Jamning

Kartet viser som har spor av jamvekt og jamning i norske dialektar. Det mørkeblåe området har jamning, som skildra i denne artikkelen. Begge dei markerte område har fenomenet jamvekt, som i det lyseblå området kjem fram med at ord med lang rotstaving (overvektsord) har endinga -e, medan ord med kort rotstaving (jamvektsord) har endinga -a.

Jamning er eit dialekttrekk som finst i dialektar i Trøndelag og på delar av Austlandet (særleg i Østerdalen, Gudbrandsdalen og Aust-Telemark). Utviklinga går ut på at endevokalen og rotvokalen i eit ord påverkar kvarandre og vert meir like eller heilt like etter prinsipp for vokalharmoni. Jamning finst i såkalte jamvektsord.

Vi skil mellom utjamning, at vokalane vert heilt like, og tiljamning, at vokalane vert meir like. Jamning har vi til dømes når dei gammalnorske orda vera og vika i dialektar med utjamning er vorte til høvesvis vårrå og vukku (vokalane er heilt like), medan det i dialektar med tiljamning kan heita værra og vækka (vokalane har vorte meir like).

Eit døme på jamning frå trøndersk:

nynorsk	gammalnorsk	former med utjamning	former med tiljamning
veke (subst., fem.)	vika	vokko (Indre Namdalen),vukku (frå Rørvik og sørover til Orkdal/Oppdal)	vækka (Trondheim, Stjørdalen og Fosen),vekku/vøkku/vækkå/vekko (Nordmøre og Ytre Namdalen)
vera (verb, inf.)	vera	varra (Indre Namdalan),vårrå (frå Rørvik og sørover til Orkdal/Oppdal)	værra (Trondheim, Nordmøre og Fosen)

Utjamning finn ein stort sett i inntrøndersk og i jemtsk, medan tiljamning er vanleg i øvrig trøndersk, Trondheim bymål, Nord-Østerdalen og Gudbrandsdalen. Generelt kan det seiast at ein får meir jamning jo lenger nord ein kjem: I dialektane rundt Oslofjorden finst det ikkje spor av jamning, og etter kvart som ein kjem lenger nord i Oppland og Hedmark får ein stadig meir jamning. Det heile kulminerer med det trønderske kjerneområdet for jamning, der ein i indre mål òg har utstrakt bruk av utjamning.

Sjå òg

• Jamvekt
• Trøndersk