SQL

SQL (abreviassion ëd "Structured Query Language") a l'é un lengagi ëd programassion destinà a gestì e manipOlé dat ant ij database relassionaj. Progetà ant j'agn '70, a l'é diventà lë standard për comuniché con sistema ëd gestion ëd base ëd dàit (DBMS) com MySQL, PostgreSQL, e Oracle. SQL a përmet ëd creé, modifiché, e arcuvré anformassion, garantend l'antegrità e la sicurëssa dij dat.

Stòria

1970: Edgar F. Codd a presenta ël model relassional për ij database, anspirand ël dësvlup ëd SQL.
1974: Donald D. Chamberlin e Raymond F. Boyce a dësvlupo SEQUEL (Structured English Query Language) a IBM.
1979: Oracle (alora Relational Software) a lansa la prima version comercial ëd SQL.
1986: SQL a dventa në standard ANSI e ISO, con agiornament regolar (SQL-92, SQL:1999, SQL:2003).
Ani 2000: Espansion ëd jë standard SQL për soporté XML, JSON, e fonsion analìtiche.
Al di d'ancheuj: SQL a l'é dovrà ant j'amprese, le aplicassion web, e l'anàlisi ëd dat (Big Data).

Strutura e Component

Ij comand SQL prinsipaj a comprendo:

DDL (Data Definition Language): `CREATE`, `ALTER`, `DROP` për definì struture (tàule, index).
DML (Data Manipulation Language): `SELECT`, `INSERT`, `UPDATE`, `DELETE` për gestì ij dat.
DCL (Data Control Language): `GRANT`, `REVOKE` për contròl d'acess.
TCL (Transaction Control Language): `COMMIT`, `ROLLBACK` për gestì transassion.

Caraterìstiche avansà:

Join: Combiné dat ëd vàire tàule (INNER JOIN, LEFT JOIN).
Fonsion d'agregà: `SUM()`, `COUNT()`, `AVG()` për anàlisi.
Sot-query: Query anidà për filtré dat compless.
Viste: Tàule virtuaj për semplifiché j'arserche.

Usagi Pràtich

Arcuvré dat: Eseguì query për otnì anformassion specìfiche.
Gestion ëd profil utent: Modifiché e agiorné dat an database.
Report e dashboard: Generé statìstiche con fonsion analìtiche.
Manutension ëd database: Creé backup e otimisé performanse.

Avantagi e Svantagi

Avantagi:
- Declarativ: Descrive "còsa" nopà "coma" otnilo.
- Standardisà: Compatibilità tra DBMS diferente.
- Versatilità: Adatàbil a vàire càuse, dal PC al cloud.
Svantagi:
- Complessità: Livej avansà (es. recursive CTE) a peulo esse difìcij.
- Prestassion: Query mal otimisà a peulo ralenté ël sistema.

Evolussion Tecnològica

Ani 1990: Estension com PL/SQL (Oracle) e T-SQL (Microsoft) për lògica procedural.
Ani 2010: Introdussion ëd NoSQL, ma SQL a soportìa com NewSQL (es. CockroachDB).
Al di d'ancheuj:
- SQL integrà: An lengagi com Python (sqlite3, SQLAlchemy) e R.
- Database in memòria: SQLite për aplicassion mobile e IoT.

Vardé ëdcò

Arferiment

Date, C. J. (2003). *An Introduction to Database Systems*. Addison-Wesley.
Beaulieu, A. (2020). *Learning SQL*. O'Reilly.

Ligam estern