Anataz
| |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Inne nazwy |
oktaedryt |
|---|---|
| Skład chemiczny |
TiO2 (dwutlenek tytanu) |
| Twardość w skali Mohsa |
5,5–6[1] |
| Przełam | |
| Łupliwość |
doskonała w dwóch kierunkach[1], wyraźna, doskonała wg {001} i {011}[3] |
| Pokrój kryształu |
dwupiramidalny[2], wydłużony[3], piramidalny[4], rzadziej pryzmatyczny lub tabliczkowy[5] |
| Układ krystalograficzny | |
| Klasa krystalograficzna | |
| Właściwości mechaniczne |
kruchy[4] |
| Gęstość |
3,8–4[1] g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
bezbarwny; różowa, czerwona, żółta, zielona miodowa, brunatna, niebieskozielona, niebieska, ciemnoniebieska, czarna[3] |
| Rysa | |
| Połysk |
metaliczny, diamentowy, tłusty, półmetaliczny[2], szklisty[6][3] |
| Współczynnik załamania | |
| Inne |
dwójłomność: 0,073[4] pleochroizm: słaby[4] dyspersja (optyka): 0,213–0,259 (bardzo silna)[5] |
| Dodatkowe dane | |
| Klasyfikacja Strunza |
4.DD.05[4] |
Anataz (Oktaedryt) – minerał, odmiana polimorficzna dwutlenku tytanu. Według ustaleń Louisa Nicolasa Vauquelina jego właściwości są analogiczne do rutylu. Pierwszy raz o tym minerale pisano w roku 1738[1]. Nazwa wywodzi się z greckiego słowa anatasis, oznaczającego wydłużenie (rozciągnięcie), co nawiązuje do pokroju minerału[7].
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]Parametry komórki elementarnej:
a = 0,37852 nm
b = 0,37852 nm
c = 0,95139 nm
Krystalizuje w układzie tetragonalnym[2]. Tworzy kryształy ostro zakończone o postaci podwójnej piramidy tetragonalnej, lub dwuścianem podstawowym[2][6][3]. Tworzy kryształy narosłe, rzadko wrosłe[2]. Czasami występuje w postaci ośmiościanu (oktaedru)[6]. Rzadziej ma pokrój słupkowy lub tabliczkowy[6][3]. Często zbliźniaczone[3]. Sporadycznie wykazuje podłużne prążkowanie na ścianach kryształów[6]. Niekiedy tworzy skupienia ziarniste[5]. Jest jedną z trzech odmian polimorficznych dwutlenku tytanu obok rutylu i brukitu[3]. Jest kruchy, przezroczysty, przeświecający[6] do nieprzezroczystego[3]. Ciemno zabarwione kryształy wykazują pleochroizm o barwach: żółtobrązowej, zielononiebieskiej, brązowej[3]. Nierozpuszczalny w kwasach i nietopliwy[6].
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Powszechnie występuje jako składniki skał magmowych, metamorficznych, osadowych i okruchowych[2][3]. Spotykany w żyłach typu alpejskiego, gnejsach, łupkach metamorficznych, łupkach chlorytowych, jako minerał akcesoryczny w niektórych granitach, pegmatytach i bogatych w tytan skałach zasadowych[6]. karbonatytach, iłach, piaskowcach[2][3]. Bywa pospolitym składnikiem utworów aluwialnych[3][6]. Tworzy się z roztworów hydrotermalnych obok kryształu górskiego i adularu. Niekiedy jest produktem przeobrażenia innych minerałów zawierających tytan[3]. Występuje niemal wyłącznie w formie małych, rozproszonych kryształów. Towarzyszą mu brookit, rutyl, tytanit, ilmenit, albit, kryształ górski, epidot[5], kwarc, skaleń, hematyt, piryt, klinochlor[4], adular, magnetyt, kalcyt i chloryt[2][6][3].
Miejsca występowania
[edytuj | edytuj kod]Na świecie: Jest minerałem rzadkim. Występuje w: Szwajcarii – w masywie St.Gothard i Francji – Bourg d'Oisans – połyskujące żółte kryształy, Austrii, Włoszech, Czechach, Wielkiej Brytanii, Norwegii – ciemnoniebieski anataz, Rosji – Ural; USA – Kolorado, Massachusetts; Brazylii – Minas Gerais i RPA. Okazy z Brazylii, Kanady, RPA i Rosji występują w piaskach i żwirach diamentowo- i złotonośnych.
W Polsce: występuje w Sudetach, stwierdzony w granitach Karkonoszy (Karpacz)[3] i okolicach Jegłowej k. Strzelina[6], okolicach Jeleniej Góry i Kowar oraz w wierceniach w rejonie Suwałk[3].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Jest wykorzystywany do produkcji głównie bieli tytanowej;
- do pozyskiwania tytanu;
- ma znaczenie naukowe;
- stanowi poszukiwany kamień kolekcjonerski;
- bywa używany jako kamień jubilerski (najbardziej cenione są okazy barwy niebieskiej i lawendowoniebieskiej);
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Medenbach i Sussieck-Fornefeld 1996 ↓, s. 116.
- ↑ a b c d e f g h i Rupert Hochleitner, Minerały, kamienie szlachetne, skały, Multico Oficyna Wydawnicza, 15 kwietnia 2022, s. 292, ISBN 978-83-7073-816-7.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Minerały i skały Polski, Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 94, ISBN 978-83-7073-816-7.
- ↑ a b c d e f g h Anatase, [w:] Mindat.org [online], Hudson Institute of Mineralogy [dostęp 2025-05-23] (ang.).
- ↑ a b c d e f Vademecum Zbieracza Kamieni Szlachetnych i Ozdobnych, Wydawnictwo Geologiczne, s. 100, ISBN 83-220-0199-1.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Jan Parafiniuk, Atlas Minerałów, Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 112-114, ISBN 978-83-7073-845-7.
- ↑ Jerzy Żaba, Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Wydawnictwa Videograf SA, 2024, s. 32, ISBN 978-83-8293-231-7.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Olaf Medenbach, Cornelia Sussieck-Fornefeld: Minerały. Warszawa: Świat Książki, 1996, seria: Leksykon Przyrodniczy. ISBN 83-7129-194-9.
- Podręczny Leksykon Przyrodniczy – Minerały i kamienie szlachetne
- Atlas mineralogii
- R.Hochleitner – Minerały i kryształy