Spodumen
| |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Skład chemiczny |
LiAlSi2O6 |
|---|---|
| Twardość w skali Mohsa |
6,5 – 7 |
| Przełam |
nierówny |
| Łupliwość |
doskonała |
| Pokrój kryształu |
słupkowy, tabliczkowy, kolumnowy |
| Układ krystalograficzny |
jednoskośny |
| Gęstość |
3,0 – 3,2 g/cm³ |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
bezbarwny lub różne barwy |
| Rysa |
biała |
| Połysk |
szklisty |
Spodumen – minerał z gromady krzemianów, zaliczany do grupy piroksenów. Należy do minerałów rzadkich, rozpowszechnionych tylko w niektórych rejonach Ziemi.
Nazwa pochodzi od gr. spodos = popiół (spodios = szary), nawiązując do szarej, przypominającej popiół barwy tego minerału; gr. spodumentos = spopielony (spodoustha = obrócić się w popiół), nawiązuje z kolei do wyglądu produktu prażenia spodumenu w płomieniu dmuchawki.
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]Tworzy stosunkowo często kryształy o pokroju słupkowym, tabliczkowym lub kolumnowym, osiągające niekiedy gigantyczne rozmiary (o długości kilkunastu metrów i wadze kilkudziesięciu ton). Na kryształach są często charakterystyczne zbrużdżenia. Występuje też w postaci skupień zbitych, ziarnistych, pręcikowych, promienistych. Jest kruchy i przezroczysty. Niektóre kryształy wykazują efekt kociego oka, czasami także silną fluorescencję. Jest minerałem bardzo delikatnym, wskutek upadku ulega rozbiciu, nieodporny na podwyższoną temperaturę oraz wrażliwy na światło – blednie.
Odmiany
[edytuj | edytuj kod]Spodumeny mogą być bezbarwne, barwne i wielobarwne. Rozróżnianie spodumenów mieniących się kolorem jest możliwe dzięki szczegółowemu nazewnictwu. Spośród nich wyróżnia się:
- tryfan – barwa biała, żółtobiała, żółta, zielonkawożółta lub złocistobrunatna
- hiddenit – barwa żółtozielona, zielona, ciemnozielona
- kunzyt – barwa niebieskopurpurowa, fioletowa, fioletowoczerwona, różowa
- nuristanit – barwa szara, szaroniebieska, niebieska.
Zabarwienie wywołują domieszki żelaza (tryfan), chromu (hiddenit), manganu (kunzyt), oraz niekiedy sodu i wanadu.
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Stanowi częsty składnik pegmatytów litowych. Współwystępuje z berylem, turmalinem, amblygonitem, kwarcem, skaleniami.
Miejsca występowania:
- Brazylia – Minas Gerais,
- USA – Kalifornia, Dakota Południowa, Karolina Północna, Connecticut,
- Rosja – Ural, Zabajkale,
- Polska – Karkonosze, okolice góry Ślęży,
- Afganistan – Nuristan,
- Włochy – Elba,
- oraz w takich krajach jak Madagaskar, Mjanma, Chiny, Australia, Wielka Brytania, Finlandia czy Czechy.
Ogromne okazy znajdowane są w Dakocie Południowej w USA (16 m długości, 90 t wagi).
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- spodumen stanowi ważne źródło otrzymywania litu.
- jest używany w przemyśle chemicznym, szklarskim, ceramicznym, do produkcji baterii alkalicznych, dodatek do smarów (obniżając temperaturę ich krzepnięcia).
- jest bardzo atrakcyjnym kamieniem kolekcjonerskim.
- należy do poszukiwanych i często wykorzystywanych kamieni jubilerskich.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- J. Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów, Videograf II Sp. z o.o. – 2003 r.
- J. Parafiniuk: Minerały systematyczny katalog 2004, TG”Spirifer” W-wa 2005
- A. Bolewski: Mineralogia szczegółowa, Wyd. Geolog. 1965 r.