Mandaue

Mandaue City Plaza

Ang Mandaue primera klaseng dakbayan nahimutang sa probensya sa Sugbo, Pilipinas. Adunay kinatibok-an gidak-on nga 25.18

kilometros quadrado ug nahimutang ikaunom nga distrito.
Sumala sa census ni acting 2010, dunay 331,320 katawo. Ang gitudlo nga kodigo postal mao ang 6014.

Kining dakbayan usa sa mga kinaurbanisadong dakbayan sa lalawigan sa Sugbo, kauban sa Dakbayan sa Sugbo ang ulohan sa lalawigan.

Ang Mandaue tabok sa Pulo sa Mactan. Sa Mactan ang Dakbayan sa Lapu-Lapu, ug didto nahamutangan ang Mactan-Cebu International Airport, na maoy ang ikaduhang busiest nga tugpahanan sa nasod. Nahasumpay ang Mandaue sa Mactan pinaagi sa [1] Mandaue-Mactan Bridge ug Marcelo Fernan Bridge na mao ra ang duha ka ruta gikan sa tugpahanan ug Dakbayan sa Sugbo.

MUNISIPALIDAD SA MANDAUE

Ang pagsugod sa kasaysayan sa Mandaue parehas sa kadugayon sa Dakbayan sa Sugbo. Adunay kasaysayan nga nagpakita nga ang lungsod naglungtad na sukad pa sa pagdiskobre sa mga Isla ni Magellan. Pananglitan, si Pigafetta, usa ka inila nga Kastilang historyador nga misulat sa “First Voyage Around The World”, nag-ingon nga ang Mandaue usa sa mga baryo sa isla sa Sugbo sa dihang nadiskobrehan ni Magellan ang Kapupud-an. Giingon usab niya nga kini nga lugar gipangulohan sa usa ka datu nga ginganlan og Apanoan.

Aron mapalig-on ang kini nga kasaysayan, duha ka Kastilang manunulat nga sila si Bosetta ug Bravo, misulat sa libro nga “Diccionario” niadtong 1637–1638, nga ang Mandaue usa sa mga importante nga baryo ubos sa pagdumala sa mga Heswita. Sa iyang libro nga “Labor Evangelica” nga gisulat niadtong 1663, ang laing Kastilang manunulat nga si Colin, miingon usab nga ang Mandaue, isip baryo, ubos sa pamalaod sa Colegio de Cebu nga gitukod sa mga Heswita. Sumala kaniya, ang baryo gipangulohan sa usa ka impluwensyal nga pamilya nga adunay kap-atan ka mga “tributarios” o nagabayad og buhis.

Ang ngalan nga “Mandaue,” sumala sa usa ka popular ug gituohan nga tradisyon, nagagikan sa pulong “mantawi” — usa ka matang sa baging (vine) nga daghan ug nagtubo sa tanang bahin sa lungsod kaniadto. Kini nga matang sa tanom lisud na pangitaon karon sa tuig 1637–1638, ang Mandaue adunay populasyon nga 11,043 sumala sa “Diccionario” ni Bosetta ug Bravo. Ang iyang populasyon sa tuig 1964 kay 38,811. Ang lungsod usa ka unang klaseng munisipyo. Ang yuta niini mokabat og 10.144 ka kilometro kwadrado. Nahimutang kini mga 6.5 kilometro sa amihanan sa Dakbayan sa Sugbo.

Ang katungod sa yuta sa Mandaue hapit patas ang pagkabahin. Halos tanan nga pamilya adunay kaugalingong yuta nga maayo ang pagpananom.

Ang mga tawo sa Mandaue mailhan nga kugihan ug tipid. Sila yano, buotan, hospitable (mahigalaon), malipayong tan-awon ug mapailubon. Halos tanan adunay klaro nga panginabuhian.

Ang mga nag-unang produkto sa Mandaue mao ang mais, humay, isda, asin, utan, prutas, manok, ug mga kasangkapan sa panimalay nga gihimo sa daghang mga pabrika sa kasangkapan sa lungsod.

Usa sa mga makalingaw nga talan-awon sa lungsod mao ang simbahan nga karon nagbarug, nga gisugdan niadtong 1601 ug nahuman sa tuig 1636. Niadtong 1922, kini grabe nga nadaut tungod sa linog. Giayo kini hinay-hinay hangtod nahuman ang mga ayo niadtong 1936 ubos sa pagpanguna ni Padre Manuel Yap, kaniadto nga Parish Priest sa Mandaue ug karon Arsobispo sa Negros Oriental. Nadaut kini pag-usab panahon sa Japanese Occupation ug gibalik sa karon nga porma human sa Liberation. Usa pa ka makapainteres nga talan-awon mao ang munisipyo nga giila nga labing nindot gawas sa Dakbayan sa Sugbo. Ang “Bantayan sa Hari” usa usab ka bantugan nga monumento – usa kini ka Moro watchtower nga gitukod sa sayong bahin sa panahon sa Kastila. Ang Eversley Childs Treatment Station (ospital para sa mga ketongon) nga anaa sa daplin sa lungsod sa Consolacion, usa pa usab ka landmark. Ang pantalan saang Mandaue taas ug matahum, ug naghatag ug dakong kahupayan ug kalingawan sa tanang klase sa katawhan, ilabi na sa mga batan-on panahon sa hayag nga gabii. Usa sa pinakabag-o nga nadugang nga atraksyon mao ang Rizal-Bonifacio Memorial nga gitukod pinaagi sa pinansyal nga kontribusyon sa mga tawo. Kini masigasing nga gisugdan ug nahuman sa tabang sa mga mamumuo nga may kalabotan sa lungsod, nga gipangulohan sa inilang mga igsoon nga Cabahug – ang Halangdon nga si Sotero B. Cabahug, nga mitabang sa mga posisyon sama sa Gobernador, Representante, Huwes sa First Instance, Sekretaryo sa National Defense, ug Hustisya sa Court of Appeals – ug si Hon. Francisco B. Cabahug, nga nahimong miyembro sa Provincial Board sa Sugbo ug Provincial Governor panahon sa Liberation.

Gawas sa mga Cabahug, daghan pa gyud nga mga inila nga tawo nga gipanglista sa “Honor Roll” sa Mandaue. Apil na niini si Miguel Logarta, usa ka bantugang abogado ug manunulat panahon sa Kastila, ug si Manuel A. Briones, nga nagsilbi isip Representante, miyembro sa Committee of Seven nga nagsulat sa kasamtangang Konstitusyon sa Pilipinas, Hustisya sa Korte Suprema, ug Presidente Protempore sa Senado.

Giunsa Nakuha sa Dakbayan ang Pangalan Nini?

Ang mga katigulangan sa lungsod sagad maghisgot sa mga sugilanon nga gipanunod sa ilang mga katigulangan hangtod sa ilang mga kaapohan nga nag-ingon nga ang Mandaue kaniadto usa ka abunda nga yuta nga gitubuan og dagkong balagon nga gitawag og “mantawi,” diin nakuha ang unang pangalan sa dakbayan.

Litrato gikan sa kahanginan sa Mactan Channel nga nagtan-aw paingon sa habagatan. Ang Mandaue naa sa tuo nga bahin samtang ang Dakbayan sa Lapu-Lapu naa sa wala.

Demograpiya

Population census of Mandaue

Year	Pop.	±% p.a.
1903	11,078
1918	21,086	+4.38%
1939	17,431	−0.90%
1948	19,068	+1.00%
1960	29,281	+3.64%
1970	58,579	+7.17%
1975	75,904	+5.33%
1980	110,590	+7.81%
1990	174,342	+4.66%
1995	194,745	+2.10%
2000	259,728	+6.37%
2007	318,577	+2.86%
2010	331,320	+1.44%
2015	362,654	+1.74%
2020	364,116	+0.08%
Gigikanan: Philippine Statistics Authority

Nagpakita ang datos nga ang pinakadaan nga naisulat nga kasaysayan bahin sa Mandaue naggikan sa populasyon nga 160 kaniadtong 1637 hangtod 1638. Sumala sa Buzeta & Bravo (1850), ang Mandaue adunay 10,309 ka katawhan. Sa unang tuig sa iyang pagka-munisipyo niadtong 1899, ang Mandaue adunay 42 ka mga barrio ug populasyon nga 21,086. Sa dihang nahimong ikaduhang klaseng munisipyo ang Mandaue niadtong 1964, ang populasyon niini misaka ngadto sa 33,811.

Sumala sa 2020 census, kini adunay populasyon nga 364,116, nga usa ka pagtaas og 104,388 kumpara sa 2000 census. Sa tanang highly urbanized cities sa Pilipinas, ang Dakbayan sa Mandaue nagtala sa labing taas nga porsyento sa household population nga nagreport nga Romano Katoliko ang ilang relihiyon, nga miabot sa 95.2%. Ang Mandaue usab adunay dakong ihap sa populasyon nga nagpuyo ubos sa linya sa kakabus.

Ekonomiya

Kapobre sa Dakbayan sa Mandaue

Gigikanan: Philippine Statistics Authority

San Miguel Brewery Inc. - Mandaue Brewery

Mga 40 porsyento sa mga kompanya sa eksport sa Sugbo anaa sa Mandaue. Ang dakbayan gitawag nga industriyal nga sentro sa Rehiyon VII ug nag-host ug mga 10,000 ka industriyal ug komersyal nga negosyo, hinungdan nga gitawag kini nga "gamay nga adunahang dakbayan" sa nasud.

Kini ang pinuy-anan sa pipila sa mga dagkong kompanya sa kalibutan sama sa San Miguel Corporation, Coca-Cola Bottling Corporation, Shemberg (ang numero uno nga eksportador sa carrageenan), Monde Nissin, Profood International Corporation, ug 7D Dried Mangoes. Ang Dakbayan sa Mandaue usab maoy naglangkob sa 75 porsyento sa kinatibuk-ang eksport sa nasud sa sektor sa kasangkapan, hinungdan nga gitawag kini nga kapital sa kasangkapan sa nasud. Usa sa mga kompanya sa kasangkapan mao ang Mandaue Foam nga nagsugod kaniadtong 1971 ug karon adunay 25 ka mga pabrika ug mga showroom sa tibuok nasud.

Turismo

Ang mga punto sa interes, mga destinasyon, ug mga atraksyon sa Mandaue naglakip sa:

Natural areas Monkey Caves Cansaga Bay Butuanon River Casili Hills Jagobiao Spring Cabancalan-Banilad Sinkholes Mahiga River Historical locations Bantayan Sa Hari National Shrine of Saint Joseph Mandaue Presidencia, City Hall Ouano Wharf Mandaue Salt Beds Eversley Childs Sanitarium Rizal-Bonifacio Memorial Library Bathan Press San Miguel Brewery Rainbow Lane Cebu International Convention Center Museums 856 G Gallery Luis Cabrera Ancestral House and Museum Mandaue City Public Library Quijano Museum

Parks City Plaza Bridge Park Ibabao Mandaue Agri-Eco Park Subangdaku Wireless Sports Center Cebu Westown Lagoon WaterWorld Cebu Sports Wireless Plaza and Sports Complex Mandaue City Sports and Cultural Complex Mandaue Tennis Complex Portside Badminton Plaza Quick Points Badminton Club San Roque Football Club Sacred Heart–Ateneo de Cebu Sports Complex Cebu Golf Academy Gorilla Booth Camp Retail and mixed-use developments Ayala Malls Gatewalk Central (under construction) Bridges Town Square City Times Square Insular Square Mall Mandani Bay Oakridge Business Park Pacific Mall Parkmall SM J Mall (formerly J Centre Mall)

Fiestas

Mandaue Fiesta: Gisaulog matag Mayo 8 isip pasidungog sa patron sa lungsod, si San Jose. Kalihokan nga kasagaran buhaton sa maong pista naglakip sa prusisyon, inter-barangay nga kompetisyon sa sports, Miss Mandaue (ang pinakataas nga nagpadayon nga kompetisyon sa kaanyag sa lalawigan), rodeo, street festival (Mantawi Festival), bailes, fairs, ug daghan pa.

Panagtagbo sa Mandaue: Kini ang kasamtangan nga mayor nga pista sa Mandaue nga gisaulog sa ika-2 nga semana sa Enero isip pagpasidungog sa Banal nga Pamilya. Kini gisaulog sa gabii sa Traslacion (Pagbalhin sa Relikya), usa sa labing hinungdanong relihiyosong kalihokan sa Sinulog Festival nga nagtimaan sa panaghiusa sa Banal nga Pamilya. Sa Traslacion, ang Santo Niño ug ang Birhen sa Guadalupe moadto ug mopabilin sa Shrine ni San Jose sa Mandaue alang sa usa ka gabii nga pagbantay. Mahitabo kini sa Biyernes ug pagkabuntag sa Sabado, adunay fluvial procession sa Cebu Strait pabalik sa Basilica. Sa pista, adunay mga kompetisyon sa pag-awit ug pagsayaw, uban sa street dancing atol sa Bibingkahan isip pagpasidungog sa Santo Niño. Sa gabii, adunay ritual showdown nga maoy gipangandoy nga highlight sa mga kultural-relihiyosong kalihokan.

Kabayo Festival: Ang Kabayo Festival o Governor's Cup usa ka selebrasyon sa horse racing ug lain-laing mga equestrian sports nga ginabuhat matag ikaduhang semana sa Pebrero.

Pasigarbo sa Sugbo: Usa kini ka festival nga nagpakita sa kultura, pagtuo, kasaysayan, produkto, ug mga pista sa matag lungsod sa Sugbo. Gisaulog kini matag tuig sa palibot sa Agosto 6 nga mao ang Charter Day sa Probinsya sa Sugbo. Sa una, ginabuhat kini sa Mandaue City sa Cebu International Convention Center (CICC), apan gibalhin kini sa Cebu City Sports Complex sa Cebu City kaniadtong 2019 tungod sa pag-abandonar ug kadaot sa CICC.

Lutong Pangkaon

Daghang mga restawran sa Mandaue nga nagserbisyo og pagkaon para sa mga gourmet ug internasyonal nga luto sama sa Italian, Japanese, Indian, Mediterranean, Lebanese, Arabic, Russian, Korean, Mexican, ug Western nga mga luto. Daghan usab og mga restawran nga nagserbisyo og lokal nga pagkaon.

Ang daghang bantugan nga pagkaon sa mga Cebuano sama sa lechon o inasal, ginakaon uban ang achara o pinakurat nga mga gulay. Ang sugba o barbecue sa isda, baboy, manok, o baka makita sa tanang dapit sa Mandaue ug ginakaon uban sa puso, usa ka diamond-shaped nga hanging rice nga gilukot sa dahon sa lubi.

Ang kinilaw mao ang hilaw nga karne, kasagaran baboy o isda, nga gilumos sa suka ug asin. Ang buwad o uga nga seafood, isda man o pusit, adunay humok ug malutong nga tekstura nga gamay'ng baho.

Adunay usab pipila ka exotic nga pagkaon nga makita sama sa dinuguan o sabaw sa dugo sa baboy. Ang barbecue nga tiil sa manok popular usab sa daghang lokal.

Ang orihinal nga pagkaon sa Mandaue naglakip sa bibingka, usa ka steamed rice cake nga gilamoy og lubi ug usahay itlog.

Ang binangos, nga ginapares sa kan-on, gihimo sa giniling nga mais ug isda nga Bolinao. Kini nga putahe makita lamang sa Mandaue.

Ubang delicacy naglakip sa tagaktak, ang seasonal nga buriring nga isda (ginatimplahan sa iba) ug ang bantugang masareal.

Impraestruktura

Cebu International Convention Center

Makit-an sa dakbayan ang Cebu International Convention Center.

Mga baranggay

Ang Dakbayan sa Mandaue may kawhaan ug pito (27) ka baranggay.

Alang-alang Bakilid Banilad Basak Cabancalan Cambaro Canduman Casili Casuntingan Centro (Pob.) Cubacub Guizo Ibabao-Estancia Jagobiao

Labogon Looc Maguikay Mantuyong Opao Pakna-an Pagsabungan Subangdaku Tabok Tawason Tingub Tipolo Umapad

Labogon

Ang Labogon usa sa mga labing dako nga baranggay sa Mandaue. Sa Labogon makita nimo ang laing-laing industriya.

Tipolo

Ang Tipolo maoy usa sa kinaurbanisadong baranggay sa Mandaue. Mao usab kini ang may pinaka-dako ug kita.

Mga sumpay sa gawas

• Opisyal nga sityo
• Philippine Standard Geographic Code Gi-arkibo 2012-04-13 at the Wayback Machine
• 2000 Philippines Census Information Gi-arkibo 2010-01-30 at the Wayback Machine
• Tipolo in E-Barangay