Edukira joan

UNESCO

Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea

UNESCO
Datuak
Izen laburraUNESCO, ONUÉSC eta UNESKO
MotaNazio Batuen agentzia espezializatua eta gobernu arteko erakundea
HerrialdeaFrantzia
Jarduera
KidetzaGlobal Citizen Science Partnership (en) Itzuli eta Global Academic Integrity Network
Kide kopurua195 (2024)
Eskumendekoak
Negozio dibisioak
Agintea
LehendakariaAudrey Azoulay
Egoitza nagusi (1958–)
JabeaNazio Batuen Erakundea
Zeren jabe
Historia
Sorrera1945eko azaroaren 16a
Ordezkatzen duInternational Committee on Intellectual Cooperation (en) Itzuli
Jasotako sariak
Peabody Awards  (1958)
webgune ofiziala
Facebook: unesco Twitter: UNESCO Instagram: unesco VK: unesco LinkedIn: unesco Youtube: UCkD7gm3Am3M3k156lk46t3A Pinterest: unesco GitHub: UNESCO Edit the value on Wikidata

Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako Nazio Batuen Erakundea edo UNESCO[1][2] (ingelesez: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) hezkuntza, zientzia eta kulturarako Nazio Batuen erakundea espezializatua da. Helburua munduko bakea eta segurtasuna sustatzea da, hezkuntza, arte, zientzia eta kulturan nazioarteko lankidetzaren bidez[3][4]. 194 estatu kide eta 12 kide elkartu ditu[5], baita gobernuz kanpoko, gobernu arteko eta sektore pribatuko bazkideak ere[6] Headquartered in Paris, France, UNESCO has 53 regional field offices[7]. Egoitza nagusia Parisen du, Frantzian, eta UNESCOk 53 lurralde-bulego eta 199 batzorde nazional ditu[8][9].

1945eko azaroaren 16an sortu zuten Londresen. Munduko herrialde behartsuetan, ikastetxeak egiten laguntzen du, baita liburuak argitaratu eta literatura eta hizkuntza gutxituak sustatu ere. Egungo presidentea Audrey Azoulay frantziarra da.

UNESCO 1945ean sortu zen, Nazioen Ligako (NL) Lankidetza Intelektualeko Nazioarteko Batzordearen (LINB) ondorengo gisa[10]. UNESCOren sortze-misioa, Bigarren Mundu Gerrako gertaerek markatu zuena, bakea, garapen iraunkorra eta giza eskubideak hobetzea eta bultzatzea da, nazioen arteko lankidetza eta elkarrizketa erraztuz[11]. Helburu hori lortzeko, bost programa eremu handi jarraitzen ditu: hezkuntza, natur zientziak, gizarte/giza zientziak, kultura eta komunikazioa/informazioa. UNESCOk alfabetatzea hobetzen duten proiektuak babesten ditu, prestakuntza eta hezkuntza teknikoa ematen, zientzian aurrera egiten, komunikabide independenteak eta prentsa-askatasuna babesten, eskualde eta kulturaren historia zaintzen eta kultura-aniztasuna sustatzen dutenak[12][13][14]. Erakundeak, modu nabarmenean, garrantzi kultural eta naturala duten gizateriaren ondare diren lekuak ezartzen eta ziurtatzen laguntzen du[15].

UNESCOren helburu nagusiak, laburbilduta, hauek dira:

  • Denentzat kalitateko hezkuntza lortzea eta etengabeko ikasketa.
  • Zientzia bultzatzea garapen iraunkorra lortzeko.
  • Gizarte- eta etika-erronka berriei, aurre egitea.
  • Kultura askotariko bakea eta elkarrizketa sustatzea.
  • Komunikazioa eta informazioa erabiltzea herri-jakintza eraikitzeko.

Lan handiena Afrikan egiten du.

UNESCO estatu kideek eta kide elkartuek osatutako Konferentzia orokorrak gobernatzen du, bi urtean behin biltzen dena erakundearen programak eta aurrekontua finkatzeko. Aldi berean, UNESCOren lana kudeatzen duen batzorde exekutiboko kideak aukeratzen ditu, eta, lau urtean behin, zuzendari nagusia izendatzen du, UNESCOren administratzaile nagusi gisa jarduten duena.

UNESCOren jatorria 1921eko irailaren 19ra jarraitu daiteke, non Nazioen Ligaren Batzarrak nazioarteko kooperazio intelektuala garatuko zuen komisio baten aukeraketa eskatu zuen. Kooperazio intelektual horren barnean hezkuntza hitza azaltzen ez den arren, alor garrantzitsuenetakoa da; garapen kultural eta zientifikoaz gain[16][17].

Eskakizunaren erantzun gisa, 1922ko urtarrilaren 4an, Kooperazio Intelektualaren Nazioarteko Batzordea (International Committee on Intellectual Cooperation, ICIC) eratu zen[18]. Kontsulta-erakunde hori Nazioen Ligaren komisioa zen, Mendebaldeko Europa inguruan garatua. Erakundearen zuzendarietako batzuk Henri Bergson (1922-1925), H. A. Lorentz (1925-1928) eta Gilbert Murray (1928-1939) izan ziren; beste partaide aipagarri batzuk Albert Einstein, Marie Curie, Robert A. Millikan, eta Gonzague de Reynold izan ziren[19][20]. Hurrenez, ICICaren erakunde betearazle gisa, Kooperazio Intelektualerako Nazioarteko Institutua (International Institute for Intellectual Cooperation, IIIC) eratu zen 1924ko irailean, Parisen[21]. Halaber, II. Mundu Gerrak erakundeen lana eten zuen[22].

1925eko abenduan, organizazio pribatu eta garaileen artean, Nazioarteko Hezkuntza Bulegoa (International Bureau of Education, IBE) sortu zen. Gonernuz kanpoko erakunde (GKE) gisa jardun dute nazioarteko hezkuntza ahaleginak bultzatzen beren sorkuntzatik, 1952an, komisio bateratua eratu, eta, 2021. urtean, UNESCOren parte bilakatu ziren[16][23].

2011n, UNESCOk Palestina kidetzat onartu zuen[24][25].

1989ko apirilean, Palestinak UNESCOn eta MOEn atxikimendua eskatu ondoren[26][27], Estatu Batuetan onartutako legeek diote Estatu Batuek ezin diotela diruz lagundu Palestina eskubide osoko kide gisa onartzen duen NBEko erakunderen bati[28][29]. Horren ondorioz, Estatu Batuek finantzazioa kendu zioten, UNESCOren aurrekontuaren % 22 inguru zena[30]. Palestinak UNESCOri egindako eskaeraren onarpenaren aurrean Israelek ere erreakzionatu zuen UNESCOri egindako ordainketak izoztuz, Palestinako Aginte Nazionalari zigorrak ezarriz[31] eta Palestinaren onarpenak «balizko bake elkarrizketei» kalte egingo liekeela adieraziz[32]. 2013an, UNESCOri bere kuotak ordaintzeari utzi eta bi urtera, Estatu Batuek eta Israelek UNESCOren boto-eskubideak galdu zituzten, hautatuak izateko eskubidea galdu gabe; Horrela, Estatu Batuak 2016–2019 eperako kontseilu exekutiboko kide aukeratu zituzten[33]. 2019an, Israelek UNESCO utzi zuen 69 urtez kide izan ondoren, Israelek NBEn duen enbaxadore Danny Danonek hau idatzi zuelarik: «UNESCO da historia etengabe berridazten duen erakundea, baita Jerusalemekin duen lotura judua ezabatuz ere... Israelen etsaiek usteldu eta manipulatu egiten dute... ez gara gure aurka nahita jarduten duen erakunde bateko kide izango»[34].

2023an, Errusia batzorde exekutibotik kanpo geratu zen lehen aldiz, behar adina boto ez lortzeagatik[35]. Estatu Batuek UNESCOn berriro sartzeko asmoa adierazi zuten 2023an, irten eta 5 urtera eta atzeratutako kuotak, 600 milioi dolar, ordaindu ondoren[36]. Uztail hartan, UNESCOren konferentzia orokorrak berriz onartu zituen AEBk[37].

Erakundearen egitura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Idazkaritza UNESCO erakundearen arlo betearazlea da. Zuzendari orokorrak eta hark hautaturiko Staff edo pertsonak osatzen dute. Pertsonala, zerbitzu profesional eta zerbitzu orokorren kategoriatan sailkatzen da; oro har, 700 langile izatera heltzen delarik, erakundearen mundu osoko 53 bulegotan banatuak[38].

Zuzendari orokorrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

UNESCOko zuzendariak, gaur egun lau urteko epealdi baten ostean, hautatze bidez bozkatzen dira konferentzia orokorrean. Hasiera batean, aldiak 6 urtekoak ziren. UNESCOren zuzendari orokorren zerrenda:

Izenak Jatorria Datak
Julian Huxley[39]
( Erresuma Batua) 1946-1948
Jaimes Torres Bodet[39]
( Mexiko) 1948-1952
John W. Taylor[39]
( AEB) 1952-1953
Luther H. Evans[39]
( AEB) 1953-1958
Vittorino Veronese[39]
( Italia) 1958-1961
René Maheu[39]
( Frantzia) 1961-1974
Amadou-Mahtar M'Bow[39]
( Senegal) 1974-1987
Federico Mayor Zaragoza[39]
( Espainia) 1987-1999
Koichiro Matsuura[39]
( Japonia) 1999-2009
Irina Bokova[39]
( Bulgaria) 2009-2017
Audrey Azoulay[40]
( Frantzia) 2017-

Batzorde eragilea[41]

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Aldia I. taldea

(9 leku)

II. taldea

(7 leku)

III. taldea

(10 leku)

IV. taldea

(12 leku)

V. taldea

(13 leku)

V. b. taldea

(7 leku)

2012–2015  Austria

 Frantzia

 Italia

 India

 Espainia

 Erresuma Batua

 Ameriketako Estatu Batuak

 Txekia

 Montenegro

 Ipar Mazedonia

 Errusia

 Brasil

 Kuba

 Ekuador

 Mexiko

 Afganistan Indonesia

 Pakistan

 Papua Ginea Berria

 Hego Korea

 Thailandia

 Angola

 Etiopia

 Gabon

 Gambia

 Malawi

 Mali

 Namibia

 Nigeria

 Jordania

 Tunisia

 Arabiar Emirerri Batuak

2014–2017  Alemania

 Herbehereak

 Suedia

 Albania

 Estonia

 Ukraina

 Argentina

 Belize

 El Salvador

 Dominikar Errepublika

 Saint Kitts eta Nevis

 Trinidad eta Tobago

 Bangladesh  India

 Txina

 Nepal

 Japonia

 Turkmenistan

 Txad

 Ginea

 Maurizio

 Mozambike

 Togo

 Uganda

 Aljeria

 Egipto

 Kuwait

 Maroko

2017–2019  Frantzia

 Italia

 Grezia

 Espainia

 Erresuma Batua

 Lituania

 Errusia

 Serbia

 Eslovenia

 Brasil

 Haiti

 Nikaragua

 Mexiko

 Paraguai

 India

 Iran

 Malaysia

 Pakistan

 Hego Korea

 Sri Lanka

 Vietnam

 Kamerun

 Boli Kosta

 Ghana

 Kenya

 Nigeria

 Senegal

 Hego Afrika

 Libano

 Oman

 Qatar

 Sudan

2019–2023  Frantzia

 Italia

 Suitza

 Espainia

 Alemania

 Herbehereak

 Hungaria

 Polonia

 Errusia

 Serbia

 Argentina

 Uruguai

 Brasil

 Dominikar Errepublika

 Afganistan

 Kirgizistan

 Filipinak

 Pakistan

 Hego Korea

 Thailandia

 Benin

 Kongo

 Ginea

 Ghana

 Kenya

 Namibia

 Senegal

 Togo

 Saudi Arabia

 Arabiar Emirerri Batuak

 Tunisia

UNESCOren estatu parte-hartzaileak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Azken datuen arabera, 2022ko ekainean, UNESCOk 193 estatu parte-hartzaile eta 11 estatu erlazionatu ditu[42][43].

UNESCOko GKE ofizialak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

UNESCO 322 nazioarteko gobernuz kanpoko erakunderekin (GKE) erlazionaturik dago[44]:

  • Co-ordinating Committee for International Voluntary Service (CCIVS).
  • Education International (EI)[45].
  • International Association of Universities (IAU)[46].
  • International Baccalaureate (IB)[47].
  • International Council for Film, Television and Audiovisual Communication (IFTC)[48].
  • International Council for Philosophy and Humanistic Studies (Conseil International de Philosophie et des Sciences Humaines; publishes Diogenes (CIPSH)[49].
  • International Council of Museums (ICOM).
  • International Council of Organizations of Folklore Festivals and Folk Arts (Conseil International des Organisations de Festivals de Folklore et d'Arts Traditionnels) (CIOFF).
  • International Council of Sport Science and Physical Education (ICSSPE).
  • International Council on Archives (ICA).
  • International Council on Monuments and Sites (ICOMOS).
  • International Federation of Journalists (IFJ).
  • Liburutegien Elkarte eta Erakundeen Nazioarteko Federazioa (IFLA).
  • International Federation of Poetry Associations (IFPA).
  • International Music Council (IMC).
  • International Police Association (IPA).
  • International Science Council (formerly ICSU and ISSC) (ISC).
  • International Scientific Council for Island Development (INSULA).
  • International Theatre Institute (ITI).
  • International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN).
  • International Union of Technical Associations and Organizations (IUTAO).
  • Union of International Associations (UIA).
  • World Association of Newspapers (WAN).
  • World Federation of Engineering Organizations (WFEO).
  • World Federation of UNESCO Clubs, Centres and Associations (WFUCA).

Izendapen eta Zerrendak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. Euskalterm: [Hiztegi Terminologikoa] [2005]
  2. «UNESCO» UNESCO jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2013-09-25) (kontsulta data: 2013-09-25).
  3. Introducing UNESCO. UNESCO jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2011-08-08) (kontsulta data: 2011-08-08).
  4. UNESCO history. UNESCO jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2010-04-09) (kontsulta data: 2011-04-23).
  5. List of UNESCO members and associates. UNESCO jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2022-08-15) (kontsulta data: 2022-08-23).
  6. (Ingelesez) «Partnerships» UNESCO 2013-06-25 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2020-08-23) (kontsulta data: 2020-08-19).
  7. (Ingelesez) «Field offices» UNESCO jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2020-08-17) (kontsulta data: 2020-08-19).
  8. (Ingelesez) «National Commissions» UNESCO 2012-09-28 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2020-08-22) (kontsulta data: 2020-08-19).
  9. (Ingelesez) «About UNESCO Office for the Pacific States» UNESCO 2019-08-01 (kontsulta data: 2023-07-24).
  10. Grandjean, Martin. (2018). Les réseaux de la coopération intellectuelle. La Société des Nations comme actrice des échanges scientifiques et culturels dans l'entre-deux-guerres. [The Networks of Intellectual Cooperation. The League of Nations as an Actor of the Scientific and Cultural Exchanges in the Inter-War Period] Lausanne: Université de Lausanne jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2018-09-12) (kontsulta data: 2019-05-05). (English summary Artxibatua 2019-03-22 hemen: Wayback Machine).
  11. «UNESCO. General Conference, 39th, 2017 [892»] UNESCO Digital Library jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2020-04-09) (kontsulta data: 2020-08-19).
  12. «MOFA: Project list of The UNESCO Japanese Funds-in-Trust for the Capacity-building of Human Resources» mofa.go.jp (kontsulta data: 2022-06-30).
  13. «Sponsors» climats-bourgogne.com (kontsulta data: 2022-06-30).
  14. «Sponsors and Contributors» wcrp-climate.org (kontsulta data: 2022-06-30).
  15. UNESCO • General Conference; 34th; Medium-term Strategy, 2008–2013; 2007. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2011-07-28) (kontsulta data: 2011-08-08).
  16. a b unesdoc.unesco.org (kontsulta data: 2022-06-04).
  17. Plenary Meetings, Records of the Second Assembly, Geneva: League of Nations, 5 September – 5 October 1921
  18. Les réseaux de la coopération intellectuelle. La Société des Nations comme actrice des échanges scientifiques et culturels dans l'entre-deux-guerres https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-01853903/document
  19. (Frantsesez) Grandjean, Martin. (2018-06-15). Les réseaux de la coopération intellectuelle. La Société des Nations comme actrice des échanges scientifiques et culturels dans l'entre-deux-guerres. Université de Lausanne (kontsulta data: 2022-06-04).
  20. Meylaerts, Reine. (2020). «Cultural Mediators and Their Complex Transfer Practices» Cultural Organizations, Networks and Mediators in Contemporary Ibero-America (Routledge)  doi:10.4324/9780429299407-4. ISBN 978-0-429-29940-7. (kontsulta data: 2022-06-04).
  21. International Institute of Intellectual Cooperation. United Nations library resources 1930 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2021-08-19) (kontsulta data: 2021-03-27).
  22. Hamen, Susan E.. (2014). The Great Depression and World War II : 1929-1945. ISBN 978-1-62403-178-6. PMC 870724668. (kontsulta data: 2022-06-04).
  23. unesdoc.unesco.org (kontsulta data: 2022-06-04).
  24. General Conference admits Palestine as UNESCO Member. 2011-10-31 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2011-12-14) (kontsulta data: 2011-12-11).
  25. Blomfield, Adrian. (2011-10-31). «US withdraws Unesco funding after it accepts Palestinian membership» The Telegraph jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2011-11-01) (kontsulta data: 2011-10-31).
  26. Shadi Sakran. (2019-11-26). The Legal Consequences of Limited Statehood: Palestine in Multilateral Frameworks. Taylor & Francis, 64– or. ISBN 978-1-00-076357-7. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2021-12-24) (kontsulta data: 2020-02-27).
  27. Request for the admission of the State of Palestine to UNESCO as a Member State Artxibatua 2020-04-13 hemen: Wayback Machine, UNESCO Executive Board, 131st, 1989
  28. The laws originated in |101|hr|2145 and |101|s|875; for further details, see committee discussions at: United States. Congress. House. Committee on Foreign Affairs. Subcommittee on Human Rights and International Organizations. (1989). The PLO's Efforts to Obtain Statehood Status at the World Health Organization and Other International Organizations: Hearing and Markup Before the Subcommittee on Human Rights and International Organizations of the Committee on Foreign Affairs, House of Representatives, One Hundred First Congress, First Session, on H.R. 2145, May 4, 1989. U.S. Government Printing Office jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2020-08-19) (kontsulta data: 2020-02-27).. The texts of the House and Senate resolutions were subsequently put into the following laws: |101|hr|3743 (which produced 101|246), |102|hr|5368, |103|hr|2295 and finally |103|hr|2333 (which produced 103|236). See also: Beattie, Kirk. (2016-05-03). Congress and the Shaping of the Middle East. Seven Stories Press, 287 online or. ISBN 978-1-60980-562-3. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2020-08-19) (kontsulta data: 2020-02-27).
  29. «U.S. stops UNESCO funding over Palestinian vote» Reuters 2011-10-31 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2020-02-26) (kontsulta data: 2020-02-26).
  30. Erlanger, Steven; Sayare, Scott. (2011-10-31). «Unesco Approves Full Membership for Palestinians» The New York Times jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2011-10-31) (kontsulta data: 2011-10-31).
  31. «After UNESCO vote, Israeli sanctions on Palestinian Authority anger U.S.» Haaretz 2011-11-04 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2011-12-07) (kontsulta data: 2011-12-11).
  32. Israel freezes UNESCO funds. CNN 2011-12-03 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2011-11-06) (kontsulta data: 2011-12-11).
  33. «U.S., Israel lose voting rights at UNESCO over Palestine row» Reuters 2013-11-08 jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2014-07-09) (kontsulta data: 2014-06-29).
  34. «"69 years after joining, Israel formally leaves UNESCO; so, too, does the US" – The Times of Israel» The Times of Israel jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2019-12-30) (kontsulta data: 2021-02-02).
  35. Russia not elected to UNESCO Executive Board for the first time. 2023-11-15.
  36. (Ingelesez) Charlton, Angela. (2023-06-12). US decides to rejoin UNESCO and pay back dues, to counter Chinese influence. Associated Press (kontsulta data: 2024-09-26).
  37. Lee, Matthew. (2024-09-26). «U.S. formally rejoins UNESCO 5 years after withdraw» PBS (Associated Press) (kontsulta data: 2023-07-11).
  38. (Ingelesez) https://plus.google.com/+UNESCO. (2012-09-25). «Governance» UNESCO (kontsulta data: 2022-06-03).
  39. a b c d e f g h i j (Ingelesez) https://plus.google.com/+UNESCO. (2017-11-14). «UNESCO's former Directors-General» UNESCO (kontsulta data: 2022-06-03).
  40. (Ingelesez) «Director-General, Audrey Azoulay | UNESCO» www.unesco.org (kontsulta data: 2022-06-03).
  41. (Ingelesez) «Chairperson | UNESCO» www.unesco.org (kontsulta data: 2022-06-03).
  42. (Ingelesez) https://plus.google.com/+UNESCO. (2012-09-06). «Member States» UNESCO (kontsulta data: 2022-06-03).
  43. (Ingelesez) https://plus.google.com/+UNESCO.+«Countries» UNESCO (kontsulta data: 2022-06-03).
  44. «Organizations maintaining official relations with UNESCO | UNESCO NGO - db» web.archive.org 2012-06-25 (kontsulta data: 2022-06-03).
  45. (Ingelesez) «Education International» Education International (kontsulta data: 2022-06-03).
  46. «IAU - International Association of Universities - The Global Voice of Higher Education» www.iau-aiu.net (kontsulta data: 2022-06-03).
  47. (Ingelesez) «International education» International Baccalaureate® (kontsulta data: 2022-06-03).
  48. (Italieraz) «CICT - ICFT | International Council for Films and Television» Cict (kontsulta data: 2022-06-03).
  49. «The International Council for Philosophy and Human Sciences» www.cipsh.net (kontsulta data: 2022-06-03).
  50. (Ingelesez) Centre, UNESCO World Heritage. «UNESCO World Heritage Centre - World Heritage List» UNESCO World Heritage Centre (kontsulta data: 2022-06-03).
  51. (Ingelesez) https://plus.google.com/+UNESCO. (2019-10-08). «World Network of Biosphere Reserves» UNESCO (kontsulta data: 2022-06-03).
  52. (Ingelesez) https://plus.google.com/+UNESCO. (2019-02-25). «UNESCO Global Geoparks (UGGp)» UNESCO (kontsulta data: 2022-06-03).
  53. «creative cities map | Creative Cities Network» en.unesco.org (kontsulta data: 2022-06-03).
  54. (Ingelesez) «UNESCO - Browse the Lists of Intangible Cultural Heritage and the Register of good safeguarding practices» ich.unesco.org (kontsulta data: 2022-06-03).
  55. «UNESCO Atlas of the World's Languages in danger» www.unesco.org (kontsulta data: 2022-06-03).

Irakurketa gehiago

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]