Software open source

Ël software open source (an anglèis, "software a sorgiss duverta") a l'é un tipo ëd programa për computer dont ël còdes sorgiss a l'é acessìbil a tuti për modifiché, studié, e distribuì, conforma a le license aprovà da l'Open Source Initiative (OSI). A l'é basà an sël prinsipi ëd colaborassion global e condivision dël savèj, opòst al software proprietari. Esempi famos a son Linux, Apache, e Mozilla Firefox.

Stòria

• Ani 1950-70: La cultura ëd condivision dël còdes a l'é comun-a ant ij laboratòri d'arserca.
• 1985: Richard Stallman a fonda la Free Software Foundation (FSF) e a crea la licensa GNU GPL.
• 1991: Linus Torvalds a publìca ël còdes ëd Linux, un sistema operativ open source.
• 1998: A nass ël termo "open source" e la Open Source Initiative për promove ël model.
• Ani 2000: Sucess ëd proget com Apache, MySQL, e WordPress.
• Al di d'ancheuj: Piataforme com GitHub a facìlito la colaborassion an sl'aragnà.

Strutura e Component

Un proget open source a peul avèj:

• Còdes sorgiss: Archivi testuaj (es. .c, .py) con istrussion për ij programador.
• Licensa: Régole për l'usagi (es. GPL, MIT, Apache).
• Comunità: Contributor volontari che a revision-o e a programo ël còdes.
• Fork: Creassion ëd neuve version basà su proget esistent (es. LibreOffice da OpenOffice).

Tipologìe

1. Sistema Operativ: Linux, FreeBSD.
2. Aplicassion: LibreOffice, GIMP, Blender.
3. Strument ëd dësvlup: Git, VS Code, Eclipse.
4. Librarìe: React, TensorFlow, OpenSSL.
5. Server: Apache, Nginx, PostgreSQL.

Usagi Pràtich

• Server e infrastruture: 90% dij server an ligna a deuvro Linux.
• Educassion: Studi dël còdes për amprende programassion.
• Govern: Adossion da govern për trasparensa (es. Germania, Brasil).
• Dispositiv IoT: Sistema operativ com Android (basà su Linux).

Avantagi e Svantagi

• Avantagi:
  • Trasparensa: Possibilità ëd verifiché la sicurëssa dël còdes.
  • Economìa: Pa ëd cost ëd licensa.
  • Flessibilità: Personalisassion për bisògn specìfich.
  • Inovassion: Contribut global.
• Svantagi:
  • Complessità: Difìcil gestion për utent nen técnich.
  • Soport limità: Mancansa ëd servissi comerciaj (a men che pa pagà).
  • Framentassion: Proget forkà a peulo creé confusion.

Evolussion Tecnològica

• Ani 2000: Nàssita dle license permissive (MIT, BSD).
• Ani 2010: Espansion dël cloud open source (OpenStack, Kubernetes).
• Al di d'ancheuj:
  • Open source enterprise: Società com Red Hat e IBM a monetiso sopòrt técnich.
  • AI open source: Librarìe com PyTorch e Hugging Face Transformers.
  • Open hardware: Proget com Arduino e Raspberry Pi.

Vardé ëdcò

• GitHub
• Linux

Arferiment

1. Stallman, R. (2002). *Free Software, Free Society*. GNU Press.
2. Raymond, E. (1999). *The Cathedral and the Bazaar*. O'Reilly.

Ligam estern

• Open Source Initiative (OSI)
• GitHub - Piataforma ëd colaborassion