Interlingua
| IPA: | / / |
|---|---|
| Locutores: | |
| Sigla: | 1 ia, 2 ina, 3 ina |
| Fontes Linguae: | praecipue linguae Latina, Romanicae et Germanicae; et Linguae Slavicae |
| Usus: | lingua auxiliaris internationalis |
| Scriptura: | Scriptura Latina |
| Procuratio: | Union Mundial pro Interlingua |
 Vexillum linguae Interlingua | |
Interlingua est lingua constructa anno 1951 ficta, qua mille omnium terrarum homines utuntur. Sunt duae linguae auxiliares quae nomine Interlinguae intellegi possint. Alteram Iosephus Peano excogitavit quam potius Latino sine Flexione (i.e., sine declinatione et coniugatione) appellari solet et iam non ullo in usu habetur. Altera est ea Interlingua ex IALA, quae ponitur argumentum huius lemmatis. Interlingua ex IALA, siglo Anglice ex Societate Linguae Auxiliaris Internationalis, est lingua quam linguarum docti et periti anno 1951 eo consilio corrobarunt, ut tamquam lingua auxiliaris ad commercium quod inter nationes fit adhibeatur. Quapropter etiam lingua Latina nostrae aetatis ("modierna") nominatur. Verba quidem similia sunt, res vero grammaticae in simplicissimam quae fieri potuit formam redactae sunt.
Homines qui Hispanice, Francice, Italiane, Lusitanice, Dacoromanice Latineque sciunt Interlinguam facile intellegent. Ita fit ut plures quam septingenti milliones (vel Latine septies millies) hominum Interlinguam si audiant intellegant. Verba multa etiam variis e linguis adsumpta sunt si modo cuidam usui sunt in iis linguis, quae in mundo dominantur. Ea de causa Interlingua habet verba ex Iaponica velut "geisha" et "samurai", ex Arabica velut "califa", e Vernaculis Australiae" velut "kangaru", ex Finnica velut sauna[1].
Historia
[recensere | fontem recensere]Americana hereditaria Alicia Vanderbilt Morris (1874–1950) linguisticae atque motui pro lingua auxiliari internationali interesse coepit ineunte decennio vicesimo. Anno 1924, Morris una cum marito suo, Dave Hennen Morris, Institutum pro Lingua Auxiliari Internationali (IALA) Neo Eboraci condidit, instituto sine quaestu constituto. Propositum eorum erat studium linguarum auxiliarum in fundamenta scientifica et subtiliora ponere.
Morris consilio cum Edwardo Sapir, Gulielmo Edwardo Collinson, et Otto Jespersen habito, programmata investigatoria IALA composuit.
Investigatio de quaestione linguae auxiliaris iam exercebatur apud Consilium Internationale Investigationis, Consilium Americanum Institutionis, Consilium Americanum Societatum Doctarum, necnon apud Sodalitates Scientiae Promovendae Britannica, Gallica, Italica et Americana, itemque alias societates peritorum. Morris IALA tamquam continuationem huius operis instituit.
Associatio Linguae Auxiliariae Internationalis
[recensere | fontem recensere]IALA (Associatio Linguae Auxiliariae Internationalis) fautrix primaria linguisticae Americanae receptae facta est. Multae investigationes, quas Sapir, Collinson, et Morris Swadesh annis 1930 et 1940 susceperunt, sumptibus IALA sustentatae sunt. Alicia Morris nonnullas ex his investigationibus recensuit et partem maximam subsidiorum pecuniariorum IALA praebuit.
Exempli gratia, ipsa Morris edidit Sapir et Swadesh studium de phaenomenis terminativis per linguas diversas (anno 1932), atque Collinson studium de significatione indicativa (anno 1937). IALA quoque subsidia accepit ab Carnegie Corporation, Ford Foundation, Research Corporation, et Rockefeller Foundation.
In primis annis, IALA tres sibi proposuit partes principales:
- Alias per orbem terrarum reperire institutiones finium similium,
- Bibliothecam condere librorum de linguis atque interlinguistica,
- Comparationem linguarum auxiliarum exsistentium efficere, inter quas erant Esperanto, Esperanto II, Ido, Interlingua Peanonis (Latino sine flexione), Novial, et Interlingue (Occidental).
Ad hunc finem assequendum, studia parallela harum linguarum instituta sunt, simul cum collationibus linguarum nationalium.
In Secundo Conventu Internationali de Lingua Auxiliari, qui Genevae anno 1931 habitus est, IALA novum iter incepit; viginti septem linguistae clarissimi testimonium studiorum IALA subscripserunt. Octo alii suas subscriptiones Tertio Conventui, Romae anno 1933 habito, addiderunt. Eodem anno, Herbert N. Shenton et Edward Thorndike momentum in rebus IALA attulerunt, dum scripta in interlinguistica ediderunt.
Primi gradus ad Interlinguae formationem suscepti sunt anno 1937, cum consilium viginti quattuor linguistarum ex undeviginti universitatibus opus edidit cui titulus erat: Quaestiones nonnullae ad Linguam Internationalem spectantes cum commentariis. At vero, Bellum Orbis Terrarum Secundum, anno 1939 exortum, conventus biennales huius consilii intermisit.
Elaboratio novae linguae
[recensere | fontem recensere]Initio, Associatio suam ipsius linguam creare non intendebat. Propositum eius erat detegere quae ex linguis auxiliaribus iam exstantibus aptissima esset ad communicationem internationalem, atque quomodo ea efficacius promoveri posset. Post decem annos investigationum, multi sodales IALA concluserunt nullam ex interlinguis exsistentibus huic officio idoneam esse. Anno 1937, sodales constituerunt novam linguam condere, ad magnam intercommunalis communitatis orbis terrarum admirationem.
Usque ad id tempus, contentio erat incerta an verba naturalistica (exempli gratia, Interlingua Peanonis, Novial, Occidentalis) an verba systematica (Esperanto, Ido) praeferenda essent. Per annos belli, fautores linguae naturalisticae victoriam reportaverunt. Primum auxilium exstitit libellus Thorndike; secundum fuit concessio fautorum linguarum systematicarum, qui agnoverunt milia verborum iam esse in multis, vel etiam in plurimis, linguis Europaeis. Argumentabantur derivationem systematicam verborum lectum Procrusteum esse, quod discipulum cogebat rememorari et denuo discere novam rationem derivationis, cum iam vocabularium usui aptum exstaret. Inde IALA censuit linguam naturalisticam optimam fore.
Investigationes IALA primo Liverpolii fundatae erant, sed ob exortum Belli Orbis Terrarum Secundi, sedes Neo Eboracum translatae sunt, ubi E. Clark Stillman novum collegium investigatorum constituit. Stillman, auxiliante Alexandro Gode, methodum elaboravit ad vocabularium Interlinguae seligendum, collatione linguarum moderatorum facta.
Anno 1943, Stillman ad munera bellica missus est, atque Gode factus est Praefectus Investigationum ad interim. IALA coepit formae linguae propositae exempla evolvere, quorum prima in Relatione Generali Morris anno 1945 exhibita sunt.
Quattuor formae
[recensere | fontem recensere]Ab anno 1946 ad 1948, linguista Gallicus André Martinet praefectus Investigationum fuit. Hoc tempore, IALA exempla evolvere perrexit et polling fecit ut formam finalem linguae optimam statueret. Anno 1946, IALA magnam quaestionem ad plus quam 3,000 praeceptores linguarum et professionales pertinentes in tribus continentibus misit.
Exemplum P e 1945 immutatum manebat; Exemplum M comparatum cum exemplari P moderne esset. Exemplum K parum mutatum est in directionem Ido. Quattuor exempla, quae pervagata sunt, erant:
| Exemplum P | valde naturalisticum, cum formis verborum e prototypis immutatis | ||
| Exemplum M | mediocriter naturalisticum, simile Occidentali | ||
| Exemplum C | leviter schematicum, simile Novial | ||
| Exemplum K | mediocriter schematicum, simile Ido (minus schematicum quam Esperanto) |
Exemplum sententiae:
| Model P | highly naturalistic | Jo habe nascite, o dea cum le oculos azure, de parentes barbare, inter le bone et virtuose Cimmerios | |||
| Exemplum M | valde naturalisticum | Io have nascit, o dea con le ocules azur, de parentes barbar, inter le bon e virtuos Cimmerios | |||
| Exemplum C | mediocriter naturalisticum | Yo ha nascet, o deessa con le ocules azur, de parentes barbar, inter le bon e virtuose Cimerios | |||
| Exemplum K | leviter schematicum | Yo naskeba, o dea kon le okuli azure, de parenti barbare, inter le bone e virtuose Kimerii | |||
| (Interlingua moderna) | Io ha nascite, o dea con le oculos azur, de parentes barbar, inter le bon e virtuose Cimmerios | ||||
| (Anglice) | 'I was born, O goddess with the blue eyes, of barbarian relations, among the good and virtuous Cimmerians' | ||||
Votum totalis sequentia habuit: P 26.6%, M 37.5%, C 20%, K 15%
Exempla duo, C et K, quae magis schematicum erant, reiecta sunt. Inter duo naturalistica exempla, M paulo plus favorem attigit quam P. Cum nationum praeiudiciis consideratis (exempli gratia, Francogallis, qui praeponderanter favorem Exemplum M dederunt), IALA compromissum inter exempla M et P constituit, cum quibusdam elementis C.
This Latin translation preserves the content, structure, and meaning of the original passage. Would you like further help or a different section translated?
Finalisatio
[recensere | fontem recensere]Germanus-Americanus Gode et Gallicus Martinet non bene conveniebant. Martinet anno 1948 renuntiavit et locum in Universitate Columbiae suscepit, Gode vero ultimam partem evolutionis Interlinguae aggressus est. Eius munus erat elementa Exemplar M et Exemplar P coniungere; vitia quae a communitate interroga- ta in utrisque visa erant emendare elementis Exemplaris C prout opus erat; et vocabularium evolvere. Alice Vanderbilt Morris anno 1950 mortua est, et subsidia quae IALA sustentaverant cessaverunt, sed pecunia sufficiens remansit ad lexicon et grammaticam publicandas. Vocabularium et grammatica Interlinguae primum anno 1951 praesentata sunt, cum IALA publicavit Grammaticam Interlinguae et Lexicon Interlingua–Anglicum (IED). Anno 1954, IALA manuale introductivum publicavit cui titulus erat Interlingua a Prime Vista ("Interlingua a Primo Aspectu").
Interlingua, ut a IALA proposita est, valde simile est Interlinguae Peanonis (Latino sine flexione), tam in grammatica quam praesertim in vocabulario. Abbreviatio distincta adoptata est: IA pro IL.
Primi decennia Interlinguae
[recensere | fontem recensere]Primum usum practicum Interlinguae fuit ephemeride scientifica Spectroscopia Molecular, quae a 1952 ad 1980 edita est. Anno 1954, Congressus Cardiologicus Mundanus Secundus in Washington, D.C. summarias sermones suos tam in Anglica quam in Interlingua divulgavit. Post paucos annos, simile usum invenit in novem aliis congressibus medicis. Inter medium annos 1950 et seros 1970, circa triginta ephemerides scientificae et medicae summaria articuli in Interlingua praebuerunt. Gode columnam mensilem in Interlingua scripsit in Science Newsletter, a Science Service edita, a primis 1950s usque ad mortem suam in 1970.
IALA porta clausit anno 1953, sed non formaliter dissoluta est ante 1956 vel postea. Munus eius in promovendo Interlingua plerumque ab Science Service suscepit, quod Gode dux divisionis Interlinguae constituit. Hugh E. Blair, amicus et collega propinquus Gode, assisit eum. Organizatio successoria, Interlingua Institute, anno 1970 conditum est, ut Interlinguam in Civitatibus Foederatis Americae et Canada promoveret. Novum institutum opera aliorum institutorum linguisticorum fovit, contributiones eruditas magni momenti effecit et summaria Interlinguae pro ephemeridibus scientificis et medicis edidit. Una ex maximis res gestae fuit duo volumina immensa de phytopathologia a Societate Phytopathologica Americana in 1976 et 1977 edita.
Ab annis 1980, UMI conventus internationales singulis annis habuit (typica frequentia in prioribus conventibus erat 50 ad 100 homines) et programmatum publicandi incohavit, quod tandem plus quam 100 volumina produxit. Nonnullae scholae Scandinaviae proiecta susceperunt, quae Interlinguam ut medium ad docendum vocabularium scientificum et intellectuale internationale adhibuerunt.
Anno 2000, Interlingua Institute dissolutum est propter contentiones de subsidio cum UMI; Societas Interlingua Americana, quae anno sequenti condita est, successit institutum.
Interlingua hodie
[recensere | fontem recensere]Propositum originale interlinguae, quae ad eventus globales destinata est, certamen tulit ab Anglica lingua franca et Anglica Internationali in saeculo XXI. Communitas scientifica saepe Anglicam linguam in conventibus internationalibus et publicationibus adhibet, exempli gratia, potius quam Interlinguam. Tamen auctus Interreti facilitatem dedit vulgari publico, qui linguas constructas discere cupit, Interlinguam discere. Interlingua internationaliter a Union Mundial pro Interlingua promotus est. Periodica et libri a organizationibus nationalibus eduntur, ut Societate Americana pro Interlingua, Svenska Sällskapet för Interlingua, et Union Brasiliana pro Interlingua.
Panorama in Interlingua est potentissimum ex pluribus periodicis Interlinguae. Est revista 28 paginarum, bimensualiter edita, quae eventus actuales, scientiam, editoriales, et Interlinguam tractat.
Exemplum: Pater noster
[recensere | fontem recensere]Interlingua
[recensere | fontem recensere]Patre nostre, qui es in le celos,
sia sanctificate tu nomine.
Que veni tu regno.
Sia facite tu voluntate,
como in le celo, etiam super le terra.
Da nos hodie nostre pan quotidian,
e pardona a nos nostre debitas,
como etiam nos los pardona a nostre debitores.
E non induce nos in tentation,
sed libera nos del mal.
Amen.
Lingua Latina
[recensere | fontem recensere]Pater noster, qui es in caelis,
sanctificetur nomen tuum.
Adveniat regnum tuum.
Fiat voluntas tua,
sicut in caelo, et in terra.
Panem nostrum cotidianum da nobis hodie, (etiam: Panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie)
et dimitte nobis debita nostra,
sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. (etiam: sicut et nos dimisimus debitoribus nostris)
Et ne nos induxeris in tentationem,
sed libera nos a malo.
Amen.
Nexus interni
Notae
[recensere | fontem recensere]- ↑ Gode, Alexander, "Introduction", Interlingua-English: A dictionary of the international language, Revised Edition, New York: Continuum International Publishing Group, 1971.
Nexus externi
[recensere | fontem recensere]
Anglica simplex · Basic English · Clingonica · Esperanto · Folkspraak · Glosa · Ido · Interlingua · Interlingue · Interslavica · Ithkuil · Latino sine Flexione · Lingua Franca Nova · Lingua Mordoris · Loglan · Lojban · Lydnevica · Novial · Panslavicae · Quenya · Románico · Sambahsa-mundialect · Sindarin · Slovio · Solresol · Toki Pona · Uropi · Venedica · Volapük