Iraki

Jamhuri ya Iraki جُمْهُورِيَّة ٱلْعِرَاق Jumhūriyyat al-ʿIrāq (Kiarabu) کۆماری عێراق Komarî Êraq (Kikurdi)
Bendera Nembo
Wimbo wa taifa: مَوْطِنِيْ Mawṭinī ("Nchi Yangu")
Mji mkuu na mkubwa	Baghdad
Lugha rasmi	Kiarabu, Kikurdi
Lugha ya taifa	Kiasiria, Kifarsi, Kituruki, Kiarmenia (kikanda)
• Rais	Abdul Latif Rashid
• Waziri Mkuu	Mohammed Shia Al Sudani
Historia
• Uhuru kutoka Uingereza	3 Oktoba 1932
• Kutangazwa kwa Jamhuri	14 Julai 1958
• Katiba ya sasa	15 Oktoba 2005
Eneo
• Jumla	km2 438,317 (ya 58)
• Maji (asilimia)	4.93%
Idadi ya watu
• Kadirio la 2025	47,020,774
• Msongamano	82.7/km2
PLT (PPP)	Kadirio la 2024
• Jumla	▲ $655.417 bilioni
• Kwa kila mtu	▲ $14,757
PLT (Kawaida)	Kadirio la 2024
• Jumla	▲ $264.149 bilioni (ya 46)
• Kwa kila mtu	▲ $5,947
HDI (2023)	▲ 0.695 kati
Gini (2012)	29.5
Sarafu	Dinar ya Iraki (IQD)
Majira ya saa	UTC+3 (AST)
Upande wa magari	Kushoto
Msimbo wa simu	+964
Jina la kikoa	.iq .العراق

Ramani ya Iraq

Iraki (jina rasmi: Jamhuri ya Iraki; kwa Kiarabu: العراق‎) ni nchi ya iliyoko katika Asia ya Magharibi. Inapakana na Uturuki kaskazini, Iran mashariki, Kuwaiti na Ghuba ya Uajemi kusini, Saudi Arabia kusini magharibi, Jordan magharibi, na Syria kaskazini magharibi. Iraki ina eneo la takriban kilomita za mraba 437,072, na kwa makadirio ya mwaka 2024, idadi ya watu imefikia takriban milioni 45.Mji mkuu wa Iraki ni Baghdad, ambao ulikuwa mojawapo ya vituo muhimu vya kielimu na kitamaduni katika enzi za Dola ya Kiislamu ya Abbasiyya.

Iraki ina utajiri mkubwa wa mafuta, jambo lililoifanya kuwa nchi muhimu kiuchumi katika eneo la Mashariki ya Kati. Hata hivyo, historia ya hivi karibuni imekuwa na changamoto, ikijumuisha vita vya ndani, uvamizi wa Marekani mwaka 2003, na ghasia zilizosababishwa na makundi ya kigaidi kama vile Dola la Kiislamu (ISIS).

Jiografia

Sehemu kubwa ya Iraq ni jangwa lakini kuna eneo lenye rutuba kati ya mito ya Frati na Hidekeli.

Kaskazini ni hasa nchi ya milima inayopanda hadi ya kimo cha m 3,611 juu ya UB.

Hali ya hewa inalingana na mazingira. Kipindi cha kiangazi kuna joto kali. Majira ya Desemba-Februari kuna halijoto ya kupoa kusini na baridi kali mlimani.

Historia

Iraq ni nchi yenye historia ndefuː ilikuwa kitovu cha ustaarabu wa binadamu, mahali pa miji ya kwanza duniani katika Sumeri na Babeli.

Baada ya kusambaratika kwa milki ya Waturuki Waosmani walioitawala muda mrefu, Iraq ilikubaliwa kuwa mwanachama wa Shirikisho la Mataifa mwaka 1932 ingawa hali halisi ilikuwa nchi lindwa chini ya athira ya Uingereza hadi mwaka 1958.

Miaka ya hivi karibuni imejulikana hasa kutokana na vita mbalimbaliː kwanza vita dhidi ya Uajemi chini ya serikali ya Saddam Hussein tangu 1981, baadaye vita dhidi ya Kuwait na Marekani.

Vita vya pili vya ghuba ya 2003 iliyoleta uvamizi wa Marekani ilizidi kuleta vifo na uharibifu.

Hatimaye vita vya wenyewe kwa wenyewe vilivyoingiliwa na DAESH iliyoteka sehemu kubwa ya nchi, hasa kaskazini na magharibi, hadi mwishoni mwa mwaka 2017.

Watu

Lugha rasmi na ya kwanza ni Kiarabu, ikifuatwa na Kikurdi ambayo pia imekuwa lugha rasmi, halafu lugha nyingine za jamii mbalimbali ambazo pengine zinatambulika kieneo.

Wakazi wengi (95%), hasa baada ya vita vya hivi karibuni, ni Waislamu, wakiwemo kwanza Washia halafu na Wasuni. Wakristo waliobaki ni 5%, wakiwemo hasa waamini wa Kanisa Katoliki la Wakaldayo na Waashuru wa Kanisa la Mashariki.

Uchumi

Iraq ina akiba kubwa za mafuta ya petroli ardhini. Mapato kutokana na mafuta yalileta maendeleo makubwa nchini hadi mwanzo wa kipindi cha vita vilivyoharibu sana nchi pamoja na uchumi wake.

Tazama pia

• Orodha ya nchi kufuatana na wakazi

Marejeo

• Shadid, Anthony 2005. Night Draws Near. Henry Holt and Co., NY, U.S. ISBN 0-8050-7602-6
• Hanna Batatu, "The Old Social Classes and the Revolutionary Movements of Iraq", Princeton: Princeton University Press, 1978
• Charles Glass, "The Northern Front: A Wartime Diary"' Saqi Books, London, 2004, ISBN 0-86356-770-3
• A Dweller in Mesopotamia Ilihifadhiwa 25 Mei 2005 kwenye Wayback Machine., being the adventures of an official artist in the garden of Eden, by Donald Maxwell, 1921. (a searchable facsimile at the University of Georgia Libraries; DjVu & layered PDF Ilihifadhiwa 6 Septemba 2005 kwenye Wayback Machine. format)
• By Desert Ways to Baghdad Ilihifadhiwa 2 Aprili 2005 kwenye Wayback Machine., by Louisa Jebb (Mrs. Roland Wilkins) With illustrations and a map, 1908 (1909 ed). (a searchable facsimile at the University of Georgia Libraries; DjVu & layered PDF Ilihifadhiwa 6 Septemba 2005 kwenye Wayback Machine. format)
• "Iraqi Constitution" (PDF). Ministry of Interior – General Directorate For Nationality. 2006-01-30. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo (PDF) mnamo 2016-11-28. Iliwekwa mnamo 18 Februari 2013.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
• Benjamin Busch, "'Today is Better than Tomorrow'. A Marine returns to a divided Iraq", Harper's Magazine, October 2014, pp. 29–44.

Viungo vya nje

Serikali

• Presidency of Iraq Ilihifadhiwa 2 Julai 2014 kwenye Wayback Machine.
• Cabinet of Iraq Ilihifadhiwa 25 Oktoba 2012 kwenye Wayback Machine.

Taarifa za jumla

• Iraq entry at The World Factbook
• Iraki katika Open Directory Project
• Iraq profile from the BBC News

Makala hii kuhusu maeneo ya Asia bado ni mbegu. Je unajua kitu kuhusu Iraki kama historia yake, biashara, taasisi zilizopo, watu au utamaduni? Labda unaona habari katika wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.