Unsu
AR
|
Sta pagina chi a l'è scrita in arbenganese |
| Unsu cumün | ||
|---|---|---|
| ||
 A ca' cumünàle de Ùnsu
| ||
| Localizaçión | ||
| Stâto |  Itàlia
| |
| Región |  Liguria
| |
| Provìnsa |  Savuna
| |
| Aministraçión | ||
| Scìndico | Sandro Piccardo (lista sivica "Onzo Rinnovare per il futuro") da-o 10-6-2024 | |
| Dæta de instituçión | 1861 | |
| Teritöio | ||
| Coordinæ: | 44°04′12.37″N 8°03′17.81″E | |
| Altitùdine | 410 m s.l.m. | |
| Superfìcce | 8,23 km² | |
| Abitanti | 219[1] (30-6-2019) | |
| Denscitæ | 26,61 ab./km² | |
| Comùn confinanti | Âguglia (IM), Casanöva, Castergiancu, Naxin, Utuvé, Ransu (IM), Vendùn | |
| Âtre informaçioìn | ||
| CAP | 17030 | |
| Prefìsso | 0182 | |
| Fûzo oràrio | UTC+1 | |
| Còdice ISTAT | 009043 | |
| Cod. cadastrâ | G076 | |
| Targa | SV | |
| Cl. scìsmica | zöna 3 (sismicitæ bàssa)[2] | |
| Cl. climàtica | zöna E, 2 229 GG[3] | |
| Sànto patrón | San Martin de Tours | |
| Giórno festîvo | 11 nuvembre | |
| Cartògrafîa | ||
  Unsu | ||
.svg?lang=lij) | ||
| Scîto instituçionâle | ||
Ùnsu[n. 1] (Onzo in italian) l'è 'n cumün ch'u se tröva inta pruvincia de Savuna e u gh'à 219 abitanti (dàtti agiurnài au 2019).
Geugrafìa
[modìfica | modìfica wikitèsto].jpg?lang=lij)
U teritò(r)iu de Unsu u l'è scitüàu inta meddia valâ de l'A(r)oscia, u se tröva a 410 m in sciu livellu du mâ, intu versante meridiunale du munte de Castel'Èrmu, ascì dìtu "Pezu Grande" (1092 m). Se cumpune de dife(r)ènti frasiùi, scicumme ch'u l'è in cumün sparsu: a sêde da cumüna a se tröva inte quella ciü grossa, ch'a l'è chélla du Capìttu.
Vixin a Menezzu u l'è presènte in bacìn artificiale, a tòstu 600 m in sciu livellu du mâ, bèn bèn frequentàu pe'u turismu e a pesca spurtiva, ch'u funsiùna ascì pe' pigliâghe l'aigua pe'i scìti a l'ingì(r)u.
Cunfin
[modìfica | modìfica wikitèsto]U teritò(r)iude Unsu u cunfìna a setentriùn cun Naxìn, a nord est cun Castergiancu, a levante u cunfìna cun Utuvé e Vendùn, mèntre a meridiun cun Casanöva, a punènte invece cun L'Âguglia (IM) e Ransu (IM).
Frasiùi
[modìfica | modìfica wikitèsto]E burgàe ch'i furma u cumün de Unsu e sùn U Capìttu, A Costa, Menezzu, Ponteruttu, Va(r)avu de Surva e Va(r)avu de Sutta.[6]
Cun ste chi u teritò(r)iu cumünâle u và a cröve 8,23 chilometri quàddri (km2) inte tüttu.
Stò(r)ia
[modìfica | modìfica wikitèsto]U cumün de Unsu u vegne mensciunàu pe'a primma vòtta inte l'ànnu 1000, zà inse(r)ìu inti dumini de Bunifassiu du Vastu, u vegne de cuntu sutta ai marchesi de Clavesana, ch'i l'han facciu custruì u castéllu du pòstu. Sa(r)àn sti chi a infeudà i Seulla de Arbenga, poi padrui ascì de autre lucalitàe vixìne, cumme Àutu e Cravaüna. U nomme u ne vegni(r)éa dunca da Onze ("unze"), scicumme che u l'é(r)a u cumün nüme(r)u unze a furmà u cuntadu sutta au duminiu di Clavesana.[7]
A partì dau 1393 u feudu lucâle u vegne vendüu dai marchesi aa Repübbrica de Zena, pe' cangià duminasiùn intu 1402, quand'i riva di Del Carretto de Finâ, che poi i venden u paìse au Marchesàu de Sücca(r)ellu. U duminiu in sce Unsu di Del Carretto u nu dü(r)a, perché a Repübbrica de Zena a catta turna u feudu, metendu(r)u sutta a giürisdisiùn da Cêve, intu 1581. U duminiu zenese u nu u pòrta a gròsci vantàggi pe'a pupulasiùn lucâle, che ducca a decidde de guvernâse pe' sò còntu, pagandu giüste e palànche versàe dai zenesi pe' pià u feudu dai marchesi de Sücca(r)ellu.
Inte stu mòddu Unsu a s'è dìccia libe(r)a cumüna, tantu che u vegne firmàu di editti, dunde u paìse u cumpa(r)ìsce cumme Repübbrica de Unsu.[8] Dü(r)ante stu periudu chi i nu mancan i forti cuntatti cu'u capitanàu da Cêve, grassie ai consu(r)i lucàli, scicumme che l'aministrasiùn giüdissiària a rèsta in màn ai zenesi, ch'i dumandan dunca 200 scüddi pe' ànnu. A duminasiùn demucratica autonoma a dü(r)a pe' tòstu dui seculi, fin a l'arìvu de trüppe fransesi guidàe da Napuleùn Bunaparte.[9] Cun a furmasiùn da növa Repübbrica Ligü(r)e u fenisce inta giürisdisiùn da Sènta, cun capitâle Arbenga, venèndu sêde du cantùn lucâle, ch'i ne faxevan parte ascì i cumüi da vixin (Vendùn, Pûgli, Basé(r)ega, Ce(r)érsa, L'Âguglia e Salìn), cun quarchedün de sti chi ch'u pàssa poi au cantun de Rànsu.
Stu chi u vegne poi destacàu da l'influensa ingàuna, pe' entrà a fa parte da giürisdisiùn de Inéja, fin a l'Impe(r)u Fransese, quande u teritò(r)iu lucâle u vegne purtàu sutta au Dipartimèntu de Muntenötte. Cun a restaurasiùn du 1815 u passa sutta i pusedimenti du Regnu de Sardegna, cumpresu inta pruvincia d'Arbenga, divegnüu poi Regnu d'Italia dau 1861, dund'u l'è inse(r)ìu intu sircunda(r)iu d'Arbenga e poi inta pruvincia de Savuna. Doppu u segundu cunflittu u va a fà parte da Repübbrica Italiana. Fra u 1973 e u 2008 u l'ha fau parte da Cumünitài muntana Ingauna e, fin au 2011 de quella du Punente Savunese, quande sti enti chi i sun stài suprèssi.
Abitanti
[modìfica | modìfica wikitèsto]Evulusiùn demugrafica
[modìfica | modìfica wikitèsto]Abitanti censìi[10]
Minu(r)ànse fu(r)èste
[modìfica | modìfica wikitèsto]Segundu u ISTAT, ai 31 de dixèmbre du 2014, a Unsu u gh'è 21 rexidènti fu(r)èsti.
Cugnòmmi ciü difüsi
[modìfica | modìfica wikitèsto]I cugnommi ciü difüsi a Unsu i sun: Vignola, Ferrari, Arnaldi, Bronda e Gagliolo.[11]
Pòsti de interesse
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Architetüe Religiùse
[modìfica | modìfica wikitèsto]A livéllu da gêxa Unsu u fà parte da diocexi de Arbenga e Impéia, u g'ha ina sula parocchia ch'a cröve tüttu u cumün.
• Gexa paruchiàle de San Martin inta lucalitài du Capìttu. Cun furme ba(r)ocche, a conserva due stàtue de l'artista zenese Anton Maria Maragliano.
• Capeletta de San Calocciu in scia simma du Castél'Ermu, ai cunfin amministratìvi cun Vendùn.
• Capeletta da Madonna de Grassie, inta frasiùn de Menezzu, da vixin au lagu cu'u mèximu nomme.
Architetüe militari
[modìfica | modìfica wikitèsto]• Rèsti du castellu di Clavesana surva a lucalitài du Capìttu. U serviva cumme pustasiùn difensciva, grassie ascì a e dui tùri, a primma a base reunda e a segunda utagunale.
Ecunumìa
[modìfica | modìfica wikitèsto]Se baza prinsipalmènte in sce l'ativitài agricula, cun prudusiùn de vin e öiu, nu mancan poi e castagne e i prudotti caseari (derivai da l'alevamèntu du bestiamme)
Cultüa
[modìfica | modìfica wikitèsto]Dialettu de Ùnsu
[modìfica | modìfica wikitèsto]
U dialettu parlàu a Unsu u l'è de stampu arbenganese e u fa parte du grùppu du Ligü(r)e de sentru punènte, u presenta carateristiche pe(r)ò ciü particulàri, riscuntrabili inte tütta a valà de l'Aroscia, legà stu(r)icamènte a Arbenga, ma ascì a a sitài de Impe(r)ia.
Moddi de dì
[modìfica | modìfica wikitèsto]|
«Sempre a ciòn» |
Stu chi u l'è in di mòddi de dì tipici de Unsu, u vö dì andà lesti, scimile au dìtu italian "andare a tavoletta", dunde peò se duvéa u termine "ciòn", che u l'è de derivasiùn imperiese, e u se tradüxe cun l'arbenganese "ciòddu" (ciöo in zenese).
Feste e fée
[modìfica | modìfica wikitèsto]• Festa de San Martin: a ciü grossa festa du paìse a se tegne pé festezà u santu du paìse, cun a celebrasiùn religiusa e a prucesciùn pe'e vie du Capittu.
• Festa da Madonna da Misericòrdia, urganisâ daa paròcchia, cun a celebrasiùn religiùsa inta capeletta da Madonna de Grassie. Dü(r)ante sta manifestasiùn, ch'a se tegne au mese de màrsu, inte tütte e ca' de Unsu u vegne sêsu in lümìn, dìtu ascì balunéttu, tradisiùn ch'a gh'è fina a Vendun, vistu che a capeletta a se tröva ai cunfin ascì cun stu cumün chi.[12]
Aministrasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]| Periudu | Primmu sitadìn | Partìu | Càrega | Nòtte | |
|---|---|---|---|---|---|
| 17 zügnu 1985 | 18 mazzu 1990 | Stefano Chiappe | Demucrassia Cristiana | Scendegu | |
| 18 mazzu 1990 | 24 avrì 1995 | Sandro Piccardo | Indipendènte | Scendegu | |
| 24 avrì 1995 | 14 zügnu 1999 | Sandro Piccardo | Indipendènte | Scendegu | |
| 14 zügnu 1999 | 14 zügnu 2004 | Gianfilippo Sassi | lista sivica | Scendegu | |
| 14 zügnu 2004 | 8 zügnu 2009 | Gianfilippo Sassi | lista civica | Scendegu | |
| 8 zügnu 2009 | 26 mazzu 2014 | Marina Casa | Per il nostro paese (lista sivica) |
Scendegu | |
| 26 mazzu 2014 | 27 mazzu 2019 | Alessandro Bottello | Onzo vive (lista sivica) |
Scendegu | |
| 27 mazzu 2019 | 10 zügnu 2024 | Alessandro Bottello | Onzo c'è continuità e futuro (lista sivica) |
Scendegu | |
| 10 zügnu 2024 | in càrega | Alessandro Bottello | Onzo Rinnovare per il futuro (lista sivica) |
Scendegu | |
Vie de Cumünicasiùn
[modìfica | modìfica wikitèsto]U teritò(r)iu de Unsu u l'è traversàu da a Stradda Pruvinsàle 35, che culega u paìse cun Vendun e Arnascu, mèntre a gh'è ascì a Stradda Pruvinsàle 20, che a permette u culegamentu stradale fra A Còsta e Ponteruttu, passàndu pé Utuvé a sud du paìse. A Stradda Pruvinsàle 78 a culéga Unsu cun a pruvinsa de Impé(r)ia, rivàndu aa Costa de Base(r)ega, frasiùn de Rànsu.
Nòtte
[modìfica | modìfica wikitèsto]- Nòtte au testu
- ↑ Prununsiàu [ˈuŋsu], ascì ciamàu Ònso o Onsu in zenese, prununsiàu [ˈɔŋsu][4], in urmeàscu Unzu[5] [ˈuŋtsu]
- Nòtte bibliugrafiche
- ↑ Dàttu Istat - Pupulasiùn rexidente au 30 de zügnu du 2019.
- ↑ Clascificaçion sismica (XLS), in sce protezionecivile.gov.it.
- ↑ (IT) Tabella dei gradi/giorno dei Comuni italiani raggruppati per Regione e Provincia (PDF), Lézze 26 agósto 1993, n. 412, Al. A, Agenzia nazionale per le nuove tecnologie, l'energia e lo sviluppo economico sostenibile, 01-03-2011, p. 151. URL consultòu o 3 màzzo 2025 (archiviòu da l'url òriginâle o 1º zenâ 2017).
- ↑ (LIJ, IT, EN) Deize: diçionäio italian-zeneise - Onzo, in sce conseggio-ligure.org. URL consultòu o 15 dexénbre 2024.
- ↑ (LIJ, IT) Giuseppe Colombo, Vocabolario Italiano-Ormeasco Ulmioscu-Italian, Cengio, Litografia Fracchia, 1986.
- ↑ (IT) Statüu cumünàle de Ùnsu (PDF), in sce dait.interno.gov.it. URL consultòu o 6 lùggio 2021.
- ↑ (IT) Pruvincia de Savuna, scheda du cumün de Unsu, in sce provincia.savona.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
- ↑ (IT) A stòia de Unsu, in sce francobampi.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
- ↑ (IT) U cumün de Unsu, Siusa, in sce siusa.archivi.beniculturali.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
- ↑ Statìstiche I.Stat - ISTAT; URL cunsultàu u 30-12-2023.
- ↑ (IT) I cugnòmmi ciü difuzi cumüne pé cumün, Unsu, in sce cognomix.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
- ↑ (IT) Unsu u festézza a Madonna cun i tipici "balunétti", in sce albengacorsara.it. URL consultòu o 9 lùggio 2021.
Àtri prugètti
[modìfica | modìfica wikitèsto]
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Unsu