Jump to content

Teremoto

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
 E artíkulo aki ta skirbí na ortografia di papiamentu. Lo ta apresiá si por mantené e artíkulo aki na estilo di papiamentu.
Teremoto
Daño di temblor na Valdivia, Chile (1960).
Distribushon di temblor (1900-2017). Temblor ta sosodé prinsipalmente kant'i frontera di plachinan tektóniko, spesialmente riba e Renchi di Kandela Pasífiko.
Fayo di San Andreas den Carrizo Plain, nortwèst di Los Angeles for di un bista aéreo di 85.000 pia.

Teremoto (òf temblor) ta kousá pa moveshon di plachinan tektóniko. E plachinan aki ta forma e litosfer, e kapa duru na e superfisie di Tera. Den geofísika, seismologia ta e siensia di teremoto.

Ora dos plachi move den direkshon di otro, esaki ta yamá konvergensia. Ora nan alehá for di otro, esaki ta yamá divergensia. Ora nan pasa move kant'i otro, esaki ta yamá un fayo transformá.

Konvergensia por krea seru i volkan, pero tambe ta un kousa komun pa temblor. E moveshon di e plachinan ta krea tenshon den e litosfer. Ora e tenshon aki wòrdu liberá, vibrashonnan ta okurí kant'i e fayonan.[1]

Temblornan ta sosodé prinsipalmente na e fronteranan entre plachi tektóniko. Mas o ménos 90% di tur temblor ta sosodé kant'i e asina yamá Ring of Fire ("Renchi di Kandela"), un área den forma di pata di kabai rònt di Oséano Pasífiko ku un largura di mas ku 40.000 kilometer. E área aki ta partikularmente aktivo sismologikamente i volkanikamente. Paisnan manera New Zealand, Indonesia, Filipinas, Hapon, e kosta wèst di Nort i Sur Amérika, i partinan di Mexico ta situá denter di e zona aki.[1] Kasi tur temblor ta surgi 30 km òf mas den litosfer, pero tin ku ta surgi ku un profundidat di 700 km.

E intensidat di un temblor na un lugá spesífiko ta dependé di su distansia for di e episentro, e punto riba superfisie di Tera direktamente riba e hiposentro kaminda e temblor ta originá den litosfer. E shòknan ta wòrdu sinti mas violentamente rònt di e episentro. Temblornan tipikamente ta plama den olanan sirkular for di e episentro. E vibrashonnan ta mas suak, mas leu un puntu di referensia ta for di e punto aki. Miéntras ku mayoria temblor ta dura solamente algun sekònde, aftershòk por sosedé ainda dianan despues di e evento.[1]

Midimentu

[editá | editá fuente]

Pa midi e forsa di temblor, e sismólogo merikano Charles F. Richter a desaroyá un eskala di magnitut na 1935. E eskala di Richter aki ta di naturalesa logaritmiko: un temblor ku un magnitut di 2.0 ta dies biaha mas poderoso ku un temblor di 1.0.[1]

Intensidat i magnitut

[editá | editá fuente]

Un temblor cu un magnitut di 1,0 pa 2,0 generalmente no ta wòrdu sinti. For di magnitut 4,0 temblornan ta notabel, miéntras ku temblornan for di 6,0 por kousa daño konsiderabel. E temblor di 2023 den sùit di Turkia tabatin un magnitut di 7.8 riba e eskala di Richter. Temblornan ku un magnitut di 9.0 òf mas altu ta skars pero masha destruktivo.[1]