Trebava
44°50′N 18°18′E / 44.833°N 18.300°E
Trebava[a] je planinski masiv[1] odnosno planina u Bosni i Hercegovini, na području sjeveroistočnog dijela Republike Srpske. Nalazi se oko 110 kilometara sjeverno od Sarajeva i 85 kilometara istočno od Banje Luke, na dodiru dvije velike geografske cjeline: Dinarskih planina i Panonske nizije, i kao takva spada u malu grupu usamljenih planina sjevernog dijela Bosne i Hercegovine, pored Kozare, Prosare, Motajice, Vučijaka i Majevice. Pripada redu niskih planina, pošto ni jedan njen vrh ne prelazi 1000 metara nadmorske visine.
Riječ trebava je staroslovenskog porijekla i označava "mnogobožačkog žrtvenika". Još se u srpskohrvatskom jeziku održala riječ trijebiti — "izdvajati" ili "čistiti". Planina je dobila ime po slovenskim (mnogobožačkim) svetilištima na kojima su se vršili razni obredi.
Trebava se svrstava u red niskih planina. Njen najviši vrh je Vis (692 m), a od drugih viših vrhova najznačajniji su Spletena Lipa (644 m), Duga Njiva (629 m) i Becanj (566 m).
Geološku podlogu čine uglavnom serije sedimentnih stijena, i to paleogenski fliš. Na južnim padinama javljaju se sedimentni, karbonatni krečnjaci (permsko-mezozojsko-paleogene formacije). Javljaju se i bentoniti (nastali u naglim prirodnim izlivima kiselih lava), kvarcni pijeskovi (pliocensko-marinski sedimenti) i gline (Sprečanski tercijarni bazen).[2]
Gornji slojevi tla su vrlo bogati mineralima koji uslovljavaju poljoprivrednu proizvodnju ali ne koncetrisani u rudna bogatstva. Sem nekih siromašnih žila rude željeza, keramičke gline i prisustva slanih voda ne može se navesti neka značajnija karakteristika. Na krajnjem jugu planine, visovima Lepar, Vjetrenka i naselju Drafnici, u srednjem vijeku je iskopavano i topljeno željezo, ali neisplatnost tog posla je zatvorila okna i pogasila peći do današnjeg dana.[3]
| Trebava | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Klimatogram | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Trebava se nalazi između umjerene i subarktičke klimatske zone, odnosno u hemiborealu (Dfb).[5] Srednja godišnja temperatura je 12 °C. Najtopliji mjesec je jul, sa prosječnom temperaturom od 22 °C; najhladniji je decembar, sa prosjekom od −2 °C.[6] Prosječna godišnja količina padavina iznosi 1278 milimetara. Najkišniji mjesec je maj, sa srednjom precipitacijom od 235 mm; najmanje padavina je u martu, i to 73 mm.[4]
Trebava obiluje brojnim vodotocima, od kojih su svi tipa brdskih potoka i većinom formiraju uske doline sa vijugavim riječnim koritima koja su tokom godine povremeno ispunjena vodom. Preko ljeta se nivo vode prilično smanji, ili čak potok potpuno presuši. Ovi potoci odvode nadzemne vode s Trebave prema rijekama Bosni i Savi. Jedan dio potoka otiče na južnoj strani Trebave u rijeku Spreču, a na istoku u Tinju. Ostale rijeke sa Trebave, koje se u donjim tokovima dosta razlikuju od potoka su: Lukavica rijeka, Ćetovilja, Tolisa i Sokoluša.
Nekе od Trebavskih lokacija čija imena vode porijeklo od različitih riječi za vodu: Riječanka, Babešnica, Rijeka, Velika rijeka i Mala rijeka, Zelinjska rijeka, Jasenička rijeka, Džakulska rijeka, Oteška rijeka, Vranjačka rijeka, Orahova, Međićka rijeka, Čivčijska rijeka, Markova rijeka, Brgula, Rajska i drugi.
Trebava takođe ima dosta podzemnih voda, koje se na dosta mjesta javljaju kao izdašni izvori, od kojih su mnogi kaptirani.
Na Trebavi i u okolini rastu uglavnom listopadne šume.[7]
Od same pojave čovjeka na ovim prostorima, planina Trebava ne igra posebno značajnu ulogu u životu prvih preistorijskih ljudi. U doba preistorije, u starijem i mlađem kamenom dobu, ljudi su naseljavali najniže terase Trebave, odakle su nadgledali puteve, životinje koje su lovili, i sklanjali se od neprijatelja. Dok su veće nadmorske visine bile prekrivene šumom, u nizijama stanovništvo se bavilo zemljoradnjom. Tek na početku metalnog doba stočarstvo dobija prednost u odnosu na zemljoradnju. Krče se šume i pretvaraju u pašnjake. Tada je počelo i naseljavanje visija na Trebavi. Počelo je uzgajanje ovce i koze, zatim balkaske rase goveda buša.[8] Na Trebavi su se ljudi bavili i zemljoradnjom, i najviše su se sijali ovas i pšenica. Na ove prostore doseljavalo se stanovništvo iz Evrope u više navrata. Oko 14. vijeka p. n. e., za vrijeme kretanja i seoba po čitavoj Evropi, doseljava se stanovništvo iz sjevernog dijela Panonske nizije. Zatim, oko 12. vijeka p. n. e., dolazi do drugog talasa doseljavanja. Krajem 4. vijeka p. n. e. ove prostore naseljavaju Kelti.[8] Smatra se da su starosjedioci bili Iliri, čije je porijeklo danas sporno.
Period rimske vladavine za Trebavu nije imao veliki značaj, jer su rimska naselja bila većinom u nizijama. Autohtono ilirsko stanovništvo porobljeno je posle bitke rimske vojske sa Ilirima koje je predvodila poslednja ilirska kraljica Teuta. Prema nekim navodima, bitka se odigrala baš u podnožju Trebave, sjeverno od današnjeg grada Modriča, blizu lokaliteta Čvorkuša. U doba rimske vladavine, ovi prostori su povezivani putevima, a Rimljani donose tekovine novih kultura.
Od kraja 4. vijeka nove ere počinju velike seobe naroda, kada Trebavu i njenu okolinu naseljavaju Stari Sloveni. U tom periodu počinje intenzivno razvijanje zemljoradnje i stočarstva, koje se održalo do danas, kao jedno od osnovnih zanimanja. U to doba i niču utvrđenja i svetilišta. Utvrđenja su Sloveni koristili za kontrolu puteva koji vode dolinom rijeke Bosne ili preko same Trebave. Tipična slovenska mnogobožačka svetilišta (v. slavenska božanstva) podizana su u čast slovenskih božanstava i na njima su se vršili obredi i prinosile žrtve. Uz te običaje vezuje se i samo ime Trebave. Na Trebavi i danas postoje ostaci nekih starih crkava (brdo Ćelija), koje su podizane na mjestu starih svetilišta. Postoje ostaci tvrđava (Gradina), a i starih naselja (Duga Njiva, Spletena Lipa). U dolinama trebavskih potoka brojni su ostaci slovenskih naselja, ali i iz mnogo ranijih perioda.
Do 14. vijeka Trebava je pripadala Ugarskoj kraljevini, ali je po širenju srpske države ušla u sastav Usorske župe kao posjed srpskih vladara.[potrebna provjera] Usorska župa je nedugo posle izgubljena,[nedostaje referenca] zbog pritiska Mađara ali i nedovoljne interesovanja srpskih vladara[nedostaje referenca][tko?] za prostorom na kojem su živjeli i bogumili. Mađari potpomoguti Papom i Franjevačkom crkvom potiskuju bogumile i nasilu ih pokrštavaju. U periodu turskih osvajanja Bosne (v. Tursko osvajanje Balkana), na Trebavi ostaje uglavnom pravoslavno stanovništvo, dok se pokatoličeni bogumili povlače sa Mađarima preko Save, a ostali bogumili koji nisu prihvatili katolicizam prihvataju islam zbog raznih privilegija[nedostaje referenca] u odnosu na pravoslavno stanovništvo te sličnosti sa svojom vjerom.[nedostaje referenca] U istom vijeku, u opustošenu[nedostaje referenca] Bosnu Turci dovode Vlahe, romanizovana ilirska plemena — stočare iz Stare Srbije ili Raške.[nedostaje referenca] U periodu do 18. vijeka dolazi do velikih migracija srpskog stnovnistva iz Crne Gore, jugozapadne Srbije i Hercegovine u sjevernu i istočnu Bosnu. Ovo novo stanovništvo potiskuje poislamljene Vlahe i ponovo naseljava planine Ozren i Trebavu. Ove migracije se nastavljaju do sredine 19. vijeka. Period turske vladavine bio je obilježen ugnjetavanjem i tlačenjem pravoslavnog naroda na Trebavi.[nedostaje referenca] Za vrijeme turskog sultana Selima III, Osmansko carstvo je zapalo u krizu,[nedostaje referenca] te je čestim pobunama feudalaca postalo nestabilno.[nedostaje referenca] Uslijedile su bune, a jedna od buna u ovim krajevima podignita je uparavo na Trebavi, pod vođstvom popa Hadži Petka Jagodića (1810-1880). Bitka se odigrala na Dugoj Njivi, 12. i 13. septembra 1858. godine.[8] Ustanika je bilo oko 1700 i bili su iz trebavskih sela. Bajraktar im je bio Marjan Đerić. Kada im je nestalo municije i kada je brojnijim Turcima stiglo pojačanje, ustanici su se povukli. Pošto su se bojali osvete mnogi su se preselili u Slavoniju i Srbiju. Hadži Petko Jagodić je sa grupom ustanika uspio da pobjegne u Austriju. Nakon ustanka uslijedila je osveta Turaka u kojoj su turske bande spalile 200 hrišćanskih kuća i pobile 600 ljudi. 2000 hrišćana pobjeglo je u Austriju, a 230 okovano i odvedeno u Sarajevo.[8]
Trebavska buna, poznata i kao Protina ili Posavska buna, je bila buna iz 1858. godine uperena protiv begova radi uspostavljanja trećine i drugih tereta koje su na kmetove begovi navaljivali. Zbog loših ishoda pregovora i neodržanih obećalja od strane begova, trebavska sela zajedno sa posavskim počeše organizovati bunu. Iz ovog kraja u buni su učestvovala ova sela: Osječani Gornji i Osječani Donji, Čivčije, Paležnica Gornja, Paležnica Donja, Kožuhe, Koprivna, Tolisa, Vranjak i Zelinja. Vođe bune za ova sela su bili: protojerej Pavle Trifunović iz Osječana i hadži-pop Petko Jagodić iz Vranjaka. Glavna bitka je vođena dva dana na Dugoj Njivi, na Trebavi. Zabarikadirane ustanike (oko 3.000), iz prаvca Gračanice napala je turska pješadija i konjica (oko 5.000 vojnika) 28. septembra 1858. U noći dugog dana bitke 29. septembra 1858. ustanici se povukoše s položaja zbog manjka municije. Zatim je nastala osveta i hajka na vođe ustanka po selima 1. oktobra 1858. godine.
Period austrougarske vladavine, koja je počela okupacijom 1878. godine,[nedostaje referenca] nije toliko uticao na Trebavu i njena sela koliko na okolinu, u smislu uvođenja reformi na dotadašnji turski sistem. Austrougarska je eksploatisala resurse čitave Bosne i Hercegovine, pa i ovih krajeva. U prvom svjetskom ratu mobilisani stanovnici Trebave su upućeni na Kajmakčalan i Solunski front. Preživjeli su se po završetku rata vratili svojim kućama. Do Drugog svjetskog rata Trebava i njena sela su bili u periodu najintenzivnijeg privrednog razvoja, da bi sve stalo u Drugom svjetskom ratu. Za vrijeme Drugog svjetskog rata, planina Trebava bila je uporište i sklonište četničkih odreda. Za to vrijeme sukoba i razaranja, Trebava je dosta osiromašena, i materijalno i u pogledu stanovništva.
Okolina Trebave je relativno gusto naseljena, sa oko 93 stanovnika po kvadratnom kilometru.[9]
-
Park prirode Duga Njiva -
Park prirode Duga Njiva -
Duga Njiva -
Duga Njiva -
Pogled sa Trebave -
Panorama -
Duga Njiva
.jpg?lang=sh)
.jpg?lang=sh)
- ↑ "Trebava" se ponekad naziva i „Trebavac“, iako nijedno od tih imena nema jasnu nadmoć nad drugim u uobičajenoj bosanskoj upotrebi. Trebava je područje sa historijski srpskim prisustvom, tako da je nomenklatura bosanskih Srba ovde od posebnog interesa. Međutim, za bosanske Hrvate, "Trebovac" služi i kao alternativni naziv za planinu.
- ↑ "Trebava". GeoNames.Org (cc-by). 6. 4. 2012. Pristupljeno 20. 10. 2016.
- ↑ ^ Baraković, A. (1996). Prirodni resursi Trebave (nemetalične mineralne sirovine). „Gračanički glasnik”. br. 2. Pristupljeno 20. 10. 2016.
- ↑ Portal o Trebavi. Pristupljeno 20. 10. 2016.
- ↑ 4,0 4,1 ^„NASA Earth Observations: Rainfall (1 month – TRMM)” Arhivirano 2019-04-19 na Wayback Machine-u. NASA / Tropical Rainfall Monitoring Mission. Pristupljeno 20. 10. 2016.
- ↑ ^ Peel, M. C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A. (2007). „Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification”. Hydrology and Earth System Sciences. str. 1633—1644. doi:10.5194/hess-11-1633-2007. Pristupljeno 20. 10. 2016.
- ↑ NASA Earth Observations Data Set Index Arhivirano 2020-04-16 na Wayback Machine-u. NASA. Pristupljeno 20. 10. 2016.
- ↑ ^ „NASA Earth Observations: Land Cover Classification” Arhivirano 2016-08-31 na Wayback Machine-u. NASA / MODIS. Pristupljeno 20. 10. 2016.
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 ^ Врати се на:а б в г Grupa autora (1986). Modriča sa okolinom u prošlosti. Odbor za monografiju "Modriča i okolina kroz istoriju". Modriča.
- ↑ ^ „NASA Earth Observations: Population Density” Arhivirano 2019-06-29 na Wayback Machine-u. NASA/SEDAC. Pristupljeno 20. 10. 2016.