Frankenstein

An Frankenstein; or, The Modern Prometheus (Winaray: Frankenstein, o an Moderno nga Prometeo), kilala gihapon ha pinahalipot nga ulohan nga Frankenstein, in usa ka nobela nga sinurat ni Mary Shelley ug iginpatik hadton tuig 1818 ha London, Reino Unido. Ini nga nobela in naghihinabi han istorya ni Victor Frankenstein, usa nga siyentista nga naglarang hin pagtuha hin buhi nga butang pinaagi hin eksperimento nga pagtarampo hin magkadirudilain nga mga parte hin lawas han tawo.

Gintikangan ni Shelley an pagsurat han Frankenstein hadton 18 anyos pala an iya pangedaron. Ini nga nobela in nahimugso durante hin usa nga biyahe hadton 1816 ngadto ha Geneva, Swiza, kun diin an paragsiday nga hi George Byron an nagpatikang hin paisan-isan hin pagsurat hin makaharadlok nga istorya. Naimpluwensiyahan hi Shelly ha paghimo han istorya tungod han mga ideya han okultismo ug Galvanismo (an kinadaan nga pag-aradman mahitungod han pagkaada elektrisidad ha mga buhi nga butang); an mga siday nga Paradise Lost (Naanaw nga Paraiso) ni John Milton ug The Rime of the Ancient Mariner (An Siday han Edaran nga Paragdagat) ni Samuel Taylor Coleridge; ngan an mga kasurub-an ha personal nga kinabuhi niya. Waray niya iginpabutang an iya ngaran dida han siyahan nga pagpatik han nobela hadton Enero 1, 1818 kun san-o 20 anyos hiya. Promero nga iginbutang an iya ngaran dida han libro hadton 1821 para han ikaduha nga pagpatik hini didto ha Paris, Fransiya.

An Frankenstein in usa han mga kilala nga nobela ha panuratan han Inglaterra, ngan usa gihapon ini han mga kinadaan nga mga istorya ha larang han horror (makaharadlok nga istorya) ug science fiction (istorya nga naghihinabi hin mga kabag-ohan nga siyensiya, teknolohiya ug han tidaraon nga kapanahunan). Nakaimpluwensiya ini ha kasamtangan nga popular culture ngan ginhimoan (o nagin inspirasyon) hin damo nga mga istorya ug nobela, pelikula, ug mga drama.

Istorya

Magtitikang an nobela pinaagi hin mga surat tikang kan Kapitan Robert Walton, usa nga eksplorador tikang ha Inglaterra, nga iya ginpadara ngadto ha iya bungto nga hi Margaret Saville. Ginhulagway ni Kapitan Walton an iya ginpapangunahan nga ekspedisyon tikadto ha Amihanan nga Katungtungan (North Pole). Han nagtitikahirani na hira didto, waray hira makapadayon ha paglayag kay napalibotan hira hin dagko nga mga tipak hin yelo. Hadto nga takna, hinkit-an nira in tikamatay na nga tawo: hi Victor Frankenstein. Ginpasakay hiya han mga tripulante ha ira barko, ngan igin-istorya niya kan Kapitan Walton an iya kinabuhi.

Hi Victor Frankenstein in tikang ha usa ka rikohanon nga pamilya ha Geneva. Ha iya pag-ulitawo, nagkaada hiya hin interes ha alkemiya. Han natikalagas hiya, nagka-interes na gihapon hiya ha moderno nga kimika ug biyolohiya. Kataliwan han kamatayon han iya iroy nga hi Caroline tungod hin iskarlatina, binmaya hiya tikang ha Geneva ug nag-eskuyla ha Unibersidad han Ingolstadt kun diin nagkaada hiya hin hilarom nga interes ha pagsabot han mga sikreto han kinabuhi.

Niyan, nadiskubrehan ni Frankenstein an pamaagi hin paghatag hin kinabuhi ha mga butang nga patay o waray kinabuhi. Nagtirok hiya hin magkadirudilain nga mga parte hin lawas han tawo, gintarampo ini, ngan ginbuhat an eksperimento hin pagtuha hin buhi nga butang. Pero, han nagmata an iya Tinuha, inalpan hiya hin dako nga kahadlok tungod han makangingirhat nga dagway hini; iya ini ginpabay-an ngan hiya in pinmalagiw. Binmaya an Tinuha tikang han laboratoryo, pero nagkasakit hi Frankenstein dara han kalisang han iya binuhat nga eksperimento.

Ginbuligan hi Frankenstein han iya sangkay nga hi Henry Clerval hangtod han hiulii ha iya. Niyan, nahibaroan ni Frankenstein nga pinatay an iya manghod nga hi William. Tugob hin kasubo, binmalik hi Frankenstein ha Geneva. Han hikit-an niya an iya Tinuha didto han kagurangan, nasantop niya nga an Tinuha amo an pumatay kan William. Pero, an ira batan-on nga suruguon nga hi Justine Moritz an gin-akusaran han krimen ug ginsirotan hin kamatayon.

Samtang inaabat an iya pagkasalaan, sinmaka hin bukid hi Frankenstein. Didto, iya ginkatapo an iya Tinuha nga naghulagway ha mga nagin eksperyensya niya tikang han iya pagmata. Kataliwan han pagbayai ha iya ni Frankenstein, pinmalagiaw ngan naglalakaton hin mag-usahan an Tinuha. Samtang ginugutom ngan ginhahagkotan, nahibaro hiya pamiling nga makaraon ha kagurangan ug nakaagi hin ginpabay-an nga tap-ong. Tungod han makadamo ka beses nga hiya ginsalikway ngan ginpaiwas hin mga tawo nga nagkakahahadlok han iya dagway, napuno hiya hin kasina ngan naglarang hin pagbulos ha iya magturuha. Kinmadto hiya ha Geneva kun diin ginpatay niya hi William ngan ginbutang-butangan hin sala hi Justine.

Kahuman niya pagsumat han iya mga eksperyensya, nangaro an Tinuha hin babaye nga kaupod. Sinmugot hi Frankenstein, ngan kinmadto hiya ha Orkney, Inglaterra kaupod hi Henry samtang waray sasabot nga ginsinunuran hiya han iya Tinuha. Didto ha Orkney, gintikagan ni Frankenstein an paghimo hin babaye. Niyan, nagkaada hiya hin kabaraka han magigin konsekwensya kun maghimo hiya hin usa pa nga pareho han iya siyahan nga Tinuha. Han pakakita niya han Tinuha nga nasilip ha bintana, ginruba ni Frankenstein an iya ginhihimo nga babaye. Tugob hin paghikabulos, ginpatay han Tinuha hi Henry ngan nagtarhog hiya kan Frankenstein, "Uupdan ta ikaw ha gab-i han imo kasal."

Inmuli hi Frankenstein ha Geneva nga puno hin kalisang. Niyan, ginpakaslan niya an iya sangkay ha pagkabata nga hi Elizabeth Lavenza. Pero, ha gab-i han ira kasal, inmabot an Tinuha ngan ginpatay gihapon hi Elizabeth. Pira ka adlaw an naglabay, namatay an amay ni Frankenstein tungod hin sobra nga kasurob-an. Waray na nahibilin nga pamilya hi Frankenstein ngan napuno hiya hin kasubo ug paghikabulos, amo nga ginpinamiling niya an Tinuha ha magkalain-lain nga dapit han Europa hangtod nga dumangat hiya didto ha Arktiko. Naghihikamatay na hiya dara han kagul-anan ug han kahagkot hin duro. Didto na hiya hiagii han mga tripulante ni Kapitan Walton.

Katima niya pag-istoryahan hini ngatanan, gin-aghat ni Frankenstein hi Kapitan Walton ug an mga tripulante hin pagpadayon han ira paglayag tikadto ha Amihanan nga Katungtungan. Pero, tungod han kapeligroso han ira kahimtang, nagdesisyon hira hin paglayag tipa-Salatanan ngan umuli nala. Nagsaad hi Frankenstein nga ipapadayon la gihapon niya an pagbulos kontra ha Tinuha, pero waray na hiya pakakabuhat ha kama tungod nga nag-iikamaratay na hiya. Kataliwan han iya katapusan nga mga pulong, nabunosan hiya han iya kinabuhi.

Dire mag-iiha, inmabot ha barko an Tinuha ngan sinakob han kwarto han patay na nga Frankenstein. Tugob hin kasurob-on ngan pagbasol, nanamilit hiya ha iya magturuha ug kan Kapitan Walton, upod an saad hin pagsunog han iya kalugaringon basi mamatay man gihapon hiya. Linmukso hiya ha bintana ngadto han mga balod han mahagkot nga kadagatan ngan waray na hikit-i pa tikang hadto.