Monopoly

Monopoly
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jarduerak
Genero artistikoa	roll-and-move game (en)
	products.hasbro.com…

Monopoly
	mahai-jokoa
	Irudi gehiago
Fabrikazioa
Fabrikatzailea	Parker Brothers (en) eta Hasbro
Garatzailea	Elizabeth Magie eta Charles Darrow (en)
Ekoizpen osoa	275.000.000
Jatorrizko herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Historia
Sorrera	1937
Sorrera	1935
Osagaiak	game piece (en) (10a)

Monopoly (euskaraz Monopolioa) higiezinen salmenta-erosketan oinarritutako mahai-joko bat da, munduan salduenetakoa.

Izenak iradokitzen duen bezala, jokoaren helburua eskaintza monopolio bat eratzea da, jokoan agertzen diren propietate higiezin guztiak lortuta. Jokalariek txandaka mugitzen dituzte fitxak taula baten inguruan, ordutegiaren norabidean, dadoen puntuazioan oinarrituta, eta irudimenezko banku batetik eros ditzaketen jabetzetan erortzen dira, edo, erosi ezean, bankuari igotzen utz diezaiokete. Jabetzok jabea badute, jabeek bertattik pasatzeagatik kobra diezaiekete, edo erortzen denak erosi ahal izango ditu, kasualitatez edo herri-kutxaz aurrera eginez gero, ezin izango dira jabetzak erosi.

Historia

1903an Lizzie Magie estatubatuar joko diseinatzaileak The Landlord's Game ("Etxekonagusiaren Jokoa") sortu zuen eta 1924an patentatu. 1934an Charles Darrowek jokoaren bere bertsioa Monopoly izenaz Parker Brothers joko enpresari aurkeztu zion.

Monopolyaren jatorria, aurreko jokoen eboluzio bezala, AEBetako auzitegiek ere onartu dute Parker vs-en kasuan. Ralph Anspach, 1975 eta 1986 artean Anti-Monopoly izeneko mahai joko baten argitalpenaren ondorioz izandako prozesu judizial luzean.

Darrowek, hasieran, eskuz egiten zituen Monopoly jokoak, bere lehen seme William Darrowren eta emaztearen laguntzaz; haiek, Charles Darrowek hulezko zati zirkularren gainean lumaz diseinatutako espazioak koloreztatzen zituzten, eta kartoi mehezko txartelak mozten eta markatzen zituzten.

Estatu Batuetatik jokoa mundu osora hedatu zen; maiz, herrialde bakoitzean bertako kale eta tren geltoki izenekin sortutako bertsioak moldatu ziren. Adibidez, 2005ean Euskal Herrian Bilboko bertsioa aurkeztu zen, hiri horretako kale eta geltokien izenekin.

Hasbro enpresak 1991n erosi zuen Parker Brothers, eta Charles Darrowek 1935ean Monopolyren ekoizpen eskubideak Parker Brothersi saldu zizkionetik 500 milioi pertsonak baino gehiagok jokatu dute jokoan.

Errekorren Guinness Liburuak, 1999ra arte, Monopolyren 500 milioi jokalari inguru ematen ditu: honela, munduko jokorik jokatuena da.

Gaur egun, Hasbrok antolatzen ditu AEBetako eta munduko Monopoly txapelketak. Hasbrok Estatu Batuetan ere tokian tokiko xapelketak antolatzen ditu.

Edizioak

Jokoaren berezitasun bat da jokalari askok beren etxeko arauak sortzen dituztela, edo beste jokalari batzuen etxeko arauak ikasten dituztela. Hala ere, Monopolyk badu araudi idatzi bat, 1935ean jokoa patentatu zenetik oso gutxi aldatu dena.

Hasbrok Monopolyren edizioak ekoizten ditu. Edizio batzuk etengabe daude eskuragarri, Monopoly Standard edo Monopoly Deluxe kasu. Beste enpresa batzuen produktuak sustatzeko edizio bereziak ere egiten dira, hala nola Shrek 2 film bizidunarenak, Disneyko pertsonaienak, The Simpsons telesailenak edo data berezien oroitzapenenak, Monopolyren hirurogeita hamargarren urteurrena 2005ean edo Star Warsen 20. urteurrena ospatzeko Monopoly Star Wars. Monopoly berriena Monopoly Inperioa da; hor, jokalariak nazioarteko marka handien jabe egin daitezke, Coca-Cola, Paramount, Samsung, McDonald 's eta abar. Jokoaren edizio hori Monopoly Cityren ondorengoa da; bertan, nork bere hiria sor dezake, 80 eraikinekin.

2004an, Atlantic Cityren sorreraren ehun eta berrogeita hamargarren urteurrena ospatzeko, Courier-Post New Jersey hegoaldeko egunkariak, Virginiako Gannett enpresarena, Atlantic Cityko tokiei buruzko artikulu batzuk argitaratu zituen, Monopolyn izendatuak. Bertan, 1930eko hamarkadan Charles Darrowen garaian Atlantic Cityko kaleak eta inguruak nolakoak ziren eta nola aldatu diren deskribatu zen.

2009an, 1930ean asmatu zenetik lehen aldiz, Monopolyk bere joko sistema aldatu zuen Monopoly City edizio berrian. Orain, jokalariek hiri bat altxa ahal izango dute dadoen lehen tiradatik, euren jabetzetan eraikinak eraiki ahal izateko jabetza multzo oso bat lortzeko beharra kenduz. Gainera, bizitza errealean bezala, jabetzen balioa eta jokalariek alokairuen truke dituzten diru-sarrerak igo edo jaitsi egin daitezke hiriko paisaia aldatzean. Jokalariek beren propietateen balioa handitzen duten eraikinak eraiki ditzakete, hala nola ingurumena errespetatzen duten eskolak edo parke eolikoak, edo aurkariak saboteatu ditzakete hondakin-uren araztegiak edo horien jabetzetan espetxeak eraikiz.

Espainia

Hasbroren Estatu Batuetatik kanpoko dibisioek Monopolyren tokian tokiko edizioak ekoizten dituzte, adibidez Hasbro Iberia, Monopolyren edizioak ekoizten dituena Europar Batasuneko tokiekin edo Madril, Bartzelona, Sevilla, Zaragoza, Valentzia, Malaga, Valladolid, Vigo, Palma Mallorcakoa, Murtzia, Oviedo, Granada, Santander eta Alacanteko Elda hiriekin.

Espainian, hogeita hamar eta hirurogeiko hamarkadetan, jokoa El Palé izenarekin saldu zen, eta La Paz izenarekin, Madrilgo kaleekin, Paseo del Prado izenarekin. Itxuraz, Francisco Leyva Vances malagarrak patentatu zuen El Palé, eta bere izena Paco Leyvaren hasierako letretatik dator.

1980ko hamarkadan Cefak argitaratutako Altxorraren Ibilbidea bezalako jokoaren aldaerak ere saldu ziren, bere erakargarrienetako bat txanponen erabilera izan zelarik, eta Petropolis petrolio merkataritzan oinarritua.

2006ko Gabonetan Monopoly kaleratu zuten, eta baita Nostalgia bertsioak ere, zurezko kaxarekin, eta elektronika, jokalarien dirua kreditu txartelekin ordezkatzen duena.

Hispanoamerika

Argentinan oso ezaguna da Estanciero izeneko Monopolyan oinarritutako joko bat, Argentinako Probintziak dituen Monopoly espezie bat. Horrez gain, Monopolyren edizio bat ere badago, Argentinako lurraldeari egokitua.

Mexikon Turista izeneko joko erakargarri samarra dago: Estatu Mexikarrak ordezkatzen dituzten lurraldeak merkaturatzen dira. Turista Mundial (Munduko Turista) izeneko bertsio bat ere badu.

Guatemalan, Juegos Metta enpresak Bancopolya ekoizten du, Guatemalako lekuen izenak dituen bertsio aldatu bat dena.

Kuban, Deuda Externa ("Kanpo zorra") izeneko antzeko joko bat dago: negoziatzaileen ordez, parte-hartzaileek gobernuen papera jokatzen dute, eta helburua Nazioarteko Diru Funtsa garaitzea da (Monopolyn bankuek duten funtzioa betetzen duena).

Txilen bada Monopolyren antzeko bat, "Santiago Handia" edo "Metropoli Handia" izenekoa: Txileko hiriburuko kale eta etorbideak eros daitezke, baita Txileko Chilectra, Gasco eta beste hainbat enpresa ere, Txileko Estadio Nazionala, Santiagoko Klub Hipikoa, Pudahuel aireportua, etab. Jokoa ospetsua zen, Monopoly iritsi zen arte.

Uruguain Monopoliyen bertsio bat dago, Monopolio Montevideo izenekoa. Joko hori maleta moduko batean dator, barruan taula eta gainerako gauzak dauzkana. Monopoly horrek Montevideoko auzoak ditu.

Perun, Monopoly Parker Brothersen lizentzia lortu zuen. Limako kaleekin.

Ekipamendua

Jokalari bakoitza, taularen inguruan, dadoak botatzean agertzen den zenbakiaren arabera mugitzen den seinale bat da. Gaur egun erabiltzen diren jokoaren piezak hurrengoak dira:

Orga bat
Gerraontzia
Diru zaku bat (1999-2007ko edizioetan)
Zaldizko bat zaldian (2000tik erretiratuta)
Ibilgailu bat (Ford 40 Special Speedster 1934)
Tren bat (luxuzko edizioan bakarrik)
Titare bat
Obus bat, kanoi bat bezala ezagunagoa
Antzinako zapata
Terrier txakur eskoziar bat (1942ko ediziotik)
Kopazko kapela bat
Xafla bat (2013tik erretiratuta)
Katu bat (2013tik)
Gitarra bat (Mexikoko bertsioa)

Fitxetako asko Dowst Miniature Toy Company bezalako enpresek sortu zituzten, dijeak eta fitxa metalikoak egin zituena, eskumuturrekoetan erabiltzeko diseinatuak. Gerraontzia eta kanoia Parker Brothers Conflicten gerra-jokoan erabiliak izan ziren (1940an jaurtia), baina jokoak merkatuan porrot egin ondoren, piezak Monopolyrentzat berrerabili ziren. Hasbrok gerraontzia eta Diplomacy jokoaren kanoia hartu berri ditu.

Arauak

Jokalariak txandaka hasten dira, jokoa hasten duen jokalaria ausaz erabakitzen da partida hasi aurretik. Jokalari bakoitzak 1.500 $rekin hasten du jokoa. Etorbideak erosteko, ez da bi itzuli egin behar, bakarra baizik. Era berean, ohi bezala, dadoak jaurtiz hasten da, eta taularen inguruan aurreratzen da pieza, ordutegi-noranzkoan, dagokion espazio kopurua.

Jokalari bat Kasualitatean edo Arka Komunalean erortzen bada, dagokion karta-sortaren goiko karta jaso eta bertan idatzitako jarraibideei jarraituko die (karta horiek buruz behera egon behar dute partida hasi aurretik). Karta atera ondoren, behealdean jartzen da. Jokalaria jaberik gabeko jabetzan erortzen bada, dela kale batean, dela trenbide batean, dela erabilgarritasunen batean, erosi ahal izango du, baldin eta jokoaren lehen itzulian ez badago, jabetza zerrendan erositako prezioaren arabera. Erosketa hori ez egitea erabakitzen badu, jabetza erosteko dirua duen beste jokalari batentzat dago eskuragarri. Jabeak jabea badu, jabeari alokairu jakin bat ordaindu behar dio, prezioa jabetza multzo baten zati den edo haren garapen-mailaren araberakoa izango da. Jokalari batek balio bera ateratzen badu 2 dadoekin (atera bikoitzak), bota berriro txanda amaitu ondoren. Jokalariak hiru aldiz jarraian bikoitz ateratzen baditu, kartzelara joan beharko du. Lehenengo kanporaketan kartzelara joaten bazara, ez duzu buelta hori kontatuko, buelta eman eta osatu egin beharko duzu.

Jokalari bat kartzelan badago, ez du ohiko txandarik egiten, 50 $ ordaindu ditzake kartzelatik askatzeko, edo dadoetan bi aldiz bost ateratzen saiatu. Jokalari batek kartzelatik ateratzeko bost ateratzen ez baditu, amore emango du. Hori hiru aldiz saiatzen bada, 50 dolarreko isuna ordaindu beharko du aske geratzeko betebeharragatik. Jokalaria kartzelan dagoen bitartean, jabetzak eta eraikinak saldu ditzake oraindik, eta alokairuak kobratu. Jokalari batek bosten bikoitza ateratzen badu, berehala mugitu daiteke dadoek adierazitako kopuruaren arabera, baina ezin du horrela egin kartzelatik atera eta bigarren aldiz. Jokalari baten txandan, jokalari horrek propietateak garatzea ere erabaki dezake, kolore taldearen propietate guztiak baldin baditu. Garapenak berekin dakar jabetzetan etxebizitzak edo hotelak eraikitzea, bankuari ordaintzen zaizkion diru-kopuru jakin batzuk eraikitzea, eta taulan jarraipena egitea, plazari etxeak eta hotelak gehituta. Garapenak uniformea izan behar du monopolio baten bidez (kolore bereko propietate taldea), halako moldez non bigarren etxe bat ezin baita monopolio baten propietate batean eraiki besteek etxe bat izan arte.

Jabetzak ere hipotekatu daitezke, nahiz eta monopolioaren gainean egindako garapen guztiak saldu egin behar diren jabetza hipotekatu edo merkaturatu aurretik. Banketxeak ere ordaintzen dio jokalariari bere jabetzan ezarritako prezioa uzten duen bakoitzean. Jokalariak hipotekatutako jabetza bakoitzeko dirua jasotzen du bankutik, eta hipoteka kentzeko interesekin itzuli behar da. Etxeak eta hotelak bankuari saldu dakizkioke berriro, erdi prezioan. Jabetza ezin zaio beste jokalari bati eman.

Jokalari batek porrot egingo du, eta, beraz, jokotik kanpo geratuko da, zor duena ordaindu ezin badu. Porrot egiten duen jokalariak bankuari zor badio, bere jabetza guztiak bankuari pasatu behar dizkio. Zorra beste jokalari bati badagokio, jabetza guztiak aurkariari eman behar zaizkio, baina jabe berriak bankuari ordaindu behar dio jasotako edozein jaberengatik hipoteka kentzeko. Irabazlea beste guztiek porrot egin ondoren geratzen den jokalaria da.

Iruditegia

2005eko Monopolyren Bilboko bertsioaren aurkezpena.

Kanpo estekak

Monopoly jokoaren webgunea (Ingelesez)

Datuak: Q17243
Multimedia: Monopoly (game) / Q17243