Deli

Deli
दिल्ली *(Dilli)* (hindi)
Delhi (angl.)
دِلّی *Dli* (urdu)
ਦਿੱਲੀ *Dilī* (päivn.-pandž.)
Lidnanznam;	Flag;
Valdkund	Indii
Eläjiden lugu (2011)	16,753,235 ristitud
Pind	1484 km²
Pämez'	Vinai Kumar Saksena; (semendku 2022—,; Vinai Kumar Saxena)
Telefonkod	+91−11
Avtokod	DL-xx
Aigvö	UTC+5:30

Deli (hindi: दिल्ली Dilli, angl.: Delhi, urdu: دِلّی Dli, pandžabi: ਦਿੱਲੀ Dilī) om kahtenz' surtte lidn Indijas. Delin lidnaglomeracii om mugažo kahtenz' surtte valdkundas Mumbain jäl'ghe.

Administrativine jagand

Deli om Nacionaline pälidnan territorii administrativižikš, mülüb Indijan nevondterritorijoihe. Se mülütab koume lidnad ičeksaz, kaikutte lidn om ičeze ohjastusen al: Delin municipaline korporacii (1397,3 km²), Uz' Deli-pälidnan municipaline komitet (42,7 km²) da Delin Sodanevondkund (43 km²).

Deli jagase ühesaks ümbrikoks, kaikutte niišpäi alajagase koumeks alaümbrikoks (tehsil:aks).

Nacionaline pälidnan territorii alištub Nacionaližhe pälidnan regionan ohjastusele — Delin aglomeracijan ekonomižen ohjandusen organale, sädihe sidä pätmaha megapolisan problemoid.

Istorii

Žilod lidnan sijas mainitadas ezmäižen kerdan 6. voz'sadaspäi EME.

Vl 1911 britanine administracii pani Uz' Deli-pälidnan alust.

Geografii

Deli sijadase Indijan pohjoižes Gangan oiktan Džamn-ližajogen («Jamun:an» Mahabharatan mödhe) molembil randoil. Lidnan keskmäine korktuz om 293 m ü.m.t.. Territorii röunatab Uttar Pradeš-štatanke päivnouzmas, Har'jan-štatanke toižiš poliš.

Klimat om tropine mussonine, päivoikaz päiči mussonan aigas. Musson oleskeleb kezakus-sügüz'kus. Voden keskmäine lämuz om +25,3 C°. Kaikiš räkembad kud oma semendku i kezaku +32,7..+33,3 C° keskmäiženke lämudenke. Tal'v om kuivahk, no sumosine vilun il'man tulendan Gimalajiden pautkilpäi tagut, tal'vkun-uhokun kesklämuz om +13,9..+17,6 C°. Tal'vkus-vilukus voib panda halad harvoin lujas. Ekstremumad oma −0,6 C° (viluku) i +47,2 C° (semendku). Paneb sadegid 774 mm vodes, enamba heinkus (210 mm) i elokus (233 mm), vähemba redukus-keväz'kus (6..21 mm kus). Kun keskmäine relätivine nepsuz vajehtase 25..37 % röunoiš keväz'kus-semendkus, 60..68 % heinkus-sügüz'kus, 57..59 % tal'vkus-vilukus, 43..52 % uhokus, kezakus, redukus-kül'mkus.

Tobmuz

Delin Nacionaližen pälidnan territorijan pämez' om leitnant-gubernator (angl.: Lieutenant Governor of Delhi, lüh. Lt. Governor), Indijan prezident paneb händast radnikusele videks vodeks. Edeline Delin pämez' om Anil Baidžal (Anil Baijal, viluku 2017 — semendku 2022). Delin pala om sodamehiden kontrolin al (Delin kantonment, angl. lüh. Delhi Cantt.) i kaiken valdkundan (Nju Deli).

Lidnan Käskusenandai suim (Delhi Legislative Assembly) kogoneb 70 ühtnijaspäi, üksin valičendümbrikoišpäi (üks'lugu angl.: constituency), kaik lidnalaižed valitas heid videks vodeks. Vll 1956−1993 ei olend lidnan suimad, Indijan ohjastuz tegi sen funkcijoidme. Delin radonoigendai tobmuz om ministrišt (Cabinet of Ministers) päministranke pämeheks. Se sijadase Nju Delin territorijal, kut kaiken-ki valdkundan tobmuden organad.

Elajad

Vn 2011 Indijan rahvahanlugemižen mödhe lidnan (Nacionaline pälidnan territorii) ristitišt oli 16 753 235 eläjad 1484 km² pindal, heišpäi pol' eläb illegitimižiš sauvusiš elämiž-olemižholitišita. Kaik 28,5 mln eläjid om lidnaglomeracijas (2018), se om kaikiš suremb Indijas.

Kodikelen mödhe (Nacionaline pälidnan territorii, 2011): hindi — 81,27 %, pandžabin kel' — 5,2 %, urdu — 5,17 %, bhodžpuri — 1,35 %, bengalan kel' — 1,29 %, maithili — 0,73 %, harjanvi — 0,67 %, tamilan kel' — 0,53 %, malajalam — 0,49 %, toižed keled — 3,3 %.

Religijan mödhe (2011): induizm — 81,68 %, islam — 12,86 %, sikhizm — 3,4 %, džainizm — 0,99 %, hristanuskond — 0,87 %, buddizm — 0,11 %, toižed uskojad — 0,09 % (heiden kesken zoroastrizman, bahai, judaizman polenpidajad).

Transport

Kundaline transport om avtobusad, kiruhavtobusad, taksid i motorikšad, kaik ned ratas ahtištadud londuseližel gazal. Delin metro (hindi: दिल्ली मेट्रो Dillī Meṭro) radab vn 2002 tal'vkuspäi, se mülütab kümne jonod raudteiden 395 km pitte, 289 stancijanke vl 2025. Jonused ühtenzoittas ezilidnoidenke. Kaik kuz' päraudtestancijad ratas Delin municipalitetoiš: Nju Deli, Vanh Deli, Hazrat Nizamuddin, Anand Vihar, Deli Sarai Rohilla, Deli Kantonment.

Rahvahidenkeskeine lendimport Indira Gandin nimed^[1] (DEL / VIDP, 69,9 mln passažiroid vl 2018, heiden kesken 18,5 mln verazmalaižid, 896 tuh. tonnoid jüguid finansižel vodel 2022) om Indijan kahtenz' surtte. Se om civiline täuzin, sijadase kuz'toštkümnes kilometras suvipäivlaskmha lidnan keskuzpalaspäi (Udes Delišpäi), Delin territorijal. Tehtas reisid mail'man järedoihe lidnoihe, Persijan lahten i Suvipäivnouzmaižen Azijan maihe, mugažo Indijan äjihe lidnoihe.