Muhammad

Muhammad
Selawat ^(id)

Asmana ḍâlem bhâsa asli	(ar) مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ
Carèta oḍi'
Èlahèraghi	20 April 571 Mekka
Sèdhâ	8 Junè 632 (61 taon) Maḍina
Tempat pemakaman (id)	Makam Muhammad (id)
Kepala negara (id)   622 – 632
Data pribadi (id)
Kelompok etnik (id)	Orang Arab (id)
Aghâma	Hanif (id) bi' Islam
Kalakoan
Karjâ	Gembala (id) , pengamanat barang (id) , pedagang (id) , nabbhi, pengkhotbah (id) , politikus (id) bi' pemimpin militer (id)
Murid (id)	Anas bin Malik (id) , Abdullah bin Abbas (id) , `Uqbah bin Amir (id) bi' Zaid bin Tsabit (id)
Konflik (id)	Daftar ekspedisi Muhammad (id) , Perrang Bâḍâr, Perrang Uhud, Pertempuran Khandaq (id) , Pertempuran Khaibar (id) , Pertempuran Hunain (id) bi' Ekspedisi Tabuk (id)
Bhâlâ
Keluarga (id)	Bani Hasyim (id)
Pasangan nikah (id)	Khadijah binti Khuwailid (595–619) Saudah binti Zam'ah (619–632) Aisyah (619–632) Hafshah binti Umar (624–632) Zainab binti Khuzaimah (625–627) Zainab binti Jahsy (627–632) Juwairiyah binti al-Harits (628–632) Ramlah binti Abu Sufyan (id) (628–632) Raihanah binti Zaid (id) (629–631) Shafiyah binti Huyay (id) (629–632) Ummu Salamah (629–632) Maria al-Qabtiyya (id) (630–632) Maimunah binti al-Harits (id) (630–632)
Pottra	Abd-Allah bin Muhammad (id) Qasim bin Muhammad (id) Ibrahim bin Muhammad (id) Zainab binti Muhammad Ruqayyah binti Muhammad (id) Ummu Kultsum binti Muhammad (id) Fatimah az-Zahra
Orèng towa	Abdullah bin Abdul Muthalib , Aminah binti Wahb
Kerabat (id)	Ali bin Abi Thalib (son-in-law (en) , male paternal parallel cousin (en) ) Halimah as-Sa'diyah (milk kinship (en) ) Hamzah bin Abdul-Muththalib (id) (paternal uncle (en) , milk kinship (en) ) Abu Thalib (paternal uncle (en) ) Abdul Muthalib (kakek dari pihak ayah (id) ) Hasan bin Ali (id) (daughter's son (en) ) Husain bin Ali (id) (daughter's son (en) ) Zainab binti Ali (id) (daughter's daughter (en) ) Abbas bin Abdul-Muththalib (id) (paternal uncle (en) ) Abu Lahab (id) (paternal uncle (en) ) Saffiyah binti Abdul-Muththalib (id) (bibi dari pihak ayah (id) ) Harits bin Abdul Muthalib (id) (paternal uncle (en) ) Az-Zubair bin Abdul Muthalib (id) (paternal uncle (en) ) Ummi Kultsum binti Ali (id) (daughter's daughter (en) )

Muhammad (Bhâsa Madhurâ: ꦩꦸꦏ꦳ꦩ꧀ꦩꦢ꧀)(Bhâsa Arab: محمّد) èngghi panèka nabbhi tor rosul sè palèng ahèr ḍâ' ka ummat Islam. Nabbhi Muhammad ngabidhin è ḍâlem mabârâtta otabâ nyèbbhâr aghâma Islam ḍâ' saḍhâjâna manossa. Nabbhi Muhammad molang tor nyèbbhârrâghi tauhid ka'angghuy ngaghungngaghi kobâsana Allah mènangka sè èbhâkta sadhâjâna nabbhi sabelluna Nabbhi Muhammad.

Nabbhi Muhammad bhâbhâr è taon 570 M è Kottha Mekka. Asma èpon ramana Nabbhi Muhammad èngghi kaḍinto Abdullah bin Abdul Muthalib, anapon èbhuna, asmaèpon Sayyidâti Aminah. Ramaèpon Nabbhi Muhammad sèḍhâ è nalèkana Nabbhi Muhammad omor 6 bulân è ḍâlem kalbuèpon èbhuna, sarengan èbhuna sèḍhâ nalèkana Nabbhi Muhammad omor 6 taon. È bâkto bhâji', Nabbhi Muhammad èsosowaghi ḍâ' Sayyidâti Halimatus Sa'diyah. Sa'amponna yatim-piatu (ko'ong; ta' ngaghungè orèng seppo) Nabbhi Muhammad èrabât sareng embana sè asmana Abdul Mutthalib sampè' omor 8 taon. Sa'amponna ghâpanèka, Nabbhi Muhammad èrabât pamanna sè asmaèpon Abu Thalib sampè' para' omor 40 taon.

Nalèkana ḍhibâsa, Nabbhi Muhammad alako ḍhâghâng. Nabbhi Muhammad sakadhâng nyeppè ḍâ' ghuwâ sampè' lem-semalem ka'angghuy èbâdâ bân adua'. Èriwâyâttaghi bâkto omor 40 taon, Nabbhi Muhammad èrabuwi Malaikat Jibril bân narèma wahyu sè awwâl ḍâri Allah. Sa'amponna tello' taon ḍâri ghâpanèka, Nabbhi Muhammad ngabidhin nyebbhâr aghâma Islam è aḍâ'na rèng-orèng Mekka ka'angghuy maso' Islam bân parcajâ jhâ' lamon saongghuna Allah panèka pangèran sè sèttong sè ngaghungè sadhâjâna manossa tor jughân kodhu nèngghâllaghi pan-saponapan bhârâng sè èyangghep pangèran ghi' bâkto jhâman jâhiliyâh. Nabbhi Muhammad pagghun narèma wahyu kantos sèḍhâna. Anapon dhinèng sadhâjâna ḍhâbu bân kalakona Nabbhi Muhammad è nalèkana sowarghâna/jhennddhâ/oḍina sè èsebbhut ḍâlem hadis, èngghi panèka ḍhâddhi sombher hokom ḍâlem Islam salaènna Al-Qur'an.

Nabbhi Muhammad asareng ummat Islam sè ngèrèng aghâmana Nabbhi Muhammad sè lu-ghâllu ngaollè bânnya' sèksa ḍâri pan-saponapan suku è Mekka. Amarghâ ghâpanèka Nabbhi Muhammad ngèdhinè ummat Islam ka'angghuy hijrah (aḍhuko; ngallè kènèan) ḍâ' Habasyah, sabelluna nabbhi Muhammad ngabidhi hijrah ḍâ' Madinah è taon 622 sè dhâddhi awwâl penangghâlân Hijriyâh ḍâlem aghâma Islam. È kottha Madinah, Nabbhi Muhammad masèttong sadhâjâna suku Madinah kalabân cara mabâḍâ Piagam Madinah.

Sa'amponna 8 taon ta' ngèjâbhi panyalana orèng Mekka, Nabbhi Muhammad lajhu makompol 10.000 orèng Islam ka'angghuy alabân ḍâ' rèng-orèng Mekka sampè' ahèrra Nabbhi Muhammad mennang bân ngaollè kottha Mekka kalabân sakonè' orèng sè sèḍhâ ḍâlem perrang. Kadhâddhiyân ghâpanèka lajhu èkennal kalabân sebbhutân Fathul Makkah. Nabbhi Muhammad ma'ancor sadhâjâna arca (patung sè èpaḍhâddhi pangèrana orèng jâhiliyâh). È taon 632 M, pan-saponapan bulân sa'ampona Hajji Wâdâ' (Hajji sè ḍi-buḍi; Hajji pa'amèdhân) Nabbhi Muhammad songkan kantos sèḍhâ è bulân Juni taon 632 M. Sa'amponna Nabbhi Muhammad sèḍhâ, Abu Bakar Ash-Shiddiq èyangka' ḍhâddhi khalifah sè palèng awwâl ḍâlem sajhârâna ummat Islam.

Asmana

Muhammad (محمّد) èngghi panèka isim mafúl (oca’ sèpat sè pasif) ḍâri oca’ حمَّد “bânnya’ mojhi”, èngghi panèka panegghes ḍâri oca’ sè asal ḍâri tèllo’ horop ح-م-د. Saèngghâ oca' Muhammad ngaghungè artè sè bânnya’ èpojhi. Salaènna panèka, ḍâlem sèttong ayât Al-Qurán, Muhammad jughân èsèbbhut Ahmad (أحمد), sè ḍâlem bhâsa Arab jughân ngaghungè artè sè èpojhi. Èriwâyâttaghi jughân asmana Muhammad panèka Nabiyur-Rahmah (nabbhi sè abhâkta Rahmat) bân Nabiyut-Taubah (nabbhi sè ngajhâk atobhât). Al-Muqaffa (sè ḍâteng noro' lalampan para nabbhi). Al-Hasyir bân Nabiyul Malahim (nabbhi sè ètèbhânè bânnya' paperrangan).

Sabelluna jhâman kanabbhiyân, Nabbhi Muhammad segghut èyolok sarèng rèng-orèng Mekka kalabân sèbbhudhân Al-Amiin sè artèna orèng sè bisa èkaparcajâ. Orèng sè pènter sajhârâ dhâ-bhidhâ è ḍâlem ngartè’èn asma Al-Amiin panèka, ponapa sèbbhudhân kaḍissa mènangka sèpat èpon otabâ asma sè èparèngaghi sarèng èbhuna, Sayyidâti Aminah sè agahânḍhu' artè sè paḍâ. Sa'amponna jhâman kanabbhiyân, orèng-orèng sè semma’ tor iman, nyèbbhut Muhammad kalabân sèbbhudhân Rosul Allah (رسول الله), lajhu ètambâi kalèmat Shalallaahu 'Alayhi Wasallam (صلى الله عليه و سلم, sè artèna samoghâ'â ghustè Allah aparèng kajhembhârân tor kasalameddhân ḍâ' Nabbhi Aghung Muhammad, sè bânnya èparèngkes ḍhâddhi saw otabâ saw) sa'amponna asmana. Muhammad jughân ngaghungè jhulughân Abu al-Qasim, sè artèna “Ramana Qasim”, amarghâ Muhammad ngaghungè pottra lakè’ sè asmana Qasim tapè sèdhâ sabèllunna dhibâsa.

Orotan bhâlâ

Orotan bhâlâ otabâ kalowargana Nabbhi Muhammad ḍâri orèng seppona abâli ḍâ' Kilab bin Murrah bin Ka'b bin Lu'ay bin Ghalib bin Fihr (Quraish) bin Malik bin an-Nadr (Qais) bin Kinanah bin Khuzaimah bin Mudrikah (Amir) bin Ilyas bin Mudhar bin Nizar bin Ma'ad bin Adnan. Orotanèpon sampè' ḍâ' Adnan ampon èsapakatè bânnya' olama', anapon sa'amponna Adnan bâḍâ bhiḍâ pamangghi. Adnan sacara omom èyâkènè èngghi panèka katoronan ḍâri Ismail bin Ibrahim sè tamaso' katoronan Sam bin Nuh.

Sanaossa akadhi ka'ḍinto, bâḍâ orèng sè ahli sajhârâ sè nyoson orotan sè lebbi jhâu polè. Mongghu Muhammad bin Ishaq bin Yasar al-Madani, orodhânna èngghi panèka Muhammad bin Abdullah bin Abdul Mutthalib bin Hasyim bin Abdul Manaf bin Qushay bin Kilab bin Murrah bin Ka’ab bin Luay bin Ghalib bin Fihr (Quraisy) bin Malik bin Nadhr bin Kinanah bin Khuzayma bin Mudrikah bin Ilyas bin Mudhar bin Nizar bin Ma'ad bin Adnan bin Udad bin al-Muqawwam bin Nahur bin Tayrah bin Ya'rub bin Yasyjub bin Nabit bin Ismail bin Ibrahim bin Tarih (Azar) bin Nahur bin Saru’ bin Ra’u bin Falikh bin Aybir bin Syalikh bin Arfakhsyad bin Sam bin Nuh bin Lamikh bin Mutusyalikh bin Akhnukh bin Yarda bin Mahlil bin Qinan bin Yanish bin Syits bin Adam.

Carèta oḍi'

Lahèr; Bhâbhâr

Para olama' bân orèng sè nyèrrat sirah (sajhârâna Nabbhi Muhammad) sapakat jhâ' saongghuna arè bhâbhârèpon Nabbhi Muhammad panèka è bulân Rabiul Awwâl. Nabbhi Muhammad bhâbhâr è Kottha Mekka, èngghi panèka sala sèttong kottha sè bâḍâ è bun lao'na Jazirah Arab, è taon 570 semma' kalabân Taon Ghâjhâ, iyâ arèya taon sè dhâddhi tataengnger bâḍâna panyerrangan Mekka sareng prajhuritèpon Rato Abrahah sè nyerrang Kottha Mekka kalabân nompa' ghâjhâ. Pamangghi sè palèng masyhur èngghi panèka bâḍâ è tangghâl 12 Rabiul Awwâl sè dhâddhi arè bhâbhârèpon Nabbhi Muhammad. È ḍâlem sèttong hadis, Nabbhi Muhammad nyebbhutaghi jhâ' arè bhâbhârèpon èngghi panèka arè Sennin. Orèng sè nyèrrat sirah Sulaiman Al-Manshurfuri tor ahli astronomi Mahmud Basya è ḍâlem penelitian-na abherri' tao jhâ' arè Sennin sè èmaksod iyâ arèya teppa' ḍâ' tangghâl 9 Rabiul Awwal.

Nabbhi Muhammad ḍâri sala sèttong suku Quraisy èngghi panèka Bani Hasyim sè aropa'aghi sala sèttong suku sè èhormat è Kottha Mekka, sanaos ta' kasuwâr amarghâ kasoghienna. Ramaèpon Nabbhi Muhammad, èngghi panèka Abdullah, salèranana sèdhâ nalèkana Nabbhi Muhammad ghi' bâḍâ è dâlem kandungan èpon èbhuna, ennem bulân sabelluna Nabbhi Muhammad bhâbhâr. Nabbhi Muhammad ghi' bâkto bhâji'na èbhâkta bân èkapolong sareng kalowarga ḍâri ḍusun sè ngaḍâlem (Arab Badui), ngèrèng adhât orèng kottha bâkto panèka, ka'angghuy makowat bhâdhân tor majhâu ḍâri panyakèt sè bâḍâ è kottha. Muhammad èrabât tor èsosowè sarèng Sayyidâti Halimah binti Abi Dhuayb è Dhisa Bani Sa'ad sa'abiddhâ ḍutaon. Sa'ampona ghâpanèka, Muhammad ghi' anom-ma èpabâli ka'anghuy èrabât sareng buḍâ' sè anyama Ummu Aiman. È bâkto omor 6 taon, Nabbhi Muhammad èdhingghâl sèdhâ èbhuna, Sayyidâti Aminah, amarghâ songkan. Ḍâlem ḍutaon sa'amponna ghâpanèka, kabhutowanna Nabbhi Muhammad ètangghung tor ècokopè embana sè ḍâri ghâris katoronan ramana sè asmana Abdu al-Mutthalib. Nalèkana omor 8 taon, embana sèdhâ tor Nabbhi Muhammad lajhu èrabât sareng pamanna sè asmana Abu Thalib, èngghi panèka orèng sè èhormat è Bani Hasyim sa'amponna Abdul Mutthalib sèdhâ.

Kennalan kalabân Khadijah

È nalèkana Nabbhi Muhammad maso' omor dhibhâsa, Muhammad molaè ajhâr èlmo perrang bân dhâghâng, tor jughân èlmo ka'angghuy nambâ pangataowan ḍâlem adhâghâng. Adhâghâng dhâddhi parkara sè kappra èlakonè bân èyangghep lako sè ollè hasèl sè jhâk-jhâk. Muhammad segghut nyarengngè pamanna ka'angghuy adhâghâng ḍâ' ḍâjâ bân kabhâr kajhujhurânna tor sèfat sè èkaparcajâ lekkas èkaonèngè bânnyâ' orèng sè adhâddhiyaghi Nabbhi Muhammad èparcajhâ ka'angghuy dhâddhi pangaḍâ' sè ajhuwâl râng-bhârânga rèng-orèng sè bâḍâ è Kottha Mekka.

Sala sèttong orèng sè ngèḍing kabhâr jhâ' bâḍâ na'-kana' ngoḍâ sè jhujhur bân kenè parcajâ ḍâlem adhâghâng èngghi panèka sèttong randhâ sè asmana Khadijah binti Khuwailid. Khadijah panèka orèng binè' sè ngaghungè pangkat tèngghi è ḍâlem suku Arab. Mènangka dhâddhi dhâghâng, Khadijah segghut ngèrèm bhârâng ḍâ' bânnyâ' kenèan è dhisana tana Arab. Nabbhi Muhammad sè èkennal bhâghus adhâddhiyaghi Khadijah masra'aghi ḍâ' Muhammad ka'angghuy ngator jhuwâlânna Khadijah, Muhammad èjhânjhi'i bhâkal èbâjâr ḍukalè tor Khadijah kasambu' ḍâ' Muhammad amarghâ nalèkana ḍâteng adhâghâng, Muhammad abhâkta hasèl dhâghâng sè lebbi bânnya' ḍâri biyasana.

Sa'ampona pan-snapan taon, ahèrra Nabbhi Muhammad akabin sareng Khadijah nalèkana Muhammad omor 25 taon bân Khadijah para' omor 40 taon. Omor sè bhidhâ cè' jhâuna bân kabâḍâ'ân Khadijah sè ampon ranḍhâ ka'dissa ta' dhâddhi lang-alang ḍâ' kaḍuwâna maskè è bâkto ghâpanèka suku Quraisy lebbi ngotama'aghi ka'angghuy abinè orèng binè' sè prabân. Maskè artana Khadijah bân Nabbhi Muhammad sajân atamba, Nabbhi Muhammad pagghun ajhâlânè oḍi' kalabân sa-biyasa. Muhammad lebbi mèlè ka'angghuy aghuna'aghi artana ḍâ' parkara sè lebbi otama.

Kalabân Sayyidah Khadijah, Rasulullah ngaghungè pan-snapan potra-potrè antarana Qasim, Abdullah, Zainab, Ruqoyyah, Ummu Kulsum, bân Fatimah Az-Zahra.

Ngaollè Gellar

Nalèkana omorra Muhammad 35 taon, salèrana toman ngèrèng kaom Quraisy ḍâlem meccè' Ka'bah pongghâbâ- pongghâbâ suku Quraisy bhidhâ pamangghi mènangka pasèra sè ngehhakkè nyabâ’ Hajar Aswad, nangèng Muhammad bisa malastarè masala kalabân 'aḍil. Ghâpanèka èkennal è kalangan suku-suku Arab amarghâ sèfat-sèfatta sè kapojhi. Kaomma sanget trèsna, saèngghâ ngaollè gellar Al-Amin sè anḍi’ artè “orèng sè èkaparcajâ”.

Èriwâyâttaghi jughân jhâ’ Muhammad iyâ arèya orèng sè èkaparcajâ ongghuwân kalabân kaèsa'an pangèran. salèrana oḍi’ kalabân cara sè sanget sederhana bân ta’ senè ḍâ’ sèfat-sèfat tama’, angko bân anggâ’ sè segghut bâḍâ è kalangan bhângsa Arab bâkto ghâpanèka. salèrana èkennal mènangka orèng sè bellâs ḍâ' rèng- orèng miskèn, ranḍhâ- ranḍhâ sè ta’ kellar bân na'-kana' jâtèm tor salèng aparèng kasossa'an kalabân cara nolongè. salèrana jhugân ajhâuwi sadhâjâ kablâka'an sè ampon dhâddhi kabiyasa'an è kalangan bhângsa Arab è bâkto ghâpanèka akadhi amaèn juḍi, nom-ènoman sè mamabu', kalakowan kasar  bân salaènna, saèngghâ salèrana èkennal kalabân As-Saadiq sè anḍi’ artè “sè teppa’”.

Karosulân

Muhammad bhâbbhâr è sakalèlèngnga masyarakat bhukong  sè senè kalabân kakerrasân bân tokar, jhughânan sa’amponna omorra ḍâpa' 40 taon, salèrana segghut è-è kadhibi' è ghuwâ Hira’, èngghi panèka sèttong ghuwâ rakèra 6 km ḍâri tèmor kottha Mekka, sè samangkèn èkennal kalabân Jabal An Nur. salèrana bisa sampè’ pan-saponapan arè atafakkur (kèr-mèkkèr) bân nyarè katennangan bân ponapa sè èkalako nabbhi Muhammad ka'ḍinto èyangghep cè' nyèmpangnga ḍâri kabiyasa'anna orèng Arab è jhâman ghâpanèka sè ka'ḍimma rèng-orèng Arab bâkto ghâpanèka senè apol-kompol. Ḍâri ka'ḍinto, salèrana segghut mèkkèr kalabân sanget,  bân nyo’on ḍâ' Allah ka’angghuy maèlang kakafèran bân kabhuḍhuwân ghâpanèka.

Muhammad ḍâ’aḍâân èyangka’ dhâddhi rosul è malem tangghâl 17 Romadon otabâ6 Agustus 611 M, Èriwâyâttaghi, jhâ'lamon malaèkat Jibril rabu tor maos suroh al-Quran sè lughâllu sè èpaḍâpa' ḍâ' Nabbhi Muhammad, èngghi panèka suroh Al-Alaq. Muhammad èpakon ka’angghuy maos ayât sè ampon èpadâpa’, namong salèrana ta' maos tor aḍhâbu ta’ onèng maos. Malaikat Jibril abâli'i sampè’ tello kalè, nyo'on sopajâ Nabbhi Muhammad lajhu maos, nangèng nabbhi Muhammad pangghung ajâwâb akadhi sè sabellunna, Jibril maossaghi ḍhâbuna Allah:

(1) Maca'a dhibi'in (Muhammad) Kalabân (nyebbhut) asmana Pangèranna dhibi'in sè ella abhâḍhi,		اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ
(2) Ka'ḍissa (dzât; Allah) sè ampon abhâḍhi manossa ḍâri sakeppel ḍârâ.		خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ
(3) Maca'a dhibi'in (Muhammad), bân Pangèranna bâ'ân Sè Palèng Moljâ,		اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ
(4) Sè molang (manossa) kalabân pèna.		الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ
(5) Ka'ḍissa (Dzât;Allah) sè ampon molang manossa ḍâ' parkara sè ta' èkataowè.		عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ

Muhammad omor 40 taon 6 bulân bân 8 arè nalèkana ayât ḍâ’aḍâ'ân èpaḍâpa' tor è bâkto pangangkatânèpon mènangka kon-pakonna Allah (rosul) èpaḍâpa' ḍâ' Nabbhi Muhammad mètorot bitongan taon kamariah (panangghâlân kalabân aḍhâsarraghi bulân), otabâ 39 taon 3 bulân 8 arè mètorot bitongan taon syamsiah otabâ taon masèhi (panangghâlân aḍhâsarraghi mata’arè). Salastarèna kadhâddiyân è ghuwâ Hira’ kasebbhut, Nabbhi Muhammad abâli ka dhâlemma, èriwâyâttaghi salèrana arassa bhadhânèpon panas tor cellep kalabân aghântèyan, amarghâ kadhâddhiyân sè anyar èyaḍhebbhi bân mènta rajina ka'angghuy aparèng sapo’.

Èriwâyâttaghi jughân ka’angghuy lebbi matennang atè rakaèpon, Khadijah ngajhâk Nabbhi Muhammad kangghuy mèos ḍâ’ka trètan sapopona sè jughân aropa'aghi orèng Nasrani sè anyama Waraqah bin Naufal, iyâ arèya pandhita sè buta. Waraqah bânnya’ tao nubuwat mènangka nabi sè ḍibuḍi ḍâri kètab- kètab soccèna orèng Kristen bân Yahudi. Ngèḍing carèta sè katèbhânan ḍâ’ka Muhammad, Waraqah aḍhâbu jhâ’ saongghuna Muhammad panèka èpèlè sareng Ghustè Pangèran ka'angghuy dhâddhi nabbhi. Polè Waraqah nyebbhuttaghi jhâ’ An-Nâmûs al-Akbar (Malaèkat Jibril) ampon rabu ḍâ’ka Muhammad, kaomma bhâkal ngoca' jhâ’ salèrana aropa'aghi tokang tèpo, sadhâjâna bhâkal amosoè bân alabân ḍâ' Muhammad.

Nalèkana Waraqah matè, firman Allah ta’ ghellem toron ḍâ' Nabbhi Muhammad ḍâlem bhâkto sè bâk abit. Sè ka'ḍimma anyebâbbâghi slèrana sanget seḍḍhi, sampè’- sampè’ salèrana mèyos ḍâ' ghunung sè lebbhi tèngghi  bân nyoba’ ka’angghuy usaha matè. Namong sa'ampona ḍâpa’ ḍâ punca’, sabellunna alakonè ghâpanèka, malaèkat Jibril rabu ka’angghuy ayâkènnaghi jhâ’ saongghuna salèrana lerres aropa'aghi kon-pakonna Ghustè Pangèran, saèngghâ salèrana aromasa tennang bân maburung nèyaddhâ. Bân nalèkana toronna ayât abit polè, salèrana abâli alakonè hal sè paḍâ. Tatapèna nalèkana ḍâpa’ ḍâ' punca’, malaèkat Jibril ḍâteng polè ayâkènnaghi jhâ’ saongghuna salèrana iyâ arèya kon-pakonna Ghustè Pangèran.

Muhammad kaḍinto sè narèma ayât- ayât Quran èngghi ghân nè'-sakonnè' è ḍâlem bâkto sa'abiddhâ 23 taon. Ayât- ayât kasebbhut ètoronnaghi kalabân aḍhâsar kadhâddhiyân sè nyata tor sè sanalèka (dhâkkala), saèngghâ para’ sadhâjâna ayât Quran sè toron èngghi èbârenghè kalabân Asbabun Nuzul (sabâb/ kadhâddhiyân sè aḍhâsarè toronna ayât). Ayât- ayât sè toron ghâpanèka  coma èkompollaghi mènangka kompilasi sè asmana Al-Mushaf sè jhugân èparèngè asma Al-Qur'an (bâcaan).

Sabâgiyânna ayât Quran ngagughè tafsèr otabâ pangartèyan sè izhar (jellas), otamana ayât- ayât  sè ghumantong kalabân hokom Islam, hokomma adhâghâng, hokomma abin-kabin tor ḍhâsar-ḍhâsarra atoran sè ampon ètetteppaghi sareng Islam sè aghumantong kalabân parkara sè laèn. Dhinèng sabâgiyân ayât laèn sè ètoronnaghi ḍâ’ka Nabbhi Muhammad bâḍâ sè samar pangartèyanna, ḍâlem artèyan parlo bâḍâna tafsèran bân panyaèssèyan sè lebbi ḍâlem nyopprè amastèyaghi artè sè bâḍâ èḍâlemma, ḍâlem hal panèka, kabânnya'an, Nabbhi Muhammad aparèng conto terkas panerrabhân ayât- ayât  kasebbhut ḍâlem interaksi sosial bân rèligiussâ sabbhân arèna, saèngghâ rèng-orèng sè ngèrèng Nabbhi Muhammad nèro atas conto bân standar ḍâlem atèngka bân atatakrama ḍâlem kaoḍi'ân amasyarakat.

Ngaollè Pangèrèng

Sa'abiddhâ tello’ taon ḍâri èyangkana dhâddhi rosul, Nabbhi Muhammad coma mabârâtta Islam ḍâ' cakancana bân karabâddhâ, ghâpanèka ka’angghuy nyegghâ meddhâllâ rèaksi akut bân massif ḍâri kalangan bhângsa Arab, sè ka'ḍimma èbâkto panèka, kabiyasa'an-kabiyasa'an ta bhâghs ampon èkadhâghing bi' rèng-orèng Arab, sè ka'ḍimma kabâḍâ'ân ka'ḍinto sanget jhâu bân nyèmpang ḍâri parkara sè bhâḍhi èbhâkta tor èpatabâr sareng salèrana sè moljâ Nabbhi Muhammad. Kabânnya’an, sè parcajâ tor sè ayakènè bâburughânna Muhammad ghi' awwâl èngghi panèka angghuta kalowargâna tor golongan masyarakat awâm sè semma' sareng salèrana è kaoḍi'ân rèn-arènna, sala sèttongnga èngghi panèka Sayyidati Khadijah, Ali, Zaid bin Haritsah jhughân Bilal. Namong è awwâl taon 613, Muhammad ngabhârraghi aghâma Islam kalabân las-jellasan. sa'amponna seddheng abiddhâ, lajhu bânnya’ tokoh-tokoh bhângsa Arab akadhi Abu Bakar, Utsman bin Affan, Zubair bin Al Awwam, Abdul Rahman bin Auf, Ubaidah bin Harits, Amr bin Nufail, maso’ ḍâ' aghâma sè èbhâkta sareng Muhammad. Sadhâjâna sè maso’ Islam ghi' lun-ghâllunna ghâpanèka èsebbhut As-Sabiqun al-Awwalun otabâ sè lughâllu.

Panyebbarannèpon Aghâma Islam

Korang lebbi taon 613 M, tello’ taon salastarèna Islam èsebbarraghi kalabân mar-samar, Muhammad molaè nyebbarraghi Islam kalabân rang-terrangan otabâ las-jellasan ḍâ masyarakat Mekka, rèspon sè ètarèma sanget kerras bân massif. Panèka èsabâbbhâghi amarghâ ajhârân aghâma Islam sè èbhâkta Muhammad ta' samè sareng parkara sè ampon dhâddhi budhâjhâ bân pola pèkkèr masyarakat Mekka bâkto ghâpanèka. Rato Mekka, Abu Jahal ngoca' jhâ’ Muhammad iyâ arèya orèng ghilâ sè bhâkal arosak tatanan kaoḍi'ânna orèng Mekka. Bunto' ḍari panolakân sè sanget sè ḍâteng ḍâri masyarakat jahiliyyâh è kottha Mekka bân kakobâsa'an sè èka'andhi’ kabbhi rato Quraisy sè anentang, Muhammad jhughân sadhâjâ ommat sè maso aghâma Islam ghi' awwâl lajhu èsèksa, èkanèyajâ, è'èna, èyojuk, bân è'ènthèngngaghi ḍâri lang saghulungnga masyarakat Mekka.

Sanaossa ngaollè pangangghep akadhi kaḍissa, salèrana teptep bisa ngaollè orèng sè kasokan ngèrèng ḍâ salèrana kalabân bitongan sè abâk bânnya’, sadhâjâ sè ngèrèng panèka jhughân lajhu mabârâtta ajhârân aghâma Islam lèbhât kalakowan adhâghâng ḍâ' naghârâ Syam, Persia, bân kawasân jazirah Arab. Salastarèna panèka, bânnya orèng sè panasaran bân kasokan ka'angghuy ngèrèng, pas ḍâteng ka Mekka bân Madina ka'angghuy mèrengngaghi bâburughân ḍâri Nabbhi Muhammad. Panampilân bân sèpat bhâgussâ sè ampon kapèreng aghâbây ghâmpang ḍâ' Nabbhi Muhammad ka'angghuy ngaollè pangalèbur bân ḍukungan kalabân bitongan sè lebbi bânnya'. Kabâḍâ'ân ghâpanèka jhughân dhâddhi sajân ghâmpang nalèkana Umar bin Khattab bân pan-saponapan rato aghung suku Quraisy laènna motossaghi ka'angghuy maso' Islam, sanaos ghi' jhugân sè ta' enḍâ', engghi èmot ḍâ' bâkto ghâpanèka jhâ'lamon sèntimèn kasukuân sanget rajâ è Mekka bân Madina. È ḍâlem sala sèttong cateddhân, Muhammad jhughân ngaollè bânnya' orèng ḍâri negri Farsi (samangkèn Iran) ka'angghuy ngèrèng salèrana, sala sèttong sè kacatet èngghipanèka Salman al-Farisi, aropa'aghi ahli èlmo ḍâri naghârâ Persia sè pas dhâddhi sahabhâddhâ Muhammad.

Bâḍâna panyèksaan sè èyaḍhebbhi kabânnya'an orèng sè maso' aghâma Islam bâkto panèka adhâddhiyaghi sebbâb meddhâllâ karep ka'angghuy hijrah (ngallè) ka Habsyah (samangkèn Èthiopia). Negus otabâ rato Habsyah, orèng Kristen sè aḍil, ngollèyaghi orèng-orèng Islam ka'angghuy ahijrah ḍâ' naghârâna tor jhughânan kenceng ka'angghuy alinḍungè kabbhi orèng Islam ghellâ' ḍâri tekkanan rato è Mekka. Muhammad dhibi’, è taon 622 hijriyâh ḍâ' Yatsrib, sèttong kottha sè jhâuna korang lebbi 200 mil (320 km) ḍâri ḍâjâna Mekka.

Hijrah ka Madina

Masyarakat Arab ḍâri pan-saponapan suku è sabbhân taonna mèyos ḍâ' kottha Mekka ka'angghuy asajârâ ka Baitulloh otabâ Ka’bah, sadhâjâna rèng-orèng ghâpanèka ajhâlânnaghi pan-saponapan traḍisi aghâmana è ḍâlem parjhâlanan kasebbhut, Muhammad ngoladhi kabâḍâ'n panèka mènangka kasempadhân ka'angghuy anyebbarraghi aghâma Islam. È antarana kabbhi orèng sè senè kalabân aghâma Islam iyâ arèya sakompolan orèng ḍâri Yatsrib. Kabbhi nyabis ḍâ’ka Muhammad bân pan-saponapan orèng sè ampon lughâllu maso’ Islam ḍâri Mekka è sèttong kenèan sè anyama Aqabah sacara mar-samar. Sa'ampona maso' Islam, kabbhi orèng ghâpanèka lajhu asompa ka'angghuy alinḍungè rè-orèng Islam bân Muhammad ḍâri kakejjhemanna masyarakat Mekka.

Taon saterrossâ, sakompolan masyarakat Islam ḍâri Yatsrib ḍâteng polè ka Mekka, kabbhi nyabis ḍâ’ka Muhammad è tempat sabellumma. Abbas bin Abdul Muthalib, iyâ arèya anomma sè bâkto panèka ghita’ maso' Islam, paḍâ rabu è ḍâlem papangghiyân kasebbhut. Kabbhi orèng ghellâ rowa, ngajhâk orèng- orèng Islam Mekka ka'angghuy ahijrâh ka Yatsrib amarghâ kabâḍâ'ân è Mekka korang saè mètorot ka'amanan sadhâjâ orèng Islam. Muhammad ahèrra narèma ajhâghân kasebbhut bân motossaghi ka'angghuy ahijrâh ḍâ' kottha Yatsrib è taon 622 M.

Ngèḍing kabhâr jhâ’ lamon bânnya’ orèng sè maso' Islam anèyat aèghâllaghina kottha Mekka, maka masyarakat jahiliyâh Mekka lajhu usaha ka'angghuy nyegghâ, sabâb masyarakat jâhiliyâh Mekka ghellâ' anḍi’ angghebbhân, lamon ètorot ahijrâh ka Yatsrib, Muhammad bhâkal anḍi' bânnya kasempadhân ka'angghuy majhurbhu aghâma Islam ḍâ' daèra- daèra sè lebbhi lèbâr. Sa'amponna korang lebbi sa'abiddhâ ḍu bulân, salèrana bân orèng Islam sè laèn ngaḍhebbhi paperrangan bân pan-saponapan pejhânjhiyân, sampè' ahèrra masyarakat Muslim ngallè ḍâri Mekka ka Yatsrib, sè ka'ḍimma sa'ampona karabuwân rombongan ḍâri Mekka è taon 622, kottha panèka lajhu kennal mènangka Madina otabâ Madinatun Nabi (kottha Nabi).

È Madina, pernata (kakhalifahan) Islam èlakowaghi è bâbâna kakobâsanna Muhammad. Ummat Islam bhibhâs 'èbâḍâ (salat) bân amasyarakat è Madina, sapanèka jhugân kaom minoritas Kristen bân Yahudi. È pèrioḍe salastarèna hijrâh ḍâ' Madina, Muhammad segghut ngaollè serrangan, teror, ancemman ka'angghuy èpatè'è bân èperrangè sè ètarèma ḍâri rato Mekka, tatapèna sakabbhina ghâpanèka bisa èpalastarè lebbi ghâmpang asareng ummat Islam sè bâkto panèka ampon masèttong è Madina.

Pambèbhâssân Mekka

Taon 629 M, engghi taon sè kapèng 8 H salastarèna hijrâh ka Madina, Muhammad mèyos (abâli) polè ḍâ' Mekka kalabân abhâkta pasukan Muslim sabânnya’na 10.000 orèng, Bâkto ghâpanèka, salèrana ngaghungè maksod ka'angghuy na'lukkaghi kottha Mekka bân manyèttonga para panḍuḍuk kottha Mekka bân Madina. Pangowasa Mekka sè ta’ ngaghungè partahanan sè ta' cè' ghenna'na lajhu ḍhâmmang ka'angghuy marèngngaghi kottha Mekka ta' kalabân èbhârengngè parlawanan, nangèng kalabân syarat kottha Mekka panèka bhâkal èparèngngaghi è tao saḍâtengnga. Muhammad lajhu saroju', bân nalèkana ḍâpa' ka taon saḍâtengnga bâkto salèrana abâli, salèrana sè moljâ Nabbhi Muhammad ampon bisa masèttong Mekka bân Madina, bân lsajân lèbâr polè salèrana bisa nyebbarraghi Islam ḍâ sabâr-lèbârâ Jazirah Arab.

Muhammad ngatowaè ummat Islam ka'angghuy alaksana'aghi èbâḍâ hajji, mataḍâ’ sakabbhina arca sè bâḍâ è sakalèlèngnga Ka’bah, tor jhughânan, Nabbhi Muhammad nyapora bân ajhâlânnaghi atoran Islam è kottha Mekka.

Kasèdhâ'ân

Dhing pon moḍi, Nabbhi Muhammad katèbhânan panyakèt sè abâk sara, salèrana nyo’on sopajâ salèrna èrabât è dhâlemma Sayyidati Aisyah, sè aropa'aghi raji sè sanget èkasokanè. Muhammad lajhu èyater ḍâ' kennengan sè èkasokanè kalabân èbh~rengngè sareng salèrana Ali bin Abi Thalib jhughân Al-Abbas, kalabân kalabâḍâ'ân padhâèpon èghârsottaghi ka bhumè. Aisyah aparèngngonèng jhâ’ nalakèna bâḍâ è compo'na, Nabbhi Muhammad segghut adhâbu:

يَا عَائِشَةُ مَا أَزَالُ أَجِدُ أَلَمَ الطَّعَامِ الَّذِي أَكَلْتُ بِخَيْبَرَ، فَهَذَا أَوَانُ وَجَدْتُ انْقِطَاعَ أَبْهَرِي مِنْ ذَلِكَ السَّمِّ

Ḍu! Aisyah, bulâ pagghun arassa sakè' perrèna neḍḍhâ ḍhâ'ârân è Khaibar, jhughân sanonto, bulâ arassa tlampo'on atè nèko akaton èra'-kerra' marghâna racon ghâruwâ.

Racon kasebbhut èsabâ' ka ḍhâging sè èdhâ’âr Muhammad è Khaibar bi’ rèng binè’ Yahudi sè  asmana Zainab binti al-Harits sè akarep ngettèsa kanabiyânèpon Muhammad, bân malessaghi rakyatdhâ, eppana, anomma bân lakèna sè èpatè’è sareng pasukanèpon Muhammad.

Aisyah aparèngngonèng jhâ’ nalèkana Muhammad nyanḍâr ḍâ' ḍâḍâèpon, salèrana mèreng Muhammad adhâbu:

اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَارْحَمْنِي وَأَلْحِقْنِي بِالرَّفِيقِ الأَعْلي

Ḍu Allah, malarmoghâ nyapora'a Ajunan towan ḍâ' abdhi dhâlem, malar moghâ bellâsâ Ajunan towan ḍâ' abdhi dhâlem, tor malar moghâ mapolonga Ajunan towan ḍâ abdhi dhâlem kalabân sareng-sareng sè tèngghi (moljâ-parjhughâ).

Ta’ abit ḍâri ghâpanèka, Muhammad sèdhâ. Panèka teppa’ dhina Sennin, 8 Junè 632 M. Namong  bâḍâ sè ariwâyâttaghi ḍâri kalangan Syi’ah sè nyangka jhâ’ pasèdhâna Muhammad saongghuna èsabâbbhâghi racon sè èsabâ' sareng Aisyah jhughân Hafshah.

Èriwâyâttaghi jughân ḍâri sahabhât Anas bin Malik adhâbu: " jhâ’ sèdhâna Muhammad panèka è arè sennèn, è bâkto panèka Muhammad mukka' klambuna dhâlemma, tor parappa'an shalat bârjâma'a sè ka'ḍimma imam èpon Abu Bakar". yuswâ (omor) èpon Muhammad bâkto sèdhâna bâḍâ sè aḍhâbu sabidhâk tèllo' taon, bâḍâ jhughân sè aḍhâbu sabidhâk lèma' taon.

Mo’jizât

Kanabbhyiân

Kadhi nabi bân rosul sabellumma, Muhammad èparèngè irhasat (tatengnger) bhâkal ḍâteng nabbhi, kadhi sè èyakènè sareng ummat muslim sè ampon èdhungngèngngaghi è ḍâlem pan-sponapan kètab soccè aghâma samawi, èdhungngèngngaghi jhugân dhâddhi tatengnger è bâḍâ è ḍâlem kanḍungan, masa kènè’ bân lancèngnga. Muhammad èparèngè mo’jizât salama kanabbhiyânna.

Al-Qur’an

Ummat muslim yâkèn jhâ’ mojizât sè palèng rajâ sè èkaollè sareng Nabbhi Muhammad èngghi panèka kètab soccè ka'angghuy ummat Islam, engghi Al-Qur’an. Ghâpanèka  èsabâbbhâghi amarghâ bâkto panèka kabudhâjâ'ân otabâ kabiyasaenna bhângsa Arab sè parapa’an  majjhu ḍâlem biḍâng èlmo sastra, khososèpon bhâsa bân syair. Èsebbhut mojizât karana Al-Qur’an èyangghâp anḍi’ tatanan sastra Arab onḍhâk palèng tèngghi sè èpaḍâpa' sareng orèng sè ta' ngartè ka horop, sabhân-sabbhân mojizât sè èbhâkta sareng sadhâjâ utusan otabâ rosul malolo ananḍhingè ḍâ arah gajâlâ (trèn) sè parappa'an rammè. Al-Qur’an ka'ḍinto jhugân ngobâ sadhâjâ parkarana kaoḍi'ân bhângsa Arab kalabân abhâkta bânnya’ atoran ka’angghuy alakowaghi ḍhâsar- ḍhâsar nilai budhâjâ anyar, sè kaḍimma, sabellumma panèka moral bân kalakonna kabbhi orèng sanget rosak, kadhi nyembhâ bârhâlâ, arampok, matè’è na'-kana' kènè' marghâna tako’ bhâkal mèskèn bân nyangsara, nom-ènoman, akar-tokar antar suku bân salaènna.

nabbhi Muhammad jhughân aparèng conto è ḍâlem pamaosan Al-Qur’an sè ka'dimma pamaosanna Nabbhi Muhammad panèka aghâ'-megghâ' pamaosanna (è sabbhân- sabbhân ayât), torkaḍhâng manyarèng pamaosanna torkaḍhâng makènè' pamaosanna, maos Al-Qur’an kalabân lahn (bâcaan sè lèbur) maskè ta' èlaghuwi.

Isra’ bân Mi’roj

mojizât laèn sè kacatet bân èyakini sacara loas bi’ ummat Islam iyâ arèya asèbâ’na bulân tor parjâlânan Isra’ bân Mi’roj ḍâri Madina nojjhu Yerussalèm ḍâlem bhâkto sè sanget sempèt. Kamampuân laèn sè kaanḍi’ Muhammad iyâ arèya kamengkasân tor pribaḍina sè bânnya’ èpojhi tor dhâddhi panotân para pamelluk Islam sampè’ samangkèn.

Ghâris Bâkto

Jhâlânna carètaèpon Nabbhi Muhammad ḍâri bhâbbhâr kantos sèdhâna:

Jhâjhârbâ'ân Ghumantong Kalabân Bhâdhânèpon

pan-saponapan hadis ariwayâttaghi pan-saponapan tatengngerrèpon bhâdhânna Nabbhi Muhammad sè ècarèta'ghi sareng sahabhâddhâ jhughân rajina. pan-saponapan riwâyât nyebbuttaghi jhâ’ Nabbhi Muhammad panèka orèngnga ḍheng-seddhâng, akolè’ potè bâk-abâk mèra, ajânggu’ tèpès, bân èghâmbhârraghi ngaghungè bhâdhân sè sèhat bân kowat katèmbhâng orèng è sakalèlèngnga. Riwayât laèn nyebbuttaghi jhâlamon socaèpon nabbhi Muhammad panèka celleng, ta’ asongot, seḍḍheng jângguna, tor ngaghungè pangambhung bilu’ sè jhujhuk kalabân tatengnger antropologis bhângsa Semit sè kappra.

Bâḍâ jhugân sè aḍhâbu jhâ' Nabbhi Muhammad panèka ta' tèngghi tor ta' panḍhâ'. sèrana rajâ bân tolang senḍina jhugân rajhâ. bulu-bulu sè bâḍâ è ḍâḍâna panèka alos tor tombu loros ḍâri ḍâḍâ sampè' ḍâ' kalbuèpon. manabi alomampa, Nabbhi Muhammad alomampa kalabân tâgghep atha'-kantha'a orèng sè alomampa è ron-toronan. manabi lad-ngoladhi maka sakabbhina bhâḍhânna jhugân noro' ngaḍhep. È antarana ḍuwâ' bhâuna bâḍâ Khatamun Nubuwwah, engghi khatam (tanḍhâ otabâ tatengnger) para nabi. Nabbhi Muhammad èngghi panèka manossa sè palèng lemmes atèna, palèng bhenḍer oca'na, palèng lembu' sèpatta, bân palèng moljâ ca'-kanca'na. Pasèra'a bisaos sè nèngalè ḍâ’ka Nabbhi Muhammad pagghun ngormat, bân pasèra'a bisaos sè along-polong bân onèng ḍâ’ka Nabbhi Muhammad pagghun lajhu trèsna.

Parnèkahan (Abhâlâ)

Ghi' bâkto jhenndhâ (oḍi’na otabâ swarghâna) Nabbhi Muhammad anèka (abhâlâ otabâna akabin) kalabân 11 otabâ 13 orèng binè’ (bâḍâ pamangghi sè bhidhâ ḍâlem parkara panèka). È bâkto omor 25 taon salèrana anèka kalabân Sayyidah Khadijah binti Khuwailid, sè kaḍimma èjhâlanè sa'abiddhâ 25 taon kantos Sayyidah Khadijah sèdhâ. Parnèkahan ka'ḍinto èghâmbhârraghi sanget bhunga (bâlujâ), mèlana bâkto pasèdhâna Sayyidah Khadijah (sè abhâreng kalabân taon pasèdhâna Abu Thalib sè aropa'aghi pamanna Nabbhi Muhammad) èsebbhut mènangka taon kaseḍḍhiyân.

Sa'amponna sèdhâna Sayyidah Khadijah, Khaulah binti Hakim nyarannaghi ḍâ' Nabbhi Muhammad ka'angghuy ngabin Saudah binti Zam’ah (Bâbinè ranḍhâ) otabâ Aisyah (potrana Abu Bakar ash-Shiddiq). Kalabân aḍhâsar parèntaèpon Ghustè Allah, Nabbhi Muhammad lajhu ngabin kaḍuwâna. Sa'amponna panèka, ècarèta'aghi, jhâ' Nabbhi Muhammad panèka ngabin pan-saponapan orèng binè’ polè saèngghâ bitonganna sadhâjâ korang lebbi 11 orèng, sè ka'ḍimma sè sanga’ ḍâri sè 11 ghâpanèka ghi’ èparèng bherkat tor lanjhâng omor kantos kapasèdhâna Nabbhi Muhammad. Rajina panèka antarana; Khadijah binti Khuwailid, Aisyah binti Abu Bakar, Hafshah binti Umar, Zainab binti Jahsy, Zainab binti Khuzaimah, Saudah binti Zam'ah, Ummu Salamah, Juwariyah, Syafiyah, Maimunah binti Harits, dan Ummu Habibah binti Abu Sofyan.

Para ahli sajhârâ, sè sal sèttongng engghi nèka Watt sareng Esposito apenḍâpat jhâ’ saongghuna kabânnya'an ḍâri angabinna Nabbhi Muhammad ḍâ rèng-orèng binè' ghâpanèka èmaksoddhâghi ka'angghuy makowat ikatan politik (sè akor kalabân bhudhâjâ Arab), otabâ aberri’ kaoḍi’ân (nolongè) ḍâ’ka para ranḍâ (bâkto panèka ranḍhâ lebbi sossa ka'angghuy anèka amarghâ bhudhâjâ sè nekkan  bin-kabin kalabân parabân).

Historiografi

Al-Qur’an

Al-Qur’an èngghi ka'ḍinto aropa'aghi kètab soccè ka'aghunganna aghâma Islam. Orèng Islam parcajâ jhâ' al-Qur'an panèka ampon abâkkèllè bu-ḍhâbuna Ghustè Pangèran sè èpaḍâpa sareng malaèkat Jibril sè aghung ḍâ Nabbhi Muhammad sè moljâ-parjhughâ. Al-Qur’an jhugân aberri’ bântoan sanaos naong sakonnè' ka'angghuy arumussaghi biografi kronologis Nabbhi Muhammad, sanajjhân kabânnya'an ayât Al-Qur’an kaḍinto ta’ aberri’ kontèks sajhârâ sè signifikan.

Biografi awwâl

Sombher- sombher pangaonèngan sè pentèng sè aghumantong kalabân kaoḍi’ân Nabbhi Muhammad bisa oladhi otabâ èangghi è ḍâlem karjâ- karjâ sajhârâ tokang serrat è abad sè kapèng-2 tor sè kapèng-3 Hijriyâh (Abad sè kapèng-8 tor sè kapèng-9 M). Ka'ḍinto tamaso’ biografi Muslim traḍisional Muhammad, sè aparèng tambâ'ân kabhâr mènangka kaoḍi’ânnèpon Nabbhi Muhammad.

Nabbhi Muhammad jhugân ta' toman aḍhâ'âr roti bân ḍhâging sampè' kennyang angèng nalèkana dhafaf (nalèkana aḍhâ'âr areng-sareng orèng bânnya'). Jhughân è sèttong bâkto, toman kalowargâèpon Nabbhi Muhammad ta' toman ngoḍi'i apoy sa'abiddhâ sabulân, sobung laèn sè èḍhâ'âr angèng korma bân aèng.

Serradhân Sirah (Carèta Oḍi') sè èserrat palèng ngaḍâ' èngghi panèka Sirah Rasul Allah karjâèpon Ibnu Ishaq sè èsoson è taon 767 M (150 H). Sanajjhân karjâ sè sokkla panèka èlang, sirah panèka coma bâḍâ mènangka kutipan ekstensif ḍâlem karjâna Ibnu Hisyam dan Ath-Thabari. Namong, Ibnu Hisyam nyerrad è ḍâlem pèyatoran biografi-èpon Nabbhi Muhammad jhâ’ saongghuna salèrana Ibnu Hisyam panèk maèlang hal-hal ḍâri biografina Ibnu Ishaq sè “bhâkal marowet sabâgiyân rèng- orèng”. Sombher sajhârâ sè abâk ngaḍâ' laèn èngghi panèka sajhârâ kampanye Muhammad sè èserrat sareng al-Waqidi, tor tokang tolèssa Waqidi èngghi panèka Ibnu Sa’ad al-Baghdadi.

Bânnya’ ahli sajhârâ narèma catâddhân biografi sè bâk ngaḍâ' panèka mènangka sombher sè sokkla, sanjjhân lerres-teppa'na ta’ bisa èpastèyaghi. Studi sè palèng anyar ampon ngara'aghi ḍâ' sadhâjâ ahli sajhârâ ka'angghuy abhidhâ'âghi sè kaḍimma kabiyasa'an (traḍisi ) sè aghumantong kalabân masalah hokom bân ka'ḍimman sè aghumantong kalabân kadhâddhiyân sajhârâ mornè. È ḍâlem ghâlimpo'na sè traḍisi sè aghumantong kalabân hokom, traḍisi bisa dhâddhi noro-numtom ḍa' penemuan (discover: Parkara sè ampn bâḍâ nangèng sabellunna ghi'ta' èkaonèngè). Sabettara, kadhâddhiyân sajhârâ,salaènna kadhâddhiyân sè lowar biyasa la-pola coma noro'-numtom ḍâ' ka “pambântukân tèndènsial”.

Hadits

Sombher pentèng laènna èngghi panèka maso’ kolèksi hadis, èngghi panèka laporan mènangka ajhârân jhughân traḍisi verbal bân fisik sè èkaè'aghi kalabân Nabbhi Muhammad. Hadits èsoson sareng pan-saponapan generasi sa'amponna pasèdhâna Nabbhi Muhammad, èngghi sareng ummat Islam akadhi Muhammad bin Ismail al-Bukhari, Muslim bin al-Hajjaj, Muhammad bin Isa at-Tirmidzi, Abdurrahman an-Nasa'i, Abu Dawud, Ibnu Majah, Malik bin Anas, dan ad-Daruquthni.

Pan-saponapan akaḍemisi ḍâri naghârâ bârâ’ cè sangetta ngâstètè èḍâlem ngangghep kolèksi hadits mènangka sombher sajhârâ sè lerres-teppa'. Ahli sajhârâ kadhi  Wilferd Madelung ta’ nola’ riwayât- riwayât sè ampon èsoson moḍiyân, tatapèna è ḍâlem anèlayya ka'ḍinto ḍâlem kontèks sajhârâ jhughân kalabân aḍhâsar kacocoghânna kalabân kadhâddhiyân sareng rèng-orèngèpon. Sajhârâwan muslim sè laèn, kapprana, lebbi ngotama'aghi literatur hadits ètèmbhâng literatur biografi, amarghâ hadits ka'ḍinto mertè riwayât traḍisional (isnad); bâḍâna sèttong kakorangan è ḍâlem sèttong riwayât sè meddhâl è ḍâlem literatur biografi adhâddhiyaghi riwayât kasebbhut ta’ bisa èparèksa otabâ ta' bisa è eccèk.

Warisân

Traḍisi Islam

Kalabân ngèrèng pangessa'anèpon nongghâllâ Pangèran, maka ayâkènè atas kanabbhiyânna Nabbhi Muhammad ka'ḍinto, èngghi aropa'aghi parara sè otama è ḍâlem Islam. Sabbhân-sabbhân orèng Islam ajhurbhâsa'aghi è ḍâlem Syahaḍât-èpon: “Sèngko’ anyaksè'è jhâ’ saongghuna taḍâ' pangèran sè èsembhâ  angèng Allah, bân  sèngko’ anyaksè'è jhâ’ saongghuna Nabbhi Muhammad iyâ arèya utusna (kon-pakonna) Allah”. Syahaḍât èngghi panèka krèdo otabâ prinsip ḍhâsarra Islam. È ḍâlem kayâkènanna aghâma Islam, Syahadât panèka aropa'aghi kalèmat otabâ cap-ocabhân sè lu-ghâllu sè bhâkal è kèḍing bi’ bhâji’ sè ghi’ bhuru rèmbi’; na'-kana' kodhu èyajhâri kalèmat kasebbhut jhughânan kalèmat panèka bhâkal èmaossâ nalèkana orèng Islam para’ matèya. Orèng Islam alang-ngolang kalèmat syahaḍât panèka è ḍâlem adzan bân è ḍâlem bhâjâng. Non-Muslim sè terro maso’a Islam èwâjibbhâghi ka'angghuy maos syahaḍât.

È ḍâlem Islam, Nabbhi Muhammad jhughân èyangghep mènangka nabbhi sè ḍi-buḍina sè èpakon (èyotos) sareng Ghustè Pangèran. Kabiyasa'enna orèng Islam jhugân nyatet pan-saponapan mojizât otabâ kadhâddhiyân supranatural sè toman èlakonè sareng Nabbhi Muhammad. Akadhi, bânnya’ komèntator Muslim bân pan-saponapan cenḍikiawan bârâ’ ampon anafsirraghi suroh al-Qamar ayât 1-2 panèka aroju otabâ abâli (akaè) kalabân Nabbhi Muhammad sèkaḍimma salèrana kaḍinto mekka bulân nalèkana kaum Quraisy molaè nganiajâ ḍâ' rèng-orèng sè ampon ngèrèng Nabbhi Muhammad. Sajhârâwan Islam bârâ’, Denis Gril parcajhâ jhâ’ ongghuna Al-Qur’an panèka ta’ kalabân sanget jhârna' aghâmbhârraghi Nabbhi Muhammad panèka ngalakonè mojizât, Dènis ngoca'aghi jhâ’ mojizât palèng rajâ sè èka'aghungè Nabbhi Muhammad èngghi panèka Al-Qur’an.

Mongghu traḍisi Islam, Muhammad èserrang sareng panḍuḍu’ Tha’if bân sampè’ loka sara. Traḍisi panèka jhugân nyebbhuttaghi jhâ’ lamon malaèkat pnaèka mapaḍḍhâng ḍâ' salèrana Nabbhi Muhammad bân matabâr ka'angghuy malessaghi ḍâ' rèng-rèng sè nyerrang. Èḍhâbuwaghi jhâ’ tabârân panèka ètola' sareng Nabbhi Muhammd bân salèarana nyo’on sopajâ orèng- orèng Tha’if ghâpaneka ngaollè pètodhu bân maso’ Islam.

Sunnah abâkkèlè ḍâri sadhâjâ sè tèngka ghulina sareng bu-ḍhâbuna Nabbhi Muhammad (èpertè tor èjâgâ (èpèyara) è ḍâlem laporan sè èkennal mènangka Hadits) bân angalèmpotè sacem-macemma aktivitas bân kayâkènan molaè ḍâri lalakon sè akaè' kalabân aghâma, kabersèyan abâ', bân pangobhurân mayyit sampè’ pètanya mistis melibatkan trèsna antara manossa bân pangèran. Sunnah èyangghep mènangka model parsaingan bâgi ummat Islam sè salèh bân sanget apangaro ḍâ' budhâjhâna orèng Islam, salam sè èyajhârraghi Muhammad ḍâ' paḍâ Muslimma, Assalamualaikum (malarmoghâ kasalameddhân tèbhâ ḍâ' sampèyan kabbhi) èghuna'aghi sareng ummat Islam è sakabbhina dunnya. Bânnya’ detail ritual sè otama ḍâlem Islam akadhi solat, powasa, bân hajjhi taonan sè coma èpangghi è ḍâlem Sunnah bân taḍâ’ è Al-Qur’an.

Muslim sacara traḍisional ngoca'aghi trèsna bân panghormatân ḍâ' Nabbhi Muhammad. Carèta-carèta kaoḍi’ânèpon Nabbhi Muhammad, syafa'atèpon sareng mojizât-mojizâtèpon ampon maso' ḍâ' pamèkkèran populèr Muslim bân puisi. È antarana odes Arab ka'angghuy Muhammad, Qaṣīdatul Burdah ("Puisi Mantel") karjâèpon toko Sufi ḍâri Mesir, asmana al-Busiri (1211–1294) sè sanget tarkennal, bân sacara lowas èyâkènè bisa mabârâs bân aghânḍhu' kakowatan spiritual. Al-Qur’an nyebbhuttaghi jhâ lamon Muhammad panèka mènangka “rahmat ḍâ' sadhâjâna alam”. Èkaè'aghina ojhân kalabân rahmat è naghârâ tèmor anyebâbbhâghi Nabbhi Muhammad èyangghep mènangka onḍem-ojhân sè mabâratta kabherkatan bân ngampar è attas dhârâdhân, maoḍi’ polè atè sè matè, kadhi ojhân maoḍi’ polè bumi sè abâsna ampon matè. Olang taonna Nabbhi Muhammad èkarjâi mènangka pèsta rajâ è sakabbhina alam, angèng Arab Saudi sè kabânnya'an aèssè orèng salafisme sè ka'ḍimma peryaan publik panèka èlarang. Nalèkana ummat Muslim nyata'aghi otabâ nolès asma Muhammad, biyasana ètoro'è kalabân frase bhâsa Arab ṣallā llahu ʿalayhi wa-sallam (samoghâ'â salawât tor salam tetteppa tèbhâ ḍâ’ Nabbhi Muhammad ) ḍâlem tolèsan biyasa, tor kaḍhâng èghuna'aghi singkatân SAW (ka'angghuy frasa bhâsa Arab); ḍâlem karjhâ cètha’, biyasana èghuna'aghi kaligrafi kènè’.

Sufisme

As-Sunnah ampon bânnya' atas jhurbhu sareng ngembhângnga hokom Islam, bi-lebbi sajjhek hèr-ahèr abâd ḍâ’aḍâ’na Islam. Mistikus Muslim, sè èkennal mènangka sufi, sè nyarè ma’na sè palèng ḍâlem ḍâri Al-Qur’an bân sèpat sè palèng ḍâlem ḍâri Nabbhi Muhammad, ngaghungè pamangghi jhâ' ongghuna Nabbhi è ḍâlem Islam panèka ta’ coma mènangka nabbhi tatapèna jhugân mènangka manossa sè samporna. Sadhâjhâna ordo Sufi nyellè-nyarè rantai katoronna kabbhi ḍâ'ka Muhammad.

Paghâmbhârân

Sèttong jhâlân kalabân hadis sè alarang aghâbây ghâmbârrâ makhlok oḍi’ sè anḍi’ akal, sè sacara khusus èjâgâ kalabân kettat sahubungan kalabân Tuhan bân Muhammad, seni religius Islam èfokussaghi ḍâlem bhântu’ kata-kata. Orèng Islam omomma ajhâuwi ḍâri  aghâmbhâr Muhammad, bân masjid èhiasè kalabân kaligrafi bân prasasti Al-Qur’an otabâ gèomètris, bânni ghâmbâr otabâ pahatan. Samangkèn, larangan ḍâ’ka ghâmbâr Muhammad (omomma èrancang ka'angghuy nyegghâ panyembâân ḍâ’ka Muhammad, kalabân tojjhuân ka'angghuy ajhâgâ kamornèan kaèsaan Tuhan) jhâu lebbi kettat ètoro' ḍâlem Islam Sunni bân Ahmadiyyah ètèmbhâng Syiah. Sabettara panèka, pan-saponapan kalangan Sunni bân Syiah ampon aghâbây ghâmbârrâ Nabbhi Muhammad è bâkto lun-sabellunna.PangghâmbHârân Islam atas Muhammad rang-rang  bâḍâ. Kabânnya'an orèng ghâruwâ kabâtes ḍâ' ka mèdia bân èlit miniatur, bân sajjhâk rakèra 150 sabhâgiyân bânnya’ pangghâmbârân anunju'aghi Muhammad kalabân raè târselubung, otabâ sacara simbolis abâkkèlè salèrana mènangka oḍi'na apoy.

Pangghâmbârân palèng awwâl sè ghi' pagghun bâḍâ, èngghi panèka asalla ḍâri miniature Persia bân Ikhanate abâd ka-13, biasana ḍâlem genre sastra sè aghâmbârraghi kaoḍi’ân sareng tèngka ghulina Nabbhi Muhammad. Ikhanid, è bâkto pangowasa mongol Persia maso’ Islam, kalompo' Sunni bân Syi’ah addhuwân ngangghuy citra visual, tamaso’ ghâmbârèpon Nabbhi Muhammad, ka'angghuy apromosiyaghi interprètasi khusus rèng-orèng ghâruwâ takaè' kalabân kadhâddhiyân pântèng è ḍâlem Islam. Amarghâ èpangarowè bi’ aghâma Bhuddhâ, inovasi panèka ghita’ toman bâḍâ sabellunnaa è ḍâlem Islam, bân èbhârengngè kalabân “pergeseran sè lebbi lèbâr ḍâlem budhâjhâ seni Islam ḍâri abstraksi nojjhu rèprèsentasi” è “masjid, ka permaḍâni, sutra, karamik, bân ḍâ’ka kaca bân logam” salaèn buku. È tana Persia, traḍisi pangghâmbârân rèalistik panèka bâḍâ è jhâmnna Dinasti Timurid kantos Safawi mondhut kakowasa'an è awwâl abâd sè kapèng-16. Safawiyah sè ampon adhâddhiyaghi Islam Syi’ah mènangka aghâma naghârâ. Jhâk-manjhâghi panyèmpangan ḍâri ghâjâ artistic Ikhanid bân Timurid traḍisional kalabân notopè raèna Muhammad kalabân koḍung ka'angghuy mengaburkan raèna bân è ḍâlem bâkto ghâpanèka jhughân ampon abâkkèlè èsènsina sè nyonar. Kalerressân abhâreng kalabân panèka, pan-saponapan ghâmbâr sè èpangghi ḍâri masa sabellunna pas lajhu èrosak. Sa'amponna ka'ḍinto ghâmbârèpon lajhu èghâbây polè è masana Kakhalifahan Utsmaniyah è Naghârâ Turki  bân è tempat laèn, sanajjhân masjid ta’ toma èhias kalabân ghâmbâr Muhammad. Illustrated accounts of the night journey (mi'raj) were particularly popular from the Ilkhanid period through the Safavid era.

Sabid-abiddhâ abâd sè kapèng-19, Iran kaḍâtengan trèn buku-buku “Mi’raj” sè ècètha' bân è-ilustrasi-aghi, kalabân raèna Muhammad akoḍung sè ètodhuwâghi ḍâ' ka orèng sè buta horof bân na'-kana' kadhi novèl grafis. Èproḍuksi lèbât litografi, buku-buku panèka ongghuna aropa'aghi “manuskrip kacètak”. Samangkèn, jutaan sajhârâ bân ghâmbâr modèrn bâḍâ è pan-saponapan naghârâ sè kabânnya'ân aghâmana masyaraatta èngghi Islam, otamana Turki bân Iran, è poster, kartu pos, tor nalèkana èpangghi sareng ummat Islam ḍâri naghârâ laèn, rèng-orèng Islam ghâpanèka kakabbhi bisa anyebâbbaghi meddhâllâ kontrovèrsi bân kamorka'an sè cokop rajâ.

Pamangghina Orèng Bârâ’

Sa'amponna rèformasi protèstan, kaoḍi’ân bân kanabbhiyân dhâddhi sala sèttong topik sè èkapokpak è dunnya bârâ’. Guillaume Postel iyâ arèya orèng sè ḍâ’aḍâ’ sè aberri’  panemmo sè lebbi positif takè' kalabân Nabbhi Muhammad nalèkana salèrana aberri’ argument jhâ’ Muhammad kodhu èyarghâè bi’ orèng Kristen mènangka nabbhi sè essa. Gottfried Leibniz mojhi ḍâ' Muhammad karana “Muhammad ta’ nyimpang ḍâri ajhârân alami”. Henri de Boulainvilliers, ḍâlem bukuna Vie de Mahomed sè èterbi'aghi sacara anumèrta ka taon 1730, aghâmbârraghi jhâ' lamon Nabbhi Muhammad mènangka kapala politik sè berbakat bân angghuta parlemèn sè aḍil. Dhibi'na mapaḍḍhâng salèrana Nabbhi Muhammad mènangka otosan sè èilhamè sacara ilahi sè èpalako Ghustè Pangèran ka'angghuy mabhingung orèng- orèng Kristen tèmor sè atokar, ka'angghuy mabhibhâs wilayah tèmor ḍâri pamarènta'an zalim Romawi bân Persia, bân ka'angghuy nyebbarraghi pangataowan takaè' kalabân nongghâllâ Tuhan ḍâri India ka Spanyol. Voltaire anḍi’ panemmo sè acok-racok takaè' kalabân nabbhi Muhammad: Ḍâlem lakonna Le fanatisme, ou Mahomet le Prophète dhibi'na majhubâ’ Muhammad mènangka simbol fanatisme, bân ḍâlem sèttong èsai sè èterbi'aghi è taon 1748 dhibi'na nyebbhuddhâghi “Tokang tèpo sè luhur bân bhâgus atèna”. Namong ḍâlem survey sajhârâna Essai sur les mœurs, salèrana maḍḍhângngaghi jhâ' Nabbhi Muhammad panèka mènangka lègislator bân tokang takluk bân nyebbhut mènangka “pangghâmar”. Jean-Jacques Rousseau, è ḍâlem Social Contract (1762), nyatet "maèlang lègènda propganda takaè' kalabân Nabbhi Muhammad mènangka tokang tèpo, kaulâ sadhâjâ lebbi onḍung anyebbhuttaghi jhâ Nabbhi Muhammad panèka aropa'aghi lègislator sè ampon macampo kakowatan aghâma bân politik kalabân bijak”. Emmanuel Pastoret ka 1787 è ḍâlem bukuna Zoroaster, Confucius and Muhammad, anampillaghi kaoḍi’na sè katello panèka mènangka “orèng hèbat”, “sè abhâḍhi undang-undang sè palèng hèbat è alam samesta ”, bân abânḍingngaghi karèr kabbhi orèng ghruwâ mènangka sè nyar-ngayarè aghâma bân sè aberri’ hokom. Dhibi'na nolak panemmo omom jhâ’ Muhammad èkoca' tokang tèpo bân apenḍâpat jhâ’ Al-Qur’an matabâr “kabhenḍerrân kultus bân moral sè palèng luhur”. Dhbi'na jhugân aparèng palanggherrân kaèsaan Tuhan kalabân "kapotosan sè ngasambu'i”. Pastores nolès jhâ’ saongghuna sangka'an takaè kalabân ta' atatakramana Nabbhi panèka taḍâ ḍhâsarra: sabhâligghâ, hokomèpon sè ètetteppaghi nyuro-nyebbâbbhâghi katennangan, karenḍâ'ân atè, bân rassa bellâs ḍâ’ka orèng-orèng sè kasokan ngèrèng lampana. Dhibina nyatet jhâ’ “sè aghâbây undang-undang Arab” èngghi panèka “orèng sè hèbat”. Napoleon Bonaparte jhugân kasambu' ḍâ' Nabbhi Muhammad bân Islam, bân aghâmbârraghi mènangka modèl talaḍân angghuta parlemèn bân rèng lakè' sè hèbat. Thomas Carlyle è ḍâlem bukuna On Heroes, Hero-Worship, & the Heroic in History (1841) aghâmbârraghi “Mahomet” mènangka “orèng sè ngaghungè bâbâtek tor tatakkrama sè aghung sè neng-nengan; salèrana iyâ arèya salasèttong ḍâri kabbhi sè ta’ bisa tapè ghu-ongghu”. Panafsirna Carlyte ampon èkutip sacara lowas bi’ cenḍikiawan Muslim mènangka dèmonstrasi jhâ’ kasarjana'an bârâ’ ngessa'aghi status Muhammad mènangka orèng rajâ è ḍâlem sajhârâ.