yuzdan ortiq korxonalar ishtirok etgan. Bunda, ayniqsa, qanot pultlari, markaziy qism va fyuzelaj koʻndalang kesimining yirik oʻlchamli qismlarini tayyorlagan Toshkent Chkalov ishlab chiqarish birlashmasining hissasini alohida taʼkidlash joiz. Katta qismlar An-22 da tashilgan.

SSSRda birinchi marta BASK samolyot bortida oʻrnatildi. Dvigatellar va samolyot tizimlarining asosiy parametrlarini, shuningdek ekipajning faoliyatini va ularga rioya qilishni nazorat qiluvchi va hujjatlashtiradigan bortda avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimi hujjatlarda belgilangan operatsiyalar bilan amalga oshirilgan.

Samolyotni loyihalash jarayonida 44 ta toʻliq oʻlchamli sinov stendlari va 3,5 mingga yaqin turli dizayndagi prototiplar qurilgan. Ayniqsa, qanot mexanizatsiyalash stendiga ulangan va samolyot parvoz simulyatoriga ulangan toʻliq oʻlchamli boshqaruv stendini alohida taʼkidlash joiz. Ushbu stend An-124 ning istalgan barqarorligi va boshqariladigan xususiyatlarini aniqlashda, shuningdek, uning turli tizimlariga talablarni ishlab chiqishda katta rol oʻynadi. IPS deyarli barcha parvoz rejimlarini va muvaffaqiyatsizlik holatlarining 75% gacha simulyatsiya qilish imkonini berdi.

Umuman olganda, dastgoh sinovlari taxminan 135 000 soat davom etdi va parvoz sinov dasturini taxminan 100 ta reysga qisqartirdi. An-124 tizimlarini sinovdan oʻtkazish uchun yer stendlaridan tashqari 4 ta uchuvchi laboratoriyadan foydalanilgan

1992-yil 30-dekabrda An-124-100 samolyotining fuqarolik versiyasi parvozga yaroqlilik sertifikatini oldi.

Samolyotning bosh konstruktori – Pyotr Balabuev (1984-yildan 2005-yilgacha u butun dizayn byurosining bosh dizayneri boʻlgan). 1986-yildan Viktor Tolmachev SSSR Vazirlar Kengashining qarori bilan An-124 va An-225 samolyotlarining bosh konstruktori va loyiha menejeri etib tayinlandi[5][6].

Yoʻqotishlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2021-yil may oyi holatiga koʻra, beshta An-124 samolyoti halokatga uchragan[7].

Sana Bort raqami Falokat joyi Qurbonlar (Vafot etganlar/Bortdagi odamlar soni) Qisqa tarif
13.10.1992 SSSR bayrogʻi SSSR SSSR-82002 Ukraina bayrogʻi Ukraina , Kodra 8/9 An-124 ning ikkinchi parvoz prototipi. Sinov parvozi paytida halokatga uchragan. Maksimal tezlik bosimi sharoitida parvoz paytida RLS obtekatelining buzilishi qayd etilgan. Ushbu falokatga bir qator salbiy omillar sabab boʻldi, ular orasida bu vazifani bajarish vaqtida qushlar bilan boʻlgan toʻqnashuv ham bor edi.[8][9].
15.11.1993 SSSR bayrogʻi SSSR RA-82071 Eron bayrogʻi Eron 17/17 Qoʻnish vaqtida toqqa qulab tushdi. Ekipaj xatosi.
08.10.1996 Rossiya bayrogʻi Rossiya RA-82069 Italiya bayrogʻi Italiya 2+2/23 Ikkinchi davraga chiqayotganda qulab tushgan. Samolyot bortida jami 23 kishi boʻlgan (ekipaj). Toʻrt kishi halok boʻldi: ikki ekipaj aʼzosi, yerdagi ikki kishi[10].
06.12.1997 Rossiya bayrogʻi Rossiya RA-82005 Rossiya bayrogʻi Rossiya Irkutsk 45+23/23 Uchta dvigatel parvozdan koʻp oʻtmay ishdan chiqdi. Samolyot turar-joy binolari ustiga qulagan. Uchinchi darajali uchish-qoʻnish yoʻlagiga toʻgʻri keladigan uchish ogʻirligidan oshib ketish (Irkutskdagi zavod aerodromi, bortda umumiy ogʻirligi 40 tonna boʻlgan ikkita Su-27 qiruvchi samolyoti bor edi, bu samolyotning toʻliq yukining 30 foizini tashkil qiladi).
13.11.2020 Rossiya bayrogʻi Rossiya RA-82042 Rossiya bayrogʻi Rossiya Novosibirsk 0/14 Parvozdan soʻng dvigatelning chap qismi qulab tushdi, uning boʻlaklari fyuzelajga zarar yetkazdi. Favqulodda qoʻnish vaqtida u uchish-qoʻnish yoʻlagidan 300 metr chetga chiqib ketdi[11][12].

Ishlab chiqarish

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Samolyot parallel ravishda ikkita zavodda: Kiyev va Ulyanovskda qurilishi kerak edi. UAPCda ASTC vakolatxonasi tashkil etildi va V.I.Novikov Bosh dizaynerning vakili etib tayinlandi.

1994-yilgacha Kiev aviatsiya ishlab chiqarish birlashmasi 17 ta samolyotni ishlab chiqardi.

Ulyanovsk aviatsiya-sanoat majmuasida 1985-yildan 1995-yilgacha 33 ta samolyot ishlab chiqarilgan.

1995-yildan keyin mamlakatdagi ogʻir iqtisodiy vaziyat tufayli An-124 samolyotlarini ishlab chiqarish toʻxtatildi.

Hammasi boʻlib 56 ta samolyot, shu jumladan er usti statik sinovlari uchun bitta prototip qurilgan[13].

Dizayn

[tahrir | manbasini tahrirlash]
An-124 yuk qabul qilib olish jarayoni
An-124 yuk qabul qilib olish jarayoni
Shassilar ko'rinishi

Antonov An-124 Ruslan – bu katta, strategik havo yuk tashuvchi, toʻrt dvigatelli samolyot. Tashqi tomondan samolyot Amerikaning Lockheed C-5 galaxy'ga juda koʻp oʻxshashliklarga ega[14]. An-124 fyuzelyaji biroz qisqaroq, qanotlari kattaroq va oʻtgan avlodlariga nisbatan 17 foizga kattaroq yukni koʻtarishga qodir.

Bitta An-124 standart harbiy konfiguratsiyada 150 tonnagacha yukni ichki qismda tashishga qodir. Shuningdek, qanot markaziy qismi orqasidagi yuqori palubada 88 yoʻlovchini tashishi mumkin. Bu ustki palubaning oldingi qismi parvoz kemasi va ekipaj maydonida joylashgan joy hisoblanadi. Yuqori va pastki qavatlardagi yuk va yoʻlovchi almashinuvi maxsus avtomatik koʻtariluvchi narvonlarda amalga oshiriladi. Asosiy yuk boʻlinmasi cheklangan bosimga ega boʻlib, maksimla bosim 24,6 kPa dan oshib ketmasligi zarur[15]. Havo yuk palubasi kamdan-kam hollarda parashyutchilarni joylashtirish yoki yoʻlovchilarni tashish uchun ishlatilgan. Sabablar tariqasida yuqori bosim va yoʻlovchilar uchun kiyim, kislorod niqoblari uchun ortiqcha harajat keltirilgan.

An-124 toʻrtta Lotarev D-18 turbofan dvigatellari bilan jihozlangan boʻlib, ularning har biri 238–250 kN gacha kuch ishlab chiqarishga qodir. Kerakli qoʻnish masofasini kamaytirish uchun reversatorlar mavjud. Uchuvchilarning taʼkidlashicha, havo yuk koʻtaruvchisi boshqaruvda nisbatan yengil va uning oʻlchamidagi samolyotni boshqarish oson[16]. Bir juft TA18-200-124 yordamchi quvvat bloklari (APU) asosiy qoʻnish moslamalari oldida joylashgan. Ushbu APU’lar tomonidan ishlab chiqarilgan issiqlik va portlash taʼsiri natijasida baʼzi aeroportlar yoʻl qoplamalarini himoya qilishni talab qiladi[17]. An-124 ning qoʻnish moslamasi 24 gʻildirak uchun oleo tirgak osma tizimi bilan jihozlangan. Ushbu suspenziya qoʻpol yerlarda qoʻnish imkonini beradigan tarzda sozlangan, bu esa old yuk eshigi orqali oson yuklash va tushirish imkonini beradi[14]. Yuklashni osonlashtirish uchun moʻljallangan boshqa funksiyalar, shu jumladan yuk palubasidagi 30 tonnagacha yuk koʻtarishga qodir boʻlgan koʻprikli kran mavjud[18].

Operatsiyalarda qoʻllanishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

2000-yillarda Germaniya NATOning strategik havo yuklari talablari uchun An-124 samolyotlarini ijaraga olish tashabbusi bilan chiqdi. Airbus A400M mavjud boʻlgunga qadar SALIS GmbH kompaniyasidan ikkita samolyot ijaraga olingan[19]. Shartnomaga koʻra Antonov aviakompaniyasining An-124-100 samolyotlari va Volga-Dnepr samolyotlari NATOning SALIS dasturi doirasida 18 davlatning soʻrovlari boʻyicha yuk tashish uchun ishlatilishi zarur edi. Ushbu davlatlar: Belgiya, Vengriya, Gretsiya, Daniya, Kanada, Lyuksemburg, Niderlandiya, Norvegiya, Buyuk Britaniya, Polsha, Portugaliya, Slovakiya, Sloveniya, Finlyandiya, Fransiya, Germaniya, Chexiya va Shvetsiya edi. Ikkita An-124-100 samolyoti doimiy ravishda Leyptsig/Xalle aeroportida toʻliq stavkada faoliyat olib bordi[20]. Samolyot NATO uchun ayniqsa Iroq va Afgʻonistondagi operatsiyalarda juda foydali boʻldi[21]. 2013-yilga kelib An-124 100 dan ortiq mamlakatdagi 768 ta aeroportga tashrif buyurgan[22].

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ Девятьяров, Евгений. „Возобновление сборки «Руслана» обойдётся в 20 млрд рублей“ (2011-yil 19-dekabr). 2011-yil 20-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 20-dekabr.
  2. ↑ Карнозов В. „Последний «Руслан»“. Военно-промышленный курьер (2004-yil 23-iyun). 2013-yil 27-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 22-mart.
  3. ↑ An-124 Wayback Machinedagi asl nusxadan arxivlangan arxiv nusxasi. (26-mart 2019-yil) // Reestr rossiyskix vozdushnix sudov Russianplanes.net
  4. ↑ Aksyonov P. „Ruslani“ snova xotyat stroit v Rossii Wayback Machinedagi asl nusxadan arxivlangan arxiv nusxasi. (1-aprel 2019-yil) // Russkaya slujba Би-би-си. – 2018. – 8 iyunya.
  5. ↑ Андрей Барановский. „Главному конструктору «Руслана» и «Мрии» Виктору Толмачёву - 75 лет“ (deadlink). Аэрокосмический портал Украины - space.com.ua (2010). 2014-yil 1-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 1-mart.
  6. ↑ „11 августа авиаконструктор Виктор Толмачёв отмечает 80-летний юбилей“. Aviation EXpress — AEX.RU (2014-yil 11-avgust). 2015-yil 2-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 1-mart.
  7. ↑ Dannie o katastrofax privedeni po saytu „ASN“. 2021-yil 26-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 26-may.
  8. ↑ „Авиационная энциклопедия“. 2022-yil 11-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 23-noyabr.
  9. ↑ „Авиационные происшествия, инциденты и авиакатастрофы в СССР и России“. 2013-yil 9-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 2-sentyabr.
  10. ↑ „Авиакатастрофа Ан-124-100 'Руслан' авиакомпании Аэрофлот в Турине“. 2019-yil 26-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 26-mart.
  11. ↑ „Фрагменты аварийно севшего Ан-124 начали отделяться ещё в полёте“ (ru). Interfax.ru. 2020-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 13-noyabr.
  12. ↑ Samolyot „Ruslan“ poluchil povrejdeniya pri avariynoy posadke v Novosibirske Wayback Machinedagi asl nusxadan arxivlangan arxiv nusxasi. (13-noyabr 2020-yil) // meduza.io
  13. ↑ „Реестр самолётов типа Антонов Ан-124“. russianplanes.net. 2013-yil 21-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 17-mart.
  14. ↑ 14,0 14,1 „Air Force Technology - Air Force Technology - An-124 Condor - Long Range Heavy Transport Aircraft“. 2015-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 6-fevral.
  15. ↑ Fricker 1990, p. 78.
  16. ↑ „AVIATION Reports – 2000 – A00O0279“. Transportation Safety Board of Canada (2008-yil 31-iyul). — „The AN124 has been described by training personnel and pilots as being very easy to handle for an aircraft of its size. The AN124 tends to be very light on the controls“. 2013-yil 17-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 24-aprel.
  17. ↑ Nielsen, Erik „Copenhagen Airport, Use of auxiliary power unit (APU)“. Copenhagen Airport / Boeing. 2013-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 22-yanvar.
  18. ↑ „An124-100 technical specification“. Ruslan International. 2009-yil 11-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 24-iyul.
  19. ↑ „Strategic airlift agreement enters into force“. NATO Update (2006-yil 23-mart). 2006-yil 7-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 7-aprel.
  20. ↑ „Strategic Airlift Interim Solution (SALIS)“. NATO. 2009-yil 9-mayda asl nusxadan arxivlangan.
  21. ↑ „Antonov An-124 NATO SALIS Program Extended Through End of 2010“. deagel.com. 2012-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  22. ↑ „30 years since the AN-124 Ruslan maiden take-of“. Antonov.com. 2018-yil 22-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 21-iyun.

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Video
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=An-124&oldid=5442495" dan olindi