Multfakulo

Leonardo da Vinci estas konsiderata kiel "Renesanculo" kaj estas unu el plej rekoneblaj multfakuloj.

Multfakulo aŭ polimato (greke πολυμαθής, polymathēs "tiu kiu multe lernis"), aŭ universala klerulo, foje simila al Renesanculo, estas persono, kies sperto gamas al alta nombro de diversaj fakareoj. En malpli formalaj terminoj, multfakulo (aŭ polimato) povas simple esti iu kiu emas multe koni. Plej antikvaj sciencistoj estis polimatoj laŭ nunaj normoj. La termino estis unuafoje uzata en la 17-a jarcento (koincide kun la koverto de sciencistoj en specialistoj jam ne multfakuloj) sed la rilata termino, polihistoro, estas antikva termino kun simila signifo.

La komuna termino Renesanculo estis uzata historie por priskribi polimatojn aŭ personojn kiuj deziris esti polimatoj. La koncepto eliris el nombraj grandaj pensuloj kiuj elstaris en multaj fakoj de artoj kaj scienco, kiaj Leonardo da Vinci, Michelangelo, Galileo Galilei, Nicolaus Copernicus, Michael Servetus Gottfried Wilhelm Leibniz kaj Francis Bacon. La gravo de tiuj pensuloj estis atribuata al la posta ideo de la renesanca Italio esprimita de unu el ties plej elstara reprezentantoj, Leon Battista Alberti (1404–1472): ke "homo povas fari ĉion se tiu volas." Tiu laŭtempe limigita termino eniris en la vortotrezoro dum la 20-a jarcento kaj estis aplikata poste al grandaj pensuloj kiuj vivis antaŭ kaj post la Renesanco kiaj Aristotelo, Aviceno, Johann Wolfgang von Goethe, kaj Isaac Newton. Terminoj kiaj polihistoro, polimato aŭ eĉ universala genio estas foje uzataj kiel sinonimoj.

Lastatempaj multfakuloj estus ekzemple Rabindranath Tagore kaj aliaj.

Kelkaj multfakuloj

La plej multaj el tiuj, kiuj estas difinitaj tiel, apartenas al la Renesanco je la fino de la Mezepoko, en kiu ekzistis ankoraŭ neniu klara apartigo inter profesioj kiel ekzemple; Matematiko, fiziko kaj medicino.

• Ibn Kutajba - multfakulo kiu verkis pri diversaj temoj, kiel Korana interpreto, hadito, teologio, filozofio, juro kaj jurisprudenco, gramatiko, filologio, historio, astronomio, agrikulturo kaj botaniko.
• al-Ĵazari (d:Q81627) - konata ĉefe pri lia "Libro de Scio pri Inĝeniaj Meĥanikaj Aparatoj" (1206)
• La plej granda multfakulo de la renesanca periodo estas Leonardo da Vinci, kiu estis pentristo, skulptisto, inĝeniero, arkitekto kaj sciencisto. Li ankaŭ estis interesita pri biologio (plejparte de homoj) kaj aviado.
• Mikelanĝelo - itala skulptisto, farbisto, arkitekto, inĝeniero kaj poeto.
• Leona Battista Alberti - itala verkisto, poeto, filozofo, arkitekto, pentristo, lingvisto kaj kriptografo.
• Blaise Pascal - matematikisto, fizikisto kaj filozofo.
• Gottfried Wilhelm Leibniz - matematikisto, filozofo kaj ŝtatisto, kiu ankaŭ kontribuis en aliaj kampoj, inkluzive de juro, fiziko kaj aliaj kampoj.
• Benjamin Franklin - ŝtatisto, fizikisto kaj verkisto, inventinto de la Barak-malliberejo.
• Galileo Galilei - kiu estis matematikisto, astronomo, inventisto kaj fizikisto. Li estis la unua kiu uzis teleskopon por fari astronomiajn observojn, kaj kun lia helpo li malkovris kvar el la lunoj de Jupitero kaj la aspektojn de la planedo Venuso. Liaj malkovroj pruvis la heliocentran modelon - la tero ne estas la centro de la universo - ĝi turniĝas ĉirkaŭ la suno. Ĉi tiu deklaro konsistigis herezon en religiaj valoroj kaj Galileo estis kondamnita al hejmaresto ĝis la tago de sia morto. Lia scienca laboro ampleksis multajn kampojn, kaj li estas konsiderita unu el la plej grandaj kaj plej influaj sciencistoj de ĉiuj tempoj.
• Thomas Young - angla fakulo kiu laboris ĉe la fino de la 18-a jarcento kaj komence de la 19-a jarcento, estas konsiderata de multaj kiel "la lasta viro kiu sciis ĉion". ^{[ Fonto bezonata ]} Lia mirinda scipovo ampleksita kun kompetenteco kaj vasta scio, ĉiujn areojn de okcidenta akademio dum lia tempo: Medicino, fiziko, lingvistiko, harmonio kaj eĉ aktuarial.
• Emanuel Swedenborg - minadinĝeniero, astronomo, cerba fiziologo kaj sveda kleriko.
• John von Neumann - matematikisto, fizikisto, komputikisto, multe kontribuis al la Projekto Manhattan kaj la evoluo de la elektronika komputilo.
• Brian May - rokstelulo kaj doktoro pri astronomio, la gitaristo de Queen.
• Bruce Dickinson - metala stelo, skermisto, piloto, kantisto de Iron Maiden.

Vidu ankaŭ

• Imhotepo
• Poligloto

Bibliografio

• Frost, Martin, "Polymath: A Renaissance Man" Arkivigite je 2006-01-11 per la retarkivo Wayback Machine
• Mirchandani, Vinnie, The New Polymath: Profiles in Compound-Technology Innovations", John Wiley & Sons, 2010