Atrax
| Atrax[1] | |||
| Pickard-Cambridge, 1877 | |||
 Atraks (Atrax robustus) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Infrarząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
Atrax | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Atrax robustus O. Pickard-Cambridge, 1877 | |||
| Synonimy | |||
| |||
Podkopnik[2][3] (Atrax) – rodzaj pająków z infrarzędu ptaszników i rodziny Atracidae. Obejmuje pięć opisanych gatunków. Występują na południowym wschodzie Australii.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Pająki średnich i dużych jak na przedstawicieli rodziny rozmiarów[4][5], osiągające od 15 do 30 mm długości ciała[4][6]. Ubarwienie mają ciemne, zwykle przyżyciowo czarne lub ciemnobrązowe[4], u okazów przechowywanych w alkoholu jaśniejące, zazwyczaj rudobrązowe do ciemnoszarego[6]. Owłosienie opistosomy (odwłoka) jest ciemne, prosomy zaś bardzo skąpe, a odnóży co najwyżej przeciętne[4].
Karapaks jest dłuższy niż szerszy, na przedzie wąski, o słabo wyniesionej części głowowej i poprzecznej jamce. Szczękoczułki mają człon nasadowy przysadzisty, ale stosunkowo chudszy niż u większości przedstawicieli pokrewnego rodzaju Hadronyche, a bruzdę wąską, V-kształtną, o zębach bocznych biegnących wzdłuż całej długości jej krawędzi, natomiast ząbkach pośrodkowych rozmieszczonych w pojedynczym szeregu ograniczonym do jej nasadowej połowy. Warga dolna jest duża, stosunkowo krótka, o długości wynoszącej co najwyżej ¾ szerokości. Kształt sternum jest jajowaty do wąsko-jajowatego. Odnóża są silne i długie[5], o stopach z kolcami na spodzie i trzema uzębionymi pazurkami[4][5]. Odnóża pary pierwszej i drugiej u samca cechują się kolcami grzbietowymi na udach. Na goleni odnóża drugiej pary u samca leży pośrodku brzusznej powierzchni duża, stożkowata apofiza (hak) z wąskim, otoczonym pypciowatymi kolcami wierzchołkiem. Nadstopie drugiej pary samca z kolei odznacza się wklęśnięciem od strony przednio-brzusznej i małą apofizą pośrodku strony brzusznej. Opistosoma (odwłok) dysponuje czterema kądziołkami przędnymi, z których pary tylno-bocznej odznaczają się dość długim, palcowatym członem wierzchołkowym[4].
Nogogłaszczki samca mają rzepkę co najwyżej tak szeroką jak udo, cymbium krótkie, a bulbus wyposażony w długi, cienki, zakrzywiony embolus. Genitalia samicy zawierają dwie jednopłatowe, długie i wąskie spermateki[4].
Ekologia i występowanie
[edytuj | edytuj kod]Pająki te zamieszkują różne siedliska, od lasów deszczowych po przerzedzone lasy sklerofilne, a A. robustus radzi sobie również na stanowiskach synantropijnych, jak parki, ogrody czy tereny przemysłowe, wymagając jednak dostępności do miejsc zacienionych i unikając miejsc gęsto zaludnionych. Zwierzęta te czatują na ofiarę w lejkowato u wylotu rozszerzonych oprzędach, najczęściej umieszczonych pod leżącymi kłodami, kamieniami, w szczelinach gleby czy skał[6].
Rodzaj endemiczny dla południowego wschodu Australii[6][4]. Wszystkie gatunki występują w Nowej Południowej Walii, a po jednym sięga do Australijskiego Terytorium Stołecznego i północno-wschodniej Wiktorii[7][6][4].
Taksonomia i ewolucja
[edytuj | edytuj kod]Kladogram rodzaju Atrax wg Lorii i innych (2025)[6]
|
Takson ten został wprowadzony w 1877 roku przez Octaviusa Pickarda-Cambridge'a na łamach „Annals and Magazine of Natural History” jako monotypowy rodzaj obejmujący tylko opisany w tej samej publikacji gatunek Atrax robustus[8]. Na przestrzeni lat opisano w jego obrębie blisko 20 gatunków, z których aż 12 przeniesiono potem do rodzaju Hadronyche[7]. Spośród zaliczanych obecnie do Atrax gatunków drugi przeniesiony został do niego przez Barbarę York Main w 1985 roku[9], jednak w 1988 roku Michael Roland Gray zsynonimizował go z gatunkiem typowym[10]. W 2010 roku Gray dokonał rewizji rodzaju, opisując dwa nowe gatunki[4]. Badania morfologiczne oraz molekularna analiza filogenetyczna Stephanie F. Lorii i współpracowników z 2025 roku pozwoliły na przywrócenie zsynonimizowanego wcześniej przez Graya oraz wyróżnienie kolejnego[6]. W sumie do rodzaju zalicza się ich pięć[6][7]:
- Atrax christenseni Dupérré et Smith, 2025
- Atrax montanus (Rainbow, 1914)
- Atrax robustus O. Pickard-Cambridge, 1877
- Atrax sutherlandi Gray, 2010
- Atrax yorkmainorum Gray, 2010
Początkowo podkopniki zaliczono do podrodziny Diplurinae[11], wyniesionej później do rangi rodziny Dipluridae[7]. W 1901 roku Henry R. Hogg wyróżnił dla rodzajów Atrax i Hadronyche grupę Atraceae w obrębie Diplurinae[11]. W 1980 roku Robert J. Raven przeniósł te rodzaje do Hexathelidae, rozważając nawet synonimizację Atrax z Hadronyche[12]. W obrębie Hexathelidae dla rodzajów Atrax i Hadronyche, a potem także Illawarra wyróżniano podrodzinę Atracinae[4]. Wyniki filogenetycznych analiz molekularnych wskazały jednak na bliższe pokrewieństwo Atracinae z Actinopodidae niż z innymi Hexathelidae, w związku z czym Marshal Hedin i inni w 2018 roku wynieśli ową podrodzinę do rangi rodziny Atracidae[13].
Wyniki analiz zespołu Lorii opublikowane w 2025 roku wskazują, że linie ewolucyjne rodzajów Atrax i Hadronyche rozdzieliły się 72 mln lat temu, w kredzie późnej, a różnicowanie się gatunków w obrębie omawianego rodzaju zaczęło się 30 mln lat temu w oligocenie, kiedy to oddzieliła się linia rozwojowa A. sutherlandi. Kluczową rolę w specjacji podkopników odegrała przypuszczalnie fragmentacja siedlisk związana z mioceńskim pustynnieniem Australii; niewykluczona jest także rola barier topograficznych, np. w postaci Gór Błękitnych. Linia ewolucyjna A. christenseni oddzieliła się 17 mln lat temu, a rozejście linii A. montanus i A. robustus nastąpiło 10 mln lat temu[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Atrax, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Mark A. Mitchell, Thomas N. Tully Jr.: Zwierzęta Egzotyczne. Tomasz Piasecki (red. wyd. pol.). Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2009, s. 37. ISBN 978-1-4160-0119-5.
- ↑ S.H. Ralston i inni, Davidson. Choroby wewnętrzne. Tom 1, Edra Urban & Partner, 2020, s. 57, ISBN 978-83-66310-84-1.
- ↑ a b c d e f g h i j k Michael R. Gray. A revision of the Australian funnel-web spiders (Hexathelidae: Atracinae). „Records of the Australian Museum”. 62 (3), s. 285–392, 2010. DOI: 10.3853/j.0067-1975.62.2010.1556. (ang.).
- ↑ a b c S.W. Pigulewski: Jadowite zwierzęta bezkręgowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 90-92.
- ↑ a b c d e f g h i Stephanie F. Loria, Svea-Celina Frank, Nadine Dupérré, Helen M. Smith, Braxton Jones, Bruno A. Buzatto, Danilo Harms. The world’s most venomous spider is a species complex: systematics of the Sydney funnel-web spider (Atracidae: Atrax robustus). „BMC Ecology and Evolution”. 25, 2025.
- ↑ a b c d Gen. Atrax O. Pickard-Cambridge, 1877. [w:] World Spider Catalog [on-line]. Naturhistorisches Museum Bern. [dostęp 2025-03-24].
- ↑ Octavius Pickard-Cambridge. On some new genera and species of Araneidea. „Annals and Magazine of Natural History”. 19 (4 (109)), s. 26-39, 1877. DOI: 10.1080/00222937708682093.
- ↑ Barbara York Main, Arachnida. Mygalomorphae, [w:] J.F. Lawrence, A. Weir, J.E. Pyke (red.), Zoological Catalogue Australia. Vol. 3: Arachnida - Mygalomorphae, Araneomorphae in Part, Pseudoscorpionida Amblypygi and Palpigradi, Brill, 1985, s. 1–183.
- ↑ Michael Roland Gray. Aspects of the systematics of the Australian funnel web spiders (Araneae: Hexathelidae: Atracinae) based upon morphological and electrophoretic data. „Australian Entomological Society Miscellaneous Publication”. 5, s. 113-125, 1988.
- ↑ a b Henry Roughton Hogg. On Australian and New Zealand spiders of the suborder Mygalomorphae. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 71 (1), s. 218-279, 1901. DOI: 10.1111/j.1469-7998.1901.tb08176.x.
- ↑ Robert J. Raven. The evolution and biogeography of the mygalomorph spider family Hexathelidae (Araneae, Chelicerata). „Journal of Arachnology”. 8 (3), s. 251–266, 1980. JSTOR: 3705005. [zarchiwizowane z adresu]. (ang.).
- ↑ Marshal Hedin, Shahan Derkarabetian, Martín J. Ramírez, Cor Vink, Jason E. Bond. Phylogenomic reclassification of the world’s most venomous spiders (Mygalomorphae, Atracinae), with implications for venom evolution. „Scientific Reports”. 8 (1636), s. 1-7, 2018. DOI: 10.1038/s41598-018-19946-2.