Legaria

Legaria
	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
	Herrigunea.
; Bandera	; Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Garaia
Merindadea	Lizarra
Eskualdea	Lizarraldea (Egaibar)
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Nafarroa
Izen ofiziala	Legaria
Alkatea	Julian Echeverria Garin; (Candidatura Independiente Legaria)
Posta kodea	31281
INE kodea	31148
Herritarra	legariar
Geografia
Koordenatuak	42°38′55″N 2°10′24″W / 42.648611111111°N 2.1733333333333°W
Azalera	5 km²
Garaiera	512 metro
Distantzia	63 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	119 (2024: 11)
Dentsitatea	23,8 bizt/km²
Zahartzea	% 27,34
Ugalkortasuna	‰ 0
Ekonomia
Jarduera	% 0 (2011)
Desberdintasuna	% 0 (2011)
Langabezia	% 8,1 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 8.8 + % 13.6 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera	%
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.legaria.es/

Legaria^[4] ([leɣaɾi.a]) Nafarroa Garaiko mendebaldeko udalerri bat da, Lizarrako merindadekoa. 106 biztanle zituen 2014. urtean. Ekonomiaren ardatza nekazaritza eta abeltzaintza dira.

Geografia

Legaria Iruñea hiriburutik 63 kilometro mendebaldera dago. Errepidez hara iristeko, NA-132 errepidea hartu behar da Acedo-Lizarra norabidean, eta Antzineko udalerrira heltzerakoan ezkerrerantz dagoen errepide bati kilometro batez jarraitu behar zaio.

Ingurune naturala eta klima

Udalerriak klima mediterraneo-kontinentala dauka, urteko batezbesteko tenperaturak 8 eta 11 gradu, eta prezipitazioak 600 eta 800mm ingurukoak izaten dira. Urteroko egun euritsuak 90 izaten dira, nahiz eta altuera zein den 100 egun euritsu baino gehiago izan daitezkeen.

Udalerrian zeuden jatorrizko basoen gehiena gizakiaren eraginaren ondorioz ia erabat galdu da. XX. mendearen hasieran 36 hektarea artadi geratzen baziren ere, XX. mendearen amaieran 10 hektarea baino gutxiago ziren oraindik geratzen zirenak. Gaur egun, ibaiaren ondoko makalez gain, Legariak, Lokizko Sartza parajeko basoetan hainbat eskubide ditu.

Udalerri mugakideak

Legariak Antzinekin egiten du muga iparraldean, Okorekin ekialdean, Piedramillerarekin mendebaldean, eta Etaiurekin hegoaldean.

Auzoak

Herriak lau auzo ditu: San Martin, elizaren inguruan kokatua; El Rio; El Monte; eta Arrotxapea.

Historia

Legaria Erdi Aroko jaurerria izan zen, 1266. urtean Lodosako Antso Perezek, erregeari jaurerria Funes eta Azkoienen koroak zituen jabetza batzuen truke aldatu zuen arte. Herriak garai hartan 1.000 soldatako petxa ordaintzen zuen urtero. Juan III.a eta Katalina errege-erreginek Petri Nafarroakoari eman zioten dohaintzan 1511. urtean. Lizarrako merindadeko hainbat herritan bezala, Leireko eta Iratxeko monasterioek hainbat ondasun izan zituzten Legarian.

1846. urtean Ega harana udalerri moduan desagertzean, Legaria udalerri independente bihurtu zen. 1847an herriak eskola bakarra zeukan, horrez gain, herriko abadea herritarren artean aukeratzen zen. Herriak zituen bide bakarrak inguruetako herrietara joateko bide zaharrak ziren. XX. mendearen hasieran Nekazari Kutxa bat sortu zuten herrian; eta 1920. urtean, olioa ekoizteko errota.

Demografia

Legariako biztanleria

Datu-iturria: www.ine.es

2008an, Espainiaz kanpoko lau etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren % 3,28 (Nafarroako Foru Erkidegoko batezbestekoaren azpitik).

Politika

Udaletxea

Udaletxea herriko plaza nagusian dago eta 2016. urtean eraberritu zen azkenengo aldiz. Harrizko hormak dituen bi solairuko eraikin aske eta sendoa da. Udalak alkatea eta lau zinegotzi dauzka.

HELBIDEA: San Martin plaza z/g

2007ko udal hauteskundeak

2007an ez zen udal hauteskunderik izan Legarian, ez zelako talderik aurkeztu.^[5]

2011n lehenagotik kudeaketa batzordeko buru eta alkate zen José Javier Etxeberria berretsi zuten karguan, Legariako Hautagaitza Independentea (CIL) alderdian aurkeztuta; beste 4 lagun zinegotzi bihurtu ziren.

Alkateak

Hauek izan dira Legariako azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia^[6]
Jose Maria Ortigosa Lopez^[6]	1979	1983		Zentro Demokratikoaren Batasuna
Ignacio Murugarren Martinez^[6]	1983	1987		Independenteak
Jose Javier Echeverria Martinez^[6]	1988 ^a	1991		Kudeaketa batzordea
Jesus M. Garcia de Eulate Garcia de Eulate^[6]	1992 ^b	1995		Kudeaketa batzordea
Jose Javier Echeverria Martinez^[6]	1995	1999		Independenteak
Maria Soledad Martinez Erquicia^[6]	2000 ^c	2003		Kudeaketa batzordea
Luis Maria Landa Urabayen^[6]	2003	2007		Independenteak
Jose Javier Echeverria Martinez^[6]	2008 ^d	2011		Kudeaketa batzordea
Jose Javier Echeverria Martinez^[6]	2011	2015		Candidatura Independiente de Legaria
Jose Javier Echeverria Martinez^[6]	2015	2019		Independenteak
Jose Javier Echeverria Martinez^[6]	2019	2023		Independenteak
Julian Echeverria Garin^[7]	2023	Jardunean		Candidatura Independiente Legaria.

^a 1987an ezin izan zen Kudeaketa batzorde bat antolatu.

^b 1991an ezin izan zen Kudeaketa batzorde bat antolatu.

^c 1999an ezin izan zen Kudeaketa batzorde bat antolatu.

^d 2007an ezin izan zen Kudeaketa batzorde bat antolatu.

Kultura

Euskara

Nafarroako Foru Erkidegoko Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Legaria eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldan, herritarren % 4,72k zekien euskaraz hitz egiten.