Etxe

Etxe bat Armendaritzen

Ur-jauziko etxea (AEB), Wright arkitektoarena.

Artikulu hau bizitzeko eraikuntzari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Etxe (argipena)».

Etxea gizakia bizitzeko prestatzen den edozein eraikuntza da. Solairu bakar batean edo bat baino gehiagotan antolaturik egoten da.

Historikoki, gizarte- edo familia-bizitzako jarduera eta harremanak garatu diren lekua da, jaiotzatik hasi eta kide askoren heriotzara arte. Euriaren, haizearen, hotz-beroen eta gainerako gertakari meteorologikoen aurkako aterpe gisa balio izan du, baita sarkinengandik babesteko ere, gizakiak ala animaliak izan. Gainera, bertako biztanleen gauzak eta ondasunak gordetzeko lekua izan da.

Euskaraz, bizitegi funtzioa ez duten beste hainbat eraikini ere etxe deitu ohi zaio, hala nola zerbitzu publikoetara bideratutako eraikinak (udaletxea/herriko etxea, osasun etxea, ikastetxea, ertzain etxea, espetxea...) edo pribatuetara (jatetxea, putetxea, banketxea...). Euskal Herrian, etxeei (eta baserriei) izena emateko ohitura handia izan da historian zehar, izen berezi bat hartuz (Goienetxe, Etxeberria eta abar) edo-eta Enea edo Bait(h)a hartuz (Cristina Enea, Ajuria Enea eta abar). Munduan zehar ere, etxe jakin batzuk ezagun egin dira, balio historiko edo funtzionala dela-eta (Etxe Zuria, Frida Kahloren Etxe Urdina edo Ur-jauziko etxea esaterako). Solairu askotako eta dorre itxurakin eraikin oso luze eta garaiei, etxe-orratz deritze.

Munduan zehar euskal diaspora biltzen diren tokiek Euskal Etxe dute izena.

Hitza

Etxe hitza lehen aldiz XII. mendean agertzen da forma horretan, Aymeric Picaud elizgizonaren Iter pro peregrinis ad Compostellam erromesentzako hiztegian, Domum [uocant] eche esaldian.

Hala ere, hitzaren lehen agerraldia toponimia batean da 867. urteko Ciresako kartularioan (Echo Ibarra, Aragoi): Isxaverre ageri da, Etxeberri esanahiarekin (egungo Javierregay gaztelaniaz edo Xabierregai aragoieraz, Aragoiko Jazetanian). Testuak honela dio: ...et ecclesie Cirasiensi totum quod habeo de Isxaverre gayo usque ad locum qui dicitur Aquatorta.

Deiturak

Sakontzeko, irakurri: «Zerrenda:Etxe deiturak»

Euskal Herrian izan duen garrantziaren lekuko, etxe hitzak emari joria izan du euskal deiturak osatzerakoan. Euskaltzaindiaren Onomastika batzordeak 249 deitura jasotzen ditu hasieran etxe (edo eratorriren bat) duena.

Historia

Etxearen historia eta bilakaera hiriaren historiaren eskutik doa. Ez da homogeneoa, eta eraikinen kalitatea ere ez da izan goranzkoa biztanle guztientzat, garai guztietan baitaude etxe miresgarrien adibide bikainekin kontrastatzen duten bizileku ziztrinen ugariak.

Hastapenak

Ehiztarien etxolak, lehen etxeen aurrekoak, adarrez eta zuhaixkez eginiko aldi baterako babesleku soilak, gure arbasoek eraiki zituzten gutxienez orain dela 300.000 urte. Mamut larru eta hezurrekin eraikitako ehiztari-borden hondakinak aurkitu dira, K.a. 35.000 - K.a. 10.000 bitartekoak. Europako ehiztari nomaden familia-talde handientzako zurezko neguko kanpamenduak K.a. 12.000an datatu dira.

• 
  Etxola bat, Terra Amata indusketa arkeologikoan (Frantzia).
• 
  Denda paleolitiko bat, Pincevent (Frantzia).
• 
  Etxola bat leize barnean, Lazaret (Frantzia).

Lehengo etxeak: K.a. 6000. urtea

Ezagutzen diren lehen herrixkak K.a. 6000 inguruan agertu ziren. Ekialde Hurbileko ibai handien hegi emankorretan, nekazaritza-jarduerei lotuak. Mediterraneo inguruko eskualdeetan, K.a. 5500 inguruan, adobezko etxeak eraiki ziren soroen ondoan. Anatoliako hegoaldean, Çatalhöyük aztarnategia dago, Neolito eta Kalkolito garaiko hiri kokaleku bat. Adobezko etxe laukizuzenek osatzen zuten, eta sarrera sabaitik egiten zen, zuzenean beheko su ondora, etxeak abaraska baten antzera pilatuta baitzeuden.

Jauregiak eta patiodun etxeak: K.a 2000. urtea

Indo haranean, Mohenjo-Daro, Kalibangan eta Harappa gisako hiriek patiodun etxe handiak zituzten (K.a. 1800). Minos erregearen jauregia K.a. 1700ean datatua dago. Antzinako Egipton, hiritar aberatsek jauregiak eraiki zituzten. Akhetaton hiri berrian, etxeak erdiko patio batekin eraiki zituzten. K.a. 1300 inguruan, Olmeka kultura sortu zen erdialdeko Amerikan, eta buztinezko etxeak eraikitzen zituzten, nahiz-eta horietatik ia ez den ia aztarnarik geratzen.

• 
  Bolizko etxetxoa, Abu Rawash-en aurkitua, Den erregearen garaikoa (Egiptoko I. dinastia, K.a. 3000 inguru). Louvre museoa.

Etxe biribilak: K.a. 1000. urtea

Europako iparraldeko zeltek K.a. 500. urtean lastozko sabaia zuten harrizko etxe zirkularrak eraiki zituzten.

Antzinako Grezia eta Erroma

Greziar hiri-estatuetan, K.a. 400 inguruan, patiodun etxeak eraikitzen ziren. K.a. 200 urtean, Alexandriak 300.000 biztanle inguru zituela uste da. Hasiera batean, zurezkoak ziren, eta, ondoren, adreiluzkoak edo harrizkoak, baina beti oso txikiak eta apalak. Bi zatitan banatuta zeuden: bat, beheko pisua hartzen zuena, gizonentzat: androia (ἀνδρών) edo andronitisa (ἀνδρωνῖτις); bestea, berriz, goiko solairuan edo behekoaren atzealdean zegoena, emakumeentzat: ginezeoa (γυναικεία) edo ginekonitisa (γυναικωνῖτις). Estalkia lastoz edo teilaz egina zegoen, teilatu-hegalekin. Hormak, barrutik eta kanpotik kareztatuak, pezokoak edo zur buztinezkoak ziren, harrizko oinarri batekin hezetasunetik babesteko. Iparraldean, oinplano zirkularreko etxea da nagusi, baina habitat bereizgarria oinplano angeluzuzeneko megaroi etxea da.

Erromatarren garaian, klase aberatsen landako egoitza erromatar villa zen. Hirian, propietate ederrak zituzten, domus izenekoak, aberastasunaren arabera handiagoak edo luxuzkoagoak zirenak, estatus soziala eta jabearen dignitas zelakoa islatu behar zutenak. Baina gehiengoa, familia ugari eta txiroak, insula eraikinetan bizi zen. Erromak, 100. urtean, 450.000 biztanle zituen.

Erdi Aroa: Harria, adobea eta zura

Hala ere, K.o. 700. urtearen inguruan, hainbat arrazoirengatik, hala nola defentsa edo klima, biztanle asko induskatutako kobazuloetan bizi ziren, adibidez, erdialdeko Asiako ekialdeko komunitateetan (oraindik irauten dutenak), Txinan, etab.

K.o. 800. urtean, harrizko jauregiek (maienak, esaterako, adobezkoak herriarentzat) edo zurezko etxeek (bikingoen artean) estatusa, klima edo baliabideak adierazten zuten. Europan, XIII. mendean, aberats berriek (merkatari, bankari eta noble dirudunek) harrizko etxe bikainak eraiki zituzten, baina herritarrek buztinez estalitako eta lastoz estalitako egurrezko txabolak erabiltzen jarraitu zuen.

Erdi Aroko Europan, eskualdeko eraikuntza-materialen arabera, nekazarien etxeak adobe, harri edo zurezkoak ziren, lastozko tailatu batekin, gela zabal bakarrarekin eta beheko suarekin etxebizitzaren erdigune gisa. Familia osoaren etxebizitza zen, eta, aletegi gisa erabiltzeaz gain, normalean, ukuilua ere izaten zen barnean. XIII. mendera arte, ez zen espazio bereizirik sortu animalientzat etxeen barrualdean. Gelan, mahaia zen funtsezko altzaria, non familia osoa jartzen zen inguruan aulkietan eserita. Apalak zeuden zeuzkaten gauza urriak uzteko eta zurezko kakoak jantziak zintzilikatzeko. Ez zegoen oherik; lurrean egiten zen lo, normalean lasto gainean edo lastairatan. Herri eta hirietan, kale berean, maila guztietako etxeak aurkitu ahal ziren: eskulangileen lantegiak bizitegiarekin, merkatarien etxeak, alokatzeko bizileku osasungaitzak eta aitoren semeen jauregiak. Herrietako etxeak, nagusiki, zurezkoak ziren VIII. eta IX. mendeetan, eta harria hasi zen nagusi bihurtzen XII. eta XIII. mendeetan, XIV. mendean zurezko bilbadura garatu arte. Euskal Herrian, aipatzekoak dira dorretxeak, hasieran zurezkoak zirenak baina XII. mendetik aurrera harriz eraikiak, oinplano karratukoak.

Erdi Aroan, oinetxeek hainbat jarduera eta ekitaldi antolatzen zituzten. Gainera, etxeetan pertsona asko bizi zen, besteak beste, familia, senideak, langileak, zerbitzariak eta gonbidatuak. Haien bizimodua, neurri handi batean, komunala zen, bada, gela nagusia gisako guneek afaltzeko eta elkartzeko erabiltzen zen eta partekatutako oheetarako orubea.

XV. eta XVI. mendeetan, Italiako jauregi errenazentistak konektibitate-areto ugari zituen. Oinetxeen kalitate eta erabileretan ez bezala, Palazzoaren gela gehienek ez zuten inolako helbururik, baina zenbait atez hornituta zeuden. Ate horiek Robin Evansek honela deskribatzen dituen gelak komunikatzen zituzten: «Gela diskretuen matrizea, baina elkarren artean erabat konektatuak». Kokapenak aukera ematen zien okupatzaileei gela batetik bestera libre ibiltzeko, horrela pribatutasunaren mugak hautsiz.

«

Behin barruan, eraikina zeharkatzeko, gela batetik hurrengora pasatu behar da, eta, gero, hurrengora. Korridoreak eta eskailerak erabili behar direnean, saihestezina dena, ia beti, espazio bat beste batekin bakarrik konektatzen dute, eta inoiz ez dute mugimenduen banatzaile orokor gisa balio. Horrela, arkitekturaren aldetik logelaren ondoan logela gehitzeak beharrezko euspena eskaini arren, palazzoa, okupazioari dagokionez, etxeko kide askorentzako nahiko iragazkorra den solairu ireki bat da. Nahiz eta kanpora begira oso ikusgai izan, planta irekiak bertako guztien sozializatzea eta konektibitatea sustatzen du

»

Gelen banaketaren eta pribatutasunaren hobekuntzaren adibide goiztiar bat 1597an aurki daiteke Chelsean (Londres) eraikitako Beaufort Etxean. John Thorpe arkitekto ingelesak diseinatu zuen, eta honako hau idatzi zuen bere planoetan: «Sarrera luze bat guztiaren zehar».​ Pasilloa gelatik bereizteak korridorearen funtzioa bete zuen. Hedapen berri hori iraultzailea izan zen garai hartan, horrela gela bakoitzeko ate bat integratzea ahalbidetuz, non gela guztiak bat egiten zuten korridorearen bidez. Arkitekto ingelesaren hitzetan, «etxeko luzera guztian zehar erdigunean dagoen bide komunak saihestu egiten du baten bulegoek besteari enbarazu egitea, elkarren arteko etengabeko pasatzeagatik». XVII. mendeko gizarte-hierarkiak oso hartzen ziren kontuan, bada, arkitektura zerbitzariak eta goi-klasea pertsonifikatzeko gai baitzen. Pratt-ek dioenez, pribatutasun gehiago eskaintzen zaio okupatzaileari: «zerbitzari arruntak ezin dira inoiz publikoki agertu beren eginbeharrengatik hara eta hona ibiltzean». XIX. menderako, aberatsen eta pobreen arteko gizarte-banaketa horrek, etxebizitzan, korridorea fisikoki integratzen lagundu zuen.

Witold Rybczynski soziologoak zera idatzi zuen: «Etxea eguneko eta gaueko erabileretan eta gune formal eta informaletan banatzea hasia zen»​. Gelak publikoak izatetik pribatuak izatera pasa ziren, bada, aparteko sarrerek ekarri zuten gela batean helburu zehatz batekin sartzearen nozioa.

Aro Modernoa: Adreilua

XVIII. mendeko etxe bat, Theux Bélgica.

XVI. mendetik aurrera, Europako iparraldean, buztin egosizko adreiluak erabiltzen hasi ziren etxeak eraikitzeko. Europako lehen etxe ederrak sortu ziren. XVIII. mendean, Europako eta Amerikako hiri askotan, estilo dotoreko eraikinak altxatzen ziren burgesia berriarentzat.

XIX. mendea: Etxebizitza eskasak eta txaletak

XIX. mendearen hasieran, landatik fabriketara lan bila joandako langilez beteta zeuden hiriak. Auzo pobreetan bizi dira, pilatuta, baldintza osasungaitzetan eta, gehienak, miseria gorrian. XIX. mendearen amaieran, lehen bizitegi-auzoak sortu ziren, estilo eklektikoko etxebizitza-blokeak, txaletak eta burgesiarentzako lorategi-hiriak. Historialari batzuek Philip Webben Red House (1859) jotzen dute «etxe moderno»aren lehen diseinutzat.

XX. mendea

XX. mendean, hirietako etxebizitzak trinkotu egiten da, eta etxe-kopurua murriztu, etxeen kopurua murriztu egiten da, eta goranzko etxeak edo bizilekuak gehitu. Familia bakarreko etxeak hirien periferiako auzo aberatsenetan kokatzen dira. Halaber, bigarren etxebizitza gisako etxeak ere ohikoak dira, baita oporretarako edo asteburuetarako ere, eta kanpo- eta barne-dekorazioaren kontzeptuek garrantzia hartzen dute.

Etxe motak

Estilo portugaldarreko etxea Goa, (India).

Familia bakarreko hainbat etxebizitza mota daude, inguruaren arabera:

• Bakartua: Perimetro osoa kanpoaldekoa badu.
• Binakakoa: Mehelin bakarra badu beste jabe bateko eraikin batekin.
• Atxikia: Mehelin bat baino gehiago badu beste jabe bat duten beste eraikin batzuekin.

Ezaugarriak

Eraikuntzaren ikuspuntutik, etxea honako elementu hauez osatua dago:

Egitura

Egitura etxea eusten duen eta lurrera finkatzen duen euskarri erresistentea da. Buztinez, pezoz, adreiluz, harriz, zurrez, altzairuz edo hormigoi armatuz egina egon daiteke, baina, salbuespen gisa, beste material batzuk ere erabil daitezke. Egiturak bi atal nagusi ditu: «zimenduak» eta «egitura nagusia».

Zimenduak: etxea bermatzen den lurpeko atala da, eta, hortaz, etxebizitzaren pisua eta jasaten dituen tentsioak lurzoruari transmititzen dizkio. Etxe batek hainbat zimendu mota izan ditzake: zapatak (bakanduak edo jarraituak), lauzak, piloteak, eta abar. Lurraren erresistentzia txikia denean (normalean 0,1 n/mm² baino txikiagoa), kargei eusteko beharrezkoa da lauza edo piloteak erabiltzea. Etxebizitzak lurpeko gelarik badu, hala nola biltegiak edo garajeak, euste-hormak behar ditu inguruko lurra eusteko, eta horiek zimenduaren zatitzat edo euste-egituraren zatitzat har daitezke.

Egitura nagusia: lur gainetik altxatzen da. Euskarri bertikal batzuk ditu, eta horiek puntualak (zutabeak) edo linealak (karga-hormak) izan daitezke. Euskarri horien gainean bermatzen dira elementu horizontalak, zoruak eta sabaiak osatzen dituztenak. Elementu horizontal horiek norabide bakarrekoak (habe eta habexka sistema) edo bi norabidekoak (forjatuak eta lauzak) izan daitezke.

Itxiturak

Itxiturak etxearen barruko bolumena estaltzen eta babesten duten azalerak dira, hau da, estalkia, kanpoko hormak eta beheko plano horizontalean dagoen zolata edo lauza.

Itxiturek hainbat funtzio betetzen dituzte, eta nagusiak dira iragazgaiztea (uretatik babestea) eta isolatzea, bai zaratatik (isolamendu akustikoa), bai tenperatura-aldaketatik (isolamendu termikoa). Funtzio horiek betetzeko, itxiturek ezaugarri horiek aldi berean lortzea ahalbidetzen duten eraikuntza-sistemak erabiltzen dituzte, eta ohikoa da geruza espezializatu batzuez osatuta egotea (geruza irazgaitza, geruza isolatzailea, eta abar). Munduko klima eta kultura ezberdinetan dauden beharrizan eta material ugariren ondorioz, itxiturek forma ugari har ditzakete, sistema primitibo eta sinpleenetatik (animalien larruak, landareak edo oihalak) gaur egungo geruza anitzeko sistema konplexuetaraino.

Arotzeriek eteten dituzte itxiturak. Leihoek eta ateek osatzen dituzte, eta barrura sartzea, aireztapena eta etxearen argiztapen naturala ahalbidetzen dute.

Banatzaileak

Etxearen barruko espazioa banatzen duten elementuak dira, gela desberdinetan banatuta. Funtzio nagusia etxebizitzako eremuak (komunak, sukaldea, logelak, egongela eta abar) bisualki eta akustikoki bakartzea da. Oro har, kartoi-igeltsuzko plakak, zurezko holtzak edo adreiluzko trenkadak izan ohi dira.

Estaldurak

Zoruak, paretak eta sabaiak estaltzen dituzten materialak dira, eta etxearen akabera eta ageriko zatia osatzen dute. Zoruetan ohikoa da zura (parketa esaterako), zeramika (solairu lauzak) edo harrizko materialak erabiltzea; paretetan eta sabaietan, berriz, igeltsua erabili ohi da, eta, ondoren, pintura geruza bat jarri ohi zaio. Etxeetako hezeguneetan (sukalde eta komunean), maiz, zeramika (lauza beiraztatuak) erabiltzen da garbiketa errazteko eta hezetasunei aurre egiteko.

Materialen aukeraketa eta barruko argiztapena barne-diseinuaren diziplina espezifikoa da, eta, luxuzko etxeetan, ez da harritzekoa dekoratzailearengana jotzea.

Instalazioak

Etxea zerbitzuz hornitzen duten sare eta aparatuen multzoa dira. Instalazio eta sare ohikoenak honako hauek dira: edateko ura, argindarra, berokuntza, saneamendua eta telekomunikazioak. Batzuetan, beste hauek ere erabiltzen dira: gas naturala, energia berriztagarriak (eguzki-energia, geotermia eta abar), aire girotua, domotika, suteen aurkako sistemak eta segurtasun-sistemak.

Gelak eta beste atalak

Etxearen antolamendua erabileraren arabera aldatzen da. Oinarrizko unitatea-edo gela da.

Etxebizitzara bideratutakoak, funtsean, honako hauek dira: egongela, logelak (kopuru aldakorrean), bainugela eta komuna (bat edo gehiago) eta sukaldea. Kasu askotan, honako hauek ere badaude: jangela, ataria edo atondoa, eskailerak, korridoreak edo banatzaileak, eta garajea. Eta jarduera espezifikoetarako areto osagarriak, hala nola bulegoa, estudioa, liburutegia, jolas gela, erretzaileen gela, sauna, eta abar eta abar.

Laneko eremu osagarriak: garbitokia, esekitokia, ofizioa, eta abar. Biltegiratzeko eremu osagarriak: sotoa, janaritegia, jantzigela, trastelekua, ganbara, etab. Kanporako egonaldikoak: terrazak edo solariuma, balkoiak, ataripeak, etab.

Beste eraikuntza osagarri batzuk ere izan ditzake, bananduak edo atxikiak, hala nola ibilgailuentzako garajea, bihitegia edo lorategiko ekipamendu eta tresnetarako estalpea. Eta kanpoaldeko espazio hauek ere izan ditzake: lorategia, baratzea, patioa, igerilekua, pergolak, berotegia, jolasteko pistak, etab.

Nekazaritzara bideratutako gizarte tradizionaletan, etxe-abereek (oiloak edo bestelako aziendak esaterako) etxeko zati bat gizakiekin parteka dezakete ukuilu eta oilategietan. Ohiko ezaugarria da Euskal Herriko baserrietan.

• 
  Sukalde bat (XIX. mendeko Hungariakoa)
• 
  Egongela bat (1950ko hamarkadako AEBkoa)
• 
  Logela bat (XIX. mendeko Kataluniakoa)
• 
  Bainugela bat (1970ko hamarkadako Alemaniakoa)

Urbanizazioa

Urbanizazioa, etxearen inguruan jartzen diren elementuen multzoa da, hala nola kanpoko zoladura, kanpoko argiteria, hesia, lorategia, ureztatze sarea, hustubideak, etab.

Etxe prefabrikatuak

Etxe prefabrikatu modular baten eraikitzea.

Sei moduluz osatutako diseinuzko etxebizitza prefabrikatua Valentzian, Espainia.

Etxe prefabrikatuak produktu industrializatuak dira, eta aurrez fabrikatutako elementu modularrak mihiztatuz eraiki daitezke etxeak asentatu behar den lurzorua kontuan hartu gabe; beraz, lehen ezarri behar da hormigoi armatuzko lauza bat edo multzoaren zimendatze, euskarri eta ainguraketa gisa balioko duen euskarri-sistema bat.

Egitura-mota guztiei aplikatzen zaizkien sistema horiek eraikuntza masibo eta errepikakorrari dagozkio. Sobietar Batasunaren garaian, prefabrikatutako elementuak asko erabili ziren eraikuntzan.

Etxe aurrefabrikatu mota ugari daude, eta hiru alderditan katalogatuta daude: diseinu-etxe prefabrikatuak, erabilera arrunteko etxe prefabrikatuak, etxe prefabrikatu sozialak.

Horrelako etxebizitzak eraikitzeko abiadura azkarra da, fabriketan ekoizten baitira. Horren ondorio zuzena da denbora eta diru baliabideak aurreztea dakarrela, eskaintzen dituzten kalitateak alde batera utzi gabe.

Etxe mugikorrak

Lurrari ainguratutako etxearen ordezko aukera bat gurpil gaineko etxebizitzak dira, edo karabanak, herrialde anglosaxoietan oso errotuta daudenak; izan ere, kostu txikia eta mugikortasuna dela eta, ohiko etxebizitza gisa erabiltzen dituzte, eta, zenbait hiri handiren inguruan, benetako herrixkak eratzen ari dira.

Etxebizitza sozialak Seacroften, Leeds, Erresuma Batua.

Lege-gaiak

Etxeak behin eta berriz zabal daitezke, eta horrek eraikuntza-historia konplexu batera darama.

Etxeak behin eta berriz zabal daitezke, eta horrek eraikuntza-historia konplexu batera darama. Garrantzi historikoa duten eraikinek legezko murrizketak dituzte. Erresuma Batuan, etxe berriak ez ditu Ondasun Salmentaren Legeak estaltzen. Etxe berri bat erostean, erosleak ez du beste produktu batzuk erosten ditueneko babes legal bera. Erresuma Batuko etxe berriak National House Building Councilen bermearekin estalita daude.

Identifikazioa eta sinbolismoa

Asentamendu trinkoak haztearekin batera, gizakiek etxeak eta lur sailak identifikatzeko moduak diseinatu zituzten. Banakako etxeek, batzuetan, izen propioa hartzen dute, eta izen horiek, aldi berean, konnotazio emozional garrantzitsuak har ditzakete. Adibidez, Howards End filmeko etxea edo Brideshead Revisited eleberriko gaztelua. Etxeak identifikatzeko ikuspegi sistematikoago eta orokorrago batek hainbat metodo erabil ditzake etxeak zenbakitzeko.

Etxeek beren eraikitzaileen edo biztanleen inguruabarrak edo iritziak adieraz ditzakete. Horrela, etxe zabal eta landu bat aberastasun nabariaren zeinu izan daiteke; material birziklatuekin egindako profil txikiko etxe batek, berriz, energia aurrezten laguntzen duela adieraz dezake. Garrantzi historiko berezia duten etxeek (adibidez, ospetsuen egoitza zaharrak edo etxe oso zaharrak ere) babes estatusa lor dezakete hirigintzan, eraikitako ondarearen edo hiri-paisaiaren adibide gisa. Oroitzapenezko plakek egitura horiek seinala ditzakete. Etxebizitzaren jabetzak ekonomiaren oparotasunaren neurri komuna ematen du. Kontrastea egiten du etxeen suntsiketaren garrantziarekin, kanpin-denden eraikitzearekin eta, hondamendi natural askoren ondoren, etxeak berreraikitzeak duen garrantziarekin.

Galeria

• 
  Ion Popescuren Belle Époque etxea, Ploiești (Errumania).
• 
  Bhutaneko landa-etxea.
• 
  Khmer etxea, Kanbodia.
• 
  Etxe tradizionala Kolonbia.
• 
  Etxe tradizionala, Faza, Kenya.
• 
  Herriko etxe tradizionala, Banaue (Filipinak).
• 
  Etxea, Brgule (Serbia).
• 
  XX. mende hasierako Finlandiako etxe tradizional bat, Jyväskylä.
• 
  Etxe tradizionala, Japonia.
• 
  Bi solairudun latorrizko estalpea, Bangladesh.
• 
  Harrizko etxe tradizionala, Serbia.
• 
  Kurdistango harrizko etxe tradizionala.
• 
  Energetikoki eraginkorrak diren etxeak, Amersfoort (Herbehereak).
• 
  Etxe bat North Yorken, Toronto (Kanada).
• 
  Dekoratutako etxea, Utrecht (Herbehereak).
• 
  Etxe bakartua, Addis Abeba (Etiopia)
• 
  Etxe zahar eta berriak elkarren ondoan, Dallas

Ikus, gainera

• Eraikin
• Etxebizitza ekologiko
• Etxekotze
• Euskal Etxeak

Kanpo estekak

• Etxebizitza hutsei buruzko erreportajea Argian (2013)

• Datuak: Q3947
• Multimedia: Houses / Q3947

Wikiztegian orri bat dago honi buruz: etxe .