Demokrasia

Kiwango cha demokrasia duniani mwaka 2019.

Demokrasia inahusisha upigaji wa kura.

Demokrasia (kutoka Kigiriki δημοκρατία, dēmokratía, yaani utawala wa watu: δῆμος, dêmos: "watu" na κράτος, krátos: "utawala") ni aina ya utawala ambapo madaraka yako mikononi mwa wananchi, ama moja kwa moja au kupitia kwa wawakilishi waliowachaguliwa. Inategemea misingi ya usawa wa kisiasa, uhuru wa mtu binafsi, na utawala wa sheria. Katika mifumo ya kidemokrasia, raia hushiriki katika michakato ya kufanya maamuzi kupitia upigaji kura, mijadala ya wazi, na uhuru wa kujieleza. Sifa kuu mara nyingi hujumuisha uchaguzi huru na wa haki wa mara kwa mara, ulinzi wa haki za binadamu, mgawanyo wa madaraka, na mahakama huru. Lengo la demokrasia ni kuhakikisha kuwa serikali zinawajibika kwa wananchi na zinaakisi matakwa ya wengi huku zikilinda haki za wachache.

Neno hilo lilitumika kuanzia karne ya 5 KK kuelezea mtindo wa utawala uliotumika katika Athene na miji mingine kadhaa ya Ugiriki, kinyume cha ἀριστοκρατία, aristokratía, "utawala wa masharifu".

Kwenye demokrasia watu fulani wa jamii wanamchagua kiongozi wao. Kuna njia nyingi za kufanya hivi, lakini mchakato kamili kwa kawaida ni kupiga kura.

Vyama vya siasa huhusika na masuala ya siasa. Chama kitakachoshinda uchaguzi kitakuwa na kiongozi kinayemtaka.

Historia

Historia ya demokrasia inaanzia nyakati za zamani, ambapo aina yake ya awali inayojulikana ilijitokeza katika Ugiriki ya Kale karibu na karne ya 5 KK. Mji wa Athene uliendesha demokrasia ya moja kwa moja ambapo raia waliostahiki — si wanawake, watumwa, na wageni — waliweza kupiga kura kuhusu sheria na sera za umma. Jaribio hilo la mwanzo lilisisitiza ushiriki wa raia, mijadala ya wazi, na utawala wa wengi, likiweka msingi wa kifalsafa kwa mifumo ya baadaye ya kidemokrasia.

Katika karne zilizofuata, demokrasia ilipitia vipindi vya kushuka na kufufuka tena. Dola la Roma lilianzisha mfumo tata zaidi wa uwakilishi, lakini utawala wa kweli wa kidemokrasia uliendelea kuwa nadra katika kipindi cha Enzi za Kati, ambacho kilitawaliwa na falme na mifumo ya kikabaila. Mawazo ya kidemokrasia yalijitokeza tena kwa nguvu wakati wa Mwangaza (Enlightenment) katika karne ya 17 na 18, yakichochewa na wanafalsafa kama John Locke na Montesquieu, waliotetea haki za asili, mgawanyo wa madaraka, na mkataba wa kijamii.

Demokrasia ya kisasa ilichukua mwelekeo wake kupitia matukio muhimu kama Mapinduzi ya Marekani (1776), yaliyosababisha kuanzishwa kwa jamhuri ya kikatiba, na Mapinduzi ya Ufaransa (1789), yaliyotetea uhuru na mamlaka ya wananchi. Katika karne ya 19 na 20, haki ya kupiga kura ilipanuliwa, milki za kikoloni zilianguka, na taasisi za kidemokrasia zikaenea duniani kote. Leo, demokrasia ipo katika aina mbalimbali, huku mataifa mengi yakiwa na [katiba]], yakifanya uchaguzi wa mara kwa mara, na kuhimiza uhuru wa kiraia, ingawa changamoto kama utawala wa kiimla na ukosefu wa usawa bado zipo.

Aina

1. Demokrasia ya moja kwa moja (kwa Kiingereza "Direct Democracy") ni aina ya demokrasia ambayo wananchi wote wanaweza kushiriki katika kuamua masuala ya kisiasa, ya kijamii, ya kisheria na ya kiuchumi bila kutumia chombo cha uwakilishi kama vile bunge. Uwezo huu wa wananchi kutoa maamuzi unaweza kuwapa hata uwezo wa kimahakama, ingawa mara nyingi wananchi hupewa uwezo wa kutunga au kupitisha sheria tu. Demokrasia ya moja kwa moja ni tofauti na demokrasia inayofuatwa katika nchi nyingi duniani hivi sasa, ambapo wananchi huchagua wawakilishi wao katika uchaguzi. Nchi ya Uswisi ni maarufu kwa mfumo wake wa demokrasia ya moja kwa moja ambako sheria nyingi zinaamuliwa na wananchi wote kwa njia ya kura.
2. Demokrasia shirikishi ("Representative Democracy"): hapo wachache hupewa na wengi dhamana katika uwakilishi wa jamii katika maamuzi. Wachache huchaguliwa na wengi kwa njia ya demokrasia huru na ya haki kwa kufuata Katiba ya nchi hiyo. Mfano: Wabunge huwakilisha wananchi wao katika kuleta maendeleo na kuishauri serikali juu ya maendeleo ya nchi yao.